Krizler sarmalı cuntaya yaradı
Nijer’de darbe sonrası yaşananları değerlendiren gazeteci Yiadom’a göre, ülkede krizler sarmalı yaşanıyor. Yiadom, ‘güvencesizliğe’ vurgu yapıyor. Bir yandan emperyalistlerin mücadelesi, diğer taraftaysa cihatçıların varlığına değinen gazeteci, “Nijer’e olan emperyalist ilgi, sorunlar yaratıyor” diyor.
Afrika’da gündem Nijer’deki askeri darbe… 25 milyon nüfusa sahip Batı Afrika ülkesinde kendilerine "Vatanı Koruma Ulusal Konseyi” adını veren cunta, iki yıl önce seçilerek göreve gelen 64 yaşındaki Muhammed Bazoum’u devirdi. Ülkede cihatçı militan grupların faaliyetlerine karşı Batı ile işbirliği yapan Bazoum’u deviren darbenin arkasında General Abdourahmane Tchiani yer alıyor.
26 Temmuz’da televizyondan yapılan duyuruyla yönetime el koyan cunta, son olarak Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’nun (ECOWAS) olası bir askeri müdahalesine aynı şekilde karşılık vereceklerini duyurdu. ECOWAS da cuntaya, Bazum’u serbest bırakması ve Bazum’un görevine tekrar başlaması için 1 hafta süre verdi. ECOWAS'a ‘meydan okuyan’ darbecilere karşı ABD, Avrupa Birliği ve Afrika Birliği yoğun ‘diplomasi’ trafiği yürütüyor. Son olarak Fransa, askeri darbe sonrası, bu ülkeye yönelik tüm mali yardımlarını askıya aldığını açıkladı.
Peki, topraklarının üçte biri çöl olan ve dünyanın en yoksul ülkeleri arasında yer alan bu ülkede şu an neler yaşanıyor? Batılı devletlerle müttefik olan ülkede son durum ne? Bu sorulara araştırmacı gazeteci Esther Kharis Yiadom ile yanıt aradık.
İlk olarak Nijer’deki darbeyi nasıl değerlendiyorsunuz?
Nijer yoğun bir burjuva demokrasisine sahip. Örneğin 30 başkan adayının yarıştığı son seçimlerde, Mohammed Bazoum seçildi. Ancak ülke, korkunç iç politik gerilimlerle yüklü. İktidarda olan Nijer Demokrasi ve Sosyalizm Partisi (PNDS), Bağımsız Ulusal Komisyon’un (CENI) üyelerini usulsüz bir şekilde seçtiği için suçlandı. Bu endişeler muhalefet tarafından dile getirildi ve tüm bu söylemler, PNDS tarafından duymazdan gelindi. Bu yüzden Afrika Federasyonu için Nijer Demokratik Hareket Partisi (MODENFA/FA) seçimleri boykot etti. Bu durum, ülkedeki politik şiddeti yükseltti. Yine bu zamanda Anayasa Mahkemesi, Hama Amadou’nun 2020 seçimlerinde kampanya yürütmesine yasak getirdi. PNDS yönetiminin yarattığı bu politik krizler, birçok sivil toplum aktivisti tarafından da protesto edildi. Bazı aktivistler, politik görüşleri nedeniyle tutuklanıp hapse atıldı. Yine isyan ve güvensizliğin Nijer’in birçok bölgesini sarması, buralarda idareyi imkânsız hale getirdi. Nijer’de isyanların başını çeken dört temel grup var: Bunlardan ilki Nijer’in batı ve güney-batı bölgelerinde şiddet olayları ile saldırılar düzenleyen cihatçı gruplar. Ayrıca, Diffa ve Bosso bölgelerinde Boko Haram oldukça aktif. Öte yandan IŞİD güneydoğuda tansiyonu yükselmeye devam ediyor. Ayrıca IŞİD ve El-Kaide, batıda ve kuzey Nijer’de etkinliğini sürdürüyor. El-Kaide patriyotlarının koalisyonu olan JNIM ve IŞİD’in bölgede yaklaşık 2 bin militanının olduğu bildirildi. Bahzoum ve hükümeti, ülkedeki cihat hareketleri ve isyanlarla mücadele etmek için devlete bağlı olmayan silahlı askerî birlikler oluşturarak, ulusal orduyu tamamlamayı amaçladı. Nijer’deki kötüye giden emniyetsizlik, güvenlik güçlerinden darbeye katılanların en önemli nedenlerinden biriydi.
Nijer istikrarsız bir ekonomiye sahip. Yargı anayasal konular üzerinde yürütme yetkisine sahip. Ancak yargı, yozlaşma ve yürütmeye müdahaledeki zayıflığı nedeniyle suçlanıyor. Kısacası yargı dahi hükümetin hiçbir organı, vatandaşlar tarafından güvenilir olarak görülmüyor. Hükümetin yönetici sınıf ve burjuvalar tarafından sendikalar aleyhine kullanılması, aktivistler ve halk tarafından hükümetin suçlanmasıyla sonuçlanıyor. Darbeye neden olan diğer nedenler ise ülkedeki yüksek işsizlik oranı ve düşük okuryazarlık yüzdesi. 2018’deki araştırmaya göre, kırsal ve büyük şehirlerdeki okuryazarlık oranı yüzde 35 civarında. Temel eğitim ücretsiz ve zorunlu olmasına rağmen, birçok çocuk okulların eğitime uygun olmaması ve yolların ulaşım için zor olmasından ötürü eğitim göremiyor. İşsizliğin yüksek olmasından dolayı, çok fazla çocuk maden işlerinde çalışıyor. Birçoğu çocuk tacirleri tarafından kaçırılıyor. En tehlikelisi ise, çocukların kaçırılıp silahlı mücadele için kullanılması…
Peki, ABD, Fransa, Rusya ve Çin gibi aktörler, bölgedeki güç mücadelesinde nasıl bir etki yarattı?
Nijer çok önemli coğrafi bir konumda bulunuyor. Nijer; Fransa, Çin ve Amerika’nın nükleer silahlar üretmek için ihtiyaç duyduğu çok önemli uranyum madenlerine sahip. Bunların haricinde Nijer; kömür, kalay, demir, altın ve ham petrol rezervleri açısından da zengin. Bu nedenle hiç şüphe yok ki, emperyalist devletlerin Nijer’e olan ilgisi sorunlara yol açıyor. Bu yüzden bazı devletlerin Nijer’e askerî üsler kurmasının asıl sebebi, halkı korumak değil, çıkarları… Bunlar, kendi kukla devletlerini korumak ve mineral kaynaklarını kontrol etmek için. Özellikle Nijer’deki uranyum rezervleri... Sadece Fransa, askerî üslerinde bin 500’e yakın askere sahip. Ülkedeki, uranyum rezervleri SOMAIR tarafından çıkarılıyor. SOMAIR’in büyük bölümü de Fransız şirket ORANO tarafından kontrol ediliyor. Şirket, rezervlerdeki kârın yüzde 64.4’üne sahip. İstikrarsız arka plan, emniyetsiz ortam ve şiddet olayları, bir nedene bağlanabilir. Kısacası devrilmiş Başkan Bahzoum, başkanlık muhafızlarını değiştirmek istedi. Sıkça otokratik olmakla suçlanan Başkan’a karşı darbeci askerlerin Nijer halkı tarafından büyük bir destek alması kaçınılmaz oldu.
Wagner’in darbede etkisi olduğuna dair bir söylenti var...
Şimdilik Wagner’in darbedeki varlığı önemsiz sayılabilir. Bu yorumlar sadece manipülasyon.
Emperyalist güçlerin darbeye etkilerinden söz edebiliriz. Sizce bu bölgede olanlar, yakın gelecekte diğer Afrika ülkelerine sıçrayabilir mi?
Burkina, Gine ve Mali’de darbeler gerçekleşti. Afrika’da doğal kaynaklara sahip olup sömürülmeyen bir tane bile ülke yok. Şiddet, ekonomik krizler, istikrarsızlık ve terör kıtanın gelişmesine engel oluyor. Nijer’e karşı daha fazla yaptırım bekleniyor. Dahası Nijer ECOWAS ve Afrika Birliği’nden de çıkarılabilir.