Türkiye’de kimlerin evden çalışması mümkün?
Resmi verilerden yola çıkarak yaptığımız çalışmaya göre Türkiye’de istihdamın yüzde 24’ü evden çalışmaya elverişli işlerde çalışıyor. Ancak geri kalan yüzde 76 işe gitmek zorunda. Bu kesim salgının yayılması yüzünden hem sağlığından hem de işinden olma riskiyle karşı karşıya
UĞUR AYTUN, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi
CEM ÖZGÜZEL, Paris School of Economics,
Covid-19 salgınının yaratacağı ekonomik tahribat ve politika yapıcılar tarafından ortaya atılan teşvik paketleri üzerine medyada oldukça yoğun bir tartışma söz konusu. Bir süredir gönüllü olarak evde kalma yoluyla çalışmalar sürüyor. Sosyal mesafelendirmenin salgının yayılmasının önlenmesi için en etkili yöntem olduğu göz önüne alındığında diğer birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de bu tedbirler sıkılaştırılarak sokağa çıkma yasağına gerek görülebilir. Temel gıda ve sağlık ihtiyaçlarını sağlayanlar dışında insanların evlerine kapanması durumunda, iktisadi işlerin de sekteye uğrayacağı aşikâr. Böyle bir durumda çalışanların ne kadarı işlerini yürütülebilir ve bu işler ücretlerin ne kadarına sahip olur?
Bu soruları cevaplandırabilmek için Jonathan Dingel ve Brent Neiman (2020)’ın ABD ekonomisi için uyguladiklari bir metodunu, TÜİK’in hanehalkı anket verilerine uyarladık. Bu metoda göre Türkiye’deki çalışanların ne kadarının işlerini evden yapabileceklerini hesapladık. Buna göre Türkiye’de özel sektörde işlerin yüzde 24’ü evden yapılmaya elverişli. Bu rakam ABD ekonomisi için aynı yazarlar tarafından yüzde 37 olarak hesaplanmış. Dolayısıyla Türkiye’nin mevcut endüstriyel ve mesleki yapısı birçok kişinin işini devam ettirmesini mümkün kılmadığını gösteriyor. Dahası, bu evden yapılan işler toplam ücretlerin de yüzde 31’ini oluşturuyor. Yani evde yürütülebilen işlerde çalışanlar, göreli olarak daha fazla kazanıyor.
KİMLER EVDEN ÇALIŞABİLİR?
Evden çalışabilme imkanı meslek gruplarına göre oldukça büyük farklılık gösteriyor. Aşağıdaki şekilde görülebileceği üzere üst kademede çalışan müdürlerin ve onların bir altındaki profesyonellerin işlerinin yüzde 70’e yakınını evlerinden gerçekleştirebilirken, bu rakam ağır iş yükü gerektiren temel meslekler ve zanaat işleri için yüzde 10’un altında. Bu meslek grupları içinde evden çalışanların ücretlerden aldıkları pay da bu çalışma oranıyla benzer seviyelerde.
Hangi meslek grupları evden çalışabilir?
Benzer şekilde, beceri düzeyine göre bir değerlendirme yapacak olusak, yüksek becerili, bir diğer deyişle dört yıllık üniversite mezunu ve üstü eğitim düzeyine sahip çalışanlar, işlerinin ortalama yüzde 50’sini evden yürütülebilirken, bu oran daha düşük eğitimli işgücünde yüzde 17’ye düşüyor. Bu rakamlar alınan maaşlar ile ağırlıklandırıldıklarında yüksek becerili çalışanların toplam ücretten aldıkları pay yüzde 54. Düşük becerili işgücü ise böyle bir durumda yüzde 18 pay alabiliyor. Yüksek becerili çalışanlar hem işlerini daha yüksek oranda evden yürütebilirken, aynı zamanda yüksek ücret düzeylerini de sürdürebiliyorlar.
EVDEN ÇALIŞABİLME BÖLGELER ARASINDA NASIL GÖRÜNÜME SAHİP?
Türkiye’nin bölgeleri arasında işgücünün niteliği ve sektör yapısında önemli farklılıklar bulunuyor.
Bu yapısal farklar ise sokağa çıkma yasağı olduğu takdirde bölge ekonomisine olan şiddetini etkileyecektir. Örneğin, hizmetler sektörünün belirli bir ağırlıkta olduğu ve eğitimli bir nüfusa sahip olan İstanbul bölgesinin, onunla imalat sanayii payı yönünden yaklaşık olarak aynı ağırlığa sahip ancak hizmetler sektörünün payının düşük, inşaat sektörünün payının yüksek ve eğitimli nüfusunun da nispeten daha az olduğu Kayseri bölgesi’ne kıyasla evden çalışma olasılığı daha yüksek oluyor.
Evden çalışmaya uygun işlerin oranı en yüksek ve en düşük iller hangileri?
İstanbul (yüzde 30), Ankara (yüzde 29) ve İzmir (yüzde 26) evden yapılabilir işlerde başı çekiyor. Batı ve Doğu Marmara, Malatya ve Erzurum bölgeleri üst-orta grupta yer alırken, Güney Doğu ve İç Anadolu’da evden iş yapma olanağı zayıf görünüyor. Tüm bölgelerde işler evde yapılabildiği ölçüde daha yüksek ücret getirisi sağlarken bu katkı üç büyük kentte en yüksek düzeylerde olduğunu gözlemliyoruz. Sıralamanın sonunda bulunan Şanlıurfa ve Van’da çalışanların ancak yüzde 16’sının evden çalışması mümkün.