Eski ordunun yeni komutanı

ÖZAY ŞEN

Furkan Akderin’in çevirisiyle raflardaki yerini alan Anabasis, sadece bir tarih kitabı değil, Antikçağın Anadolu’suna siyasi ve sosyolojik açıdan da bir bakış sağlıyor.

Hikâyeye göre MÖ 401 yılında Kyros, büyük bir ordu toplayarak ağabeyi Pers Kralı Artakserkses’i tahttan indirmeyi amaçlar. Bunun için sadece Perslerden değil, Yunan paralı askerlerden oluşmuş bir orduya öncülük eder. Ne yazık ki başta Kyros olmak üzere, kurulan bu görkemli ordunun üst seviyedeki tüm komutanları öldürülür. Geriye kalan Yunan askerleri ise bilmedikleri, tanımadıkları bu topraklarda hayatta kalmaya çalışırlar. İşte bu zamanda orduya bir savaş muhabiri olarak katılan Ksenophon ön plana çıkarak Yunan askerlerinin başına geçer.

Ksenophon’un ordunun başına geçiyor oluşu, Pers topraklarındaki Yunan askerlerine de bir amaç verir. Anadolu güzergâhını kullanarak önce Karadeniz sahillerine, oradan da yurtlarına dönüş yolculuklarına başlarlar. Bunu askeri geçmişi olmayan, Sokrates’ten eğitim almış bir filozof sayesinde başarırlar.

Anabasis sadece tarihi bir kitap değil. MÖ 400’lü yıllarda Anadolu’ya hâkim olmuş irili ufaklı halklar hakkında da bilgiler içeriyor. Ksenophon’un olay örgüsünü detaylı bir şekilde anlatıyor oluşu bu halkların, Anadolu kültüründeki önemini de gözler önüne seriyor.

Ortada neredeyse iki bin yıllık bir geçmiş var. Ksenophon’un ordusuyla yaşadığı olayları abartıyor olması mümkün. Çünkü dönem coğrafyası hakkında net bilgi kaynağı olarak sadece Anabasis var. Gerçeklik payının oranı, okurun kendisine kalıyor.

Anadolu’nun MÖ halini merak eden okurların, mutlaka okuması gereken bir kitap. Tabii tarih okurunu da burada uyarmak gerek. Kitap bol bol askeri terimlerle dolu olduğu için bu yaklaşımdan uzaklaşamıyor. Bahsedilen politik, kültürel ve sosyolojik çıkarımlar için paragraf aralarının iyi okunması şart.

Ksenephon’un yer yer sert kararlar verdiği ve bunları ordunun hayatta kalması için yaptığı aşikâr. Büyük toplumların hayatta kalıp devam edebilmesi için benzer liderlerin, yakın dönemde aynı kararları verdiği biliniyor. Ksenephon’un dönemi anlatış biçimi, yıllar sonra Büyük İskender’e ilham kaynağı olacak ve fetih süresince yanından ayırmadığı kitaplardan biri haline gelecektir.

Anabasis, bugün içerisinde bulunduğumuz Anadolu coğrafyası hakkında önemli bilgiler taşıyor. Bu bilgilerin günümüze kadar hayatta kalması paha biçilemez.