İş bulamayan milyonlar kayıt dışına mecbur ediliyor

Resmi rakamlara göre yüzde 10’un altına inmeyen, yapılan çalışmalara göre ise yüzde 18’e dayanan işsizlik oranı her kesimden milyonlarca kişiyi hızla kayıt dışı ve güvencesiz çalışmak zorunda bırakıyor. DİSK Genel İş tarafından hazırlanan ‘Kasım 2017 Kayıt dışı İstihdam Raporu’ verilerine göre, istihdam edilen her 100 kişiden 35’i kayıtdışı çalıştırılıyor. Kadınların yarıya yakını kayıt dışı çalıştırılırken gençlerde bu sayı 1 milyon 800 bin kişiye ulaşmış durumda. Raporda 65 yaş üstü çalışanların yüzde 84’ünün kayıt dışı istihdam edildiği ifade edilirken, küçük işletmelerde bu oran yüzde 50’nin üstüne çıktı. Ücretsiz aile işçilerinin neredeyse tamamı kayıt dışı ve sosyal güvenceden yoksun durumda.

Eğitime göre fark büyüyor
Raporda dikkat çeken veriler şöyle sıralandı:
»2017 Temmuz istatistiklerine göre çalışan her 10 kişiden dördü kayıt dışı ve sosyal güvenceden yoksun durumda.
»Ücretsiz aile işçilerinin yüzde 91’i, kendi hesabına çalışanların yüzde 62’si, ücret ve yevmiyeli çalışanların yüzde 18’i kayıt dışı.

Öğrenim derecesine göre kayıt dışı çalışmada önemli farklar mevcut. Yükseköğrenim görenlerde kayıtdışı istihdam yüzde 6 iken, okuma-yazma bilmeyenlerde bu oran yüzde 88’e kadar yükseldi.

Kadınların neredeyse yarısının kaydı yok
Kadınların yüzde 44’ü kayıt dışı istihdam ediliyor. Tarım sektöründe ise kayıt dışı çalıştırılan kadın oranı yüzde 94. Cinsiyet eşitsizliği, verilere net biçimde yansımış durumda. Erkeklerin yüzde 29’u kayıt dışı çalıştırılırken, tarım sektöründe bu oran yüzde 72.

Gençler mecbur durumda
»Genç işsizlik oranı 2016 yılında yüzde 20’leri buldu. İş imkanı bulamayan gençler işsiz kalmamak için daha çok güvencesiz ve kayıt dışı işlerde çalışmak zorunda bırakılıyor. Toplam genç istihdamının yüzde 44,51’i, yani 1 milyon 798 bini kayıtdışı istihdam edilmiş.

Emekliler güvencesizliğe teslim
»Düşük emekli aylıkları nedeniyle emekli aylıklarının reel olarak gerilemesi emeklileri de çalışma zorunluluğunda bırakıyor. 55 yaş üstü çalışanların yüzde 70’i, 65 yaş üstü çalışanların yüzde 84’ü kayıtdışı.

»Yarı zamanlı çalışanlarda kayıtdışı istihdam oranı yüzde 80.

Bölge farkları çok yüksek
»Kayıt dışı istihdamın en yoğun olduğu iller Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nde bulunuyor. Ağrı-Kars-Iğdır bölgesinde kayıt dışı istihdam oranı yüzde 68,52. Urfa-Diyarbakır’da bu oran yüzde 62,77. Trabzon-Ordu-Giresun-Rize-Artvin-Gümüşhane illerinde bu oran yüzde 50,87. Buna karşın Ankara’da kayıt dışı istihdam oranı yüzde 17,7, İstanbul’da yüzde 19,14, İzmir’de yüzde 25.

Tarım açık ara zirvede
En çok kayıt dışı istihdam yüzde 82 ile tarım sektöründe görüldü. Tarımı yüzde 36 ile inşaat, yüzde 20 ile hizmet ve sanayi sektörleri takip etti.

Mesleklere göre fark var
Meslek gruplarına göre ise en yüksek kayıt dışılık oranı yüzde 78’le nitelikli tarım, ormancılık ve su ürünleri çalışanlarında. Bunu yüzde 50,94’le nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar ve yüzde 31,7 ile sanatkârlıkla ilgili işlerde çalışanlar takip ediyor. En düşük oran yüzde 3,76 ile profesyonel meslek gruplarında.

Küçük işletmelerde kayıt dışılık yüzde 55
Küçük ölçekli işyerlerinde yasal yükümlülüklerden ve vergi uygulamalarından kaçmak için kayıt dışı istihdam oldukça yüksek. 10 ve daha az kişi çalıştıran işletmelerde kayıt dışı istihdam oranı yüzde 55. Buna karşın 50 ve daha fazla kişi çalışan işletmelerde bu oran sadece yüzde 3.

***

NE YAPMALI?

Sendika tarafından kayıt dışı istihdamı azaltmak için yapılan öneriler şöyle sıralandı:

»Kayıt dışılığı artıran küresel meta zincirlerine eklemlenme yerine farklı sanayi politikaları üretilmeli.

»Kayıt dışı istihdamı doğuran ekonomi politikaları terk edilmeli.

»Çalışma hayatında denetim artırılmalı ve kayıtdışı istihdam eden işverenlere karşı caydırıcı önlemler alınmalı.

»Sosyal güvenlik sisteminin herkesin eşit şekilde yararlanabileceği bir hak olarak tanımlanmalı.

»Gençlerin ve kadınların güvenceli istihdam olanağına kavuşmaları için politikalar üretilmeli.

»Emeklilerin yaşam koşullarını iyileştirici ücret ve sosyal haklar verilmeli.

»Yarı zamanlı çalışanların sosyal güvenceden yararlanabilmesi için koruyucu düzenlemeler yapılmalı.