Sağın gölgesinde kaybeden işçiler

Umut Can FIRTINA

Portekiz’de pazar günü gerçekleşen seçim sağın galibiyetiyle sonuçlanırken, yaşanan sosyal ve siyasi krizler, Avrupa’da yükselişini sürdüren aşırı sağın ülkedeki temsilcisi Chega’nın da oylarında büyük bir sıçramaya yol açtı.

Portekiz siyasetini, sandık sonuçları merkez sağ Demokratik İttifak’ın (AD) iktidardaki merkez sol Sosyalist Parti (PS) karşısında üstünlük sağladı. 230 koltuklu Parlamento’da 79 milletvekili kazanan AD ile 77 koltuk sahibi olan PS arasındaki dengeler, yurtdışında kullanılan oylarla belirlenecek 4 vekille değişebilir. Ancak yine de hiçbir partinin parlamento çoğunluğunu sağlayamaması, Portekiz siyasetini büyük bir belirsizliğin beklediğini gösteriyor.

BÜYÜYEN TEHLİKE

Chega’nın performansı, 1974’te faşist diktatörlüğün sona ermesinden bu yana siyasi arenayı domine eden iki partinin karşısındaki en ciddi meydan okuma. Seçimin birincisi AD’nin lideri Luis Montenegro, “Chega ile asla ortak olmayacağını” seçim sonrası da tekrarladı.

Seçim sonuçları aynı zamanda, Almanya’daki Sosyal Demokratlar gibi Avrupa Birliği’nde (AB) daha sık rastlanan geleneksel “merkez sol” partilerin gerilemesiyle de paralellik gösteriyor. Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nin ocak ayında yayımlanan bir araştırmasına göre Chega’nın da dâhil olduğu aşırı sağcı Kimlik ve Demokrasi (ID) grubu, dış politika ve çevre politikasına yansımalarıyla birlikte Avrupa Parlamentosu’nda üçüncü büyük grup haline gelecek.

GÜÇLÜ MUHALEFET SÖZÜ

Parlamento’da sahibi olduğu 5 koltuğu koruyan Sol Blok partisinin lideri Mariana Mortagua’ya göre sağın bu kadar güçlenmesinin sebebi, “PS’nin çoğunluk hükümetinin iki yılık ‘felaket’ yönetiminin bir yansıması.” Yine de sağa kayışa rağmen Sol Blok’un oylarını 30 bin civarında artırdığına dikkat çeken Mortagua “bu güçle, sağı hükümetten temizlemek için her türlü çözümün parçası olacaklarını” söyledi. Mortagua, “sağa karşı en güçlü muhalefet Sol Blok’tan geleceğinin” altını çizdi.

∗∗∗

KRİZLER SAĞIN ZAFERİYLE SONUÇLANDI

Sol Blok’un yayın organı Esquerda yazarı ve araştırma görevlisi Bruno Góis, sağın seçim galibiyetine giden yolu BirGün’e şöyle değerlendirdi:

Portekiz’de 10 Mart’ta yapılan parlamento seçimlerini sağ kazandı. Böylece merkez sol Sosyalist Partili (PS) António Costa liderliğindeki sekiz yıllık hükümet dönemi sona erdi.

António Costa’nın 2015 ve 2019 yılları arasındaki ilk hükümeti, sol güçler (Sol Blok, Komünist Parti ve Yeşiller) tarafından desteklenmiş ve 2011-2015 dönemindeki sağcı hükümet tarafından kesilen sosyal hakların ve işçi gelirlerinin geri kazanılmasına hizmet etmişti. Costa’nın 2019-2022 yılları arasındaki ikinci hükümetinde ise PS, iş yasası konusunda ilerleme kaydetmeyi kabul etmediği için solda bir anlaşma sağlanamadı. İkinci Costa hükümeti, PS’nin diğer hususların yanı sıra ulusal sağlık hizmetine yapısal yatırımlar yapmayı kabul etmemesi ve sol partilerin 2022 devlet bütçesini reddetmesi nedeniyle düştü.

AŞIRI SAĞ KORKUSU

Aşırı sağ korkusu, 2022 erken seçimlerinde PS’nin mutlak çoğunluğu elde etmesine ve üçüncü Costa hükümetinin kurulmasına yol açtı. Üçüncü Costa hükümeti, çoğunluğa sahip olmasına rağmen hükümet üyelerinin ayrılmasına yol açan çeşitli skandallarla çok istikrarsızdı. Dahası, yıllar içinde daha da vahim hale gelen konut, kamu hizmetleri ve artan hayat pahalılığı krizini çözmekte başarısız olan bir hükümetti.

Üçüncü Costa hükümeti, Başbakan’ın özel kalem müdürü hakkında savcılık tarafından açılan bir dava sonucunda düştü.

CHEGA DENGEYİ BOZDU

PS’nin büyük ölçüde yıprandığı bu sosyal ve siyasi kriz ortamında, seçmenlerde büyük bir hareketlilik oldu ve bu da sağın zaferiyle sonuçlandı. En büyük iki gücün sonuçlarının birbirine yakın olmasına rağmen, yüzde 18,06 oy alan aşırı sağcı Chega partisinin büyümesiyle (12’den 48 milletvekiline) sağ lehine bir dengesizlik ortaya çıktı.

Son otuz yılın en geniş katılımlı seçimlerinde sol güçlerden Sol Blok (yüzde 4,46 ile 5 milletvekilini korudu) ve Livre Partisi (yüzde 3,26 ile 1’den 4 milletvekiline yükseldi) 2022 seçimlerinden daha fazla oy aldı. Komünist Parti ise (yüzde 3,3 oy oranıyla 6’dan 4 milletvekiline düştü) oy sayısında düşüş yaşadı. Merkezde, hayvansever parti PAN oyların yüzde 1,93’ünü kazandı ve 1 milletvekilini korudu. Sağda ise liberal IL partisi yüzde 5,08 ile 8 milletvekilini koruyarak yoluna devam ediyor.

İSTİKRARSIZLIK BEKLENİYOR

Bununla birlikte, sağ daha da mobilize oldu, bu nedenle PS sol partilerle ittifak yapsa bile çoğunluğa ulaşamıyor.

Göçmenlerin yaşadığı seçim bölgelerinden 4 milletvekilinin seçim sonuçları halen beklenmekle birlikte, tüm göstergeler Cumhurbaşkanı’nın merkez sağ Demokratik İttifak’ın lideri Luís Montenegro’yu hükümeti kurmakla görevlendireceği yönünde. Luís Montenegro kampanya sırasında aşırı sağ ile ittifak yapmayacağını belirtmişti. Demokratik İttifak ve IL liberallerinin toplamı, aşırı sağcı Chega’nın aldığı güçlü sonuç karşısında hükümet kurmada yetersiz kalıyor. Dolayısıyla aşırı sağın etkisinde olsa bile istikrarsız bir hükümet bekleniyor.

Kampanya sırasında sadece Chega’nın değil, AD’nin de (en azından kısmen) iklim krizini inkâr edenleri ve kürtaj hakkı gibi bireysel hakların geri alınmasını savunanları içerdiği açıktı. Her ne kadar bunlar AD’nin resmi politikaları olmasa da, Chega’nın gücüyle bu gerici fikirlerin kendini gösterme riski söz konusu. Dahası, hem AD hem de IL, özellikle vergilendirme konusunda büyük ekonomik çıkar gruplarını destekleyen bir programa sahip. Sonuç olarak Porktekiz’de işçileri zor zamanlar bekliyor.