Kur patladı, zararı halk görecek
Seçimlerin ardından TL’nin değer kaybı hızlandı. Döviz kurlarındaki günlük yükseliş yüzde 7'yi geçti, dolar 23 TL'yi aştı. Kurların sert yükselişiyle asgari ücretlinin geliri 10 günde 60 dolar eridi. Kurdaki yükselişi "Mehmet Şimşek etkisi, serbest piyasaya geçişin sinyali" olarak yorumlayan ekonomistlere göre "Dövizdeki artış zam fırtınası olarak gelecek. Yoksulluk derinleşecek".
Havva GÜMÜŞKAYA
Merkez Bankası'nın (MB) 9 aydır rezerv satışı, sermaye kontrolleri ve sözlü müdahaleleri ile baskılanan kurlar, seçim sonrası yeni kabinen ilk toplantısının ardından atağa geçti. Döviz kurlarında 2021 yılında yaşanan kur şokundan bu yana en sert yükseliş yaşandı. Dün güne 21,61 seviyesinden başlayan dolar/TL gün içinde 23 liranın üzerine çıktı. Dolar/TL'deki 3 günlük yükseliş ise yüzde 8'i aştı. Yılbaşından bu yana ise kurda yüzde 20'yi aşan yükseliş yaşandı. Avro/TL tarafında da 25,50 TL ile rekor görüldü.
Bloomberg'e göre TL’deki rekor değer kaybı, kurun Mehmet Şimşek liderliğindeki yeni ekonomi yönetimiyle aşamalı olarak serbest bırakıldığının işareti olabilir. Şimşek, ilk açıklamalarında Türkiye’nin rasyonel bir zemine dönmekten başka seçeneği kalmadığı ifadesini kullanmıştı. Bu açıklama piyasalarda mevcut politikaların terk edilerek gerçekçi ekonomi politikalarının uygulanmaya başlanacağı şeklinde yorumlandı. Dün yaşanan sert artış ise müdahaleci yaklaşımın terk edilerek, TL’nin gerçek değerine doğru değer kaybettiği şeklinde değerlendirildi.
Seçim döneminde kurun 20 liranın üzerine çıkmaması için Merkez Bankası müdahaleleriyle büyük çaba harcanmıştı. Dolar kuru seçimlerin ikinci turu öncesi 20 TL’nin hemen altında işlem görüyordu. Kurdaki bu artış asgari ücretin de erimesine neden oluyor.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe önceki gün “Asgari ücrette maksimum dolar bazında 300-400 dolar arasındaki seviyeyi koruyabilmeliyiz” demişti. Eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin ise asgari ücretin 500 dolar seviyelerine çıkması yönünde çalışmaları olduğunu söylemişti.
Ancak kurdaki son sırçama ile ikinci tur öncesi 425 dolar seviyesine denk gelen asgari ücret iki hafta içerisinde 365 dolara geriledi. 28 Mayıs-7 Haziran arasından milyonlarca emekçinin cebinden 60 dolar eksildi.
ARTIŞA İZİN VERİLİYOR
Ekonomist Güldem Atabay, TL’nin değer kaybına izin verildiğini belirtti. Atabay’a göre bu izin Mehmet Şimşek’in gelmesi ile ‘rasyonel para politikalarına’ geçiş ve faiz artışı öncesi TL’nin doğal değerini bulma çabası. Amacın yüksek bir faiz artışı öncesinde biraz TL’ye baskıyı kaldırıp değer kaybettirmek ihracat rahatlatılması olduğunu kaydeden Atabay, “23 TL, 22 TL civarında muhtemelen durmayacaktır. Kritik aşama döviz girişinin azalmaya başladığı ekim, kasım, aralık aylarında başlıyor” ifadelerini kullandı.
Kurdaki artışın enflasyonu etkileyeceğini belirten Atabay, “Sene sonunda yüzde 50’nin altında bir enflasyon çok mümkün değil. Ancak kur yerini bulduktan, yabancı para girişi başladıktan ve finans piyasaları düzeldikten sonra enflasyon ile gerçek mücadele başlayacak. Önümüz yerel seçim, muhtemelen sıkı para ve maliye politikası aynı sıkılıkta devam etmeyecek. Sonucunu yeni ekonomi modelini uygulayanlar değil, hepimiz ödeyeceğiz” ifadelerini kullandı.
Hükümetin Merkez Bankası rezervlerini eksi 75 milyar dolara kadar eritmiş olmanın gerçeğiyle karşılaştığını söyleyen Atabay, “Yerel seçimlere gittiğimize göre o asgari ücretli kesime yapılan darbe temmuzda daha ölçülü gelecektir. Ama seçimlerden sonraki süreçte enflasyon ile asıl mücadele, eğer Şimşek hala durabiliyorsa başlayacaktır. Yarın bir gün Erdoğan’ın onu görevden almayacağını hiçbirimiz söyleyemeyiz” dedi.
Atabay, “Deprem harcamaları var, bütçe açığı yüzde 10’a gidiyor bu sene, eğer dolar 26’lara koşarsa KKM’nin ek bir maliyeti olacak. Bütün bunlar için ek bütçe yapılması gerekiyor. Ek vergiler gelecek, asgari ücret nerede artırılırsa artırılsın. Yani bir cepten alıp öbür cebe koyacaklar yine” şeklinde konuştu.
Dolardaki artışın enflasyonu da tetikleyeceğini belirten uzmanlar, döviz kurunu dizginlemek amacıyla alınacak kararların emekçilere pahalılık ve yoksulluk olarak yansıyacağını belirtiyor.
YOKSULLUK DERİNLEŞECEK
Prof. Dr. Yalçın Karatepe: Seçimlerin ikinci turu da bittikten sonra Merkez Bankası dolar üzerindeki baskısını bıraktı. Kurda kademeli bir yükseliş söz konusuydu. Günlük yüzde 1’lik bir artış vardı fakat bugün artış bir ara yüzde 7’nin üzerindeydi. Grafiklere baktığımız zaman bugün birkaç defa Merkez Bankası tarafından müdahale gelmiş gibi görünüyor ancak bu müdahaleler yeterli olmayacaktır... Şu anki asgari ücret 370 dolar civarı bir para yapıyor. Bu özellikle sabit gelirlilerin ciddi şekilde yoksullaştığını gösteriyor. Önümüzdeki dönemde bunun enflasyona yansıması olacaktır. Mesela bugün dizel yakıtların fiyatı arttı yarın bunu benzinde göreceğiz. Dolayısıyla ücret artışları enflasyon baz alınarak sınırlı tutulacak ama gerçek enflasyon çok yüksek olacak. Özellikle temmuzdan itibaren bu daha belirgin hale gelecektir, bu da vatandaşın yoksullaşması sonucunu doğuracaktır.
Ekonomist Remzi Özdemir: İğneden ipliğe her şeye zam gelecek. Akaryakıtta ciddi anlamda zam göreceğiz. Doğalgaz ve elektrikte de zam olacak. Çünkü biz ithalatçı konumundayız. Dövizdeki artış zam fırtınası olarak gelecek. Zammın olduğu yerde de enflasyon patlayacaktır.
Gelecek Partisi Ekonomi Politikaları Başkanı Kerim Rota: Bu artışın hepsi Haziran enflasyonuna yansımayacağı için ücretler yazın enflasyon karşısında yine eriyecek. Kötü ekonomi yönetiminin ve "faiz sebep, enflasyon netice" safsatasında ısrarın bedelini bir kez daha sabit gelirli vatandaşlar ödeyecek. Bununla da bitmeyecek, devreye maliye politikası da girecek. Korkarım ki pek yakında sabit gelirlilere yönetilen fiyatlara yapılan zamlar ve dolaylı vergilerle bir darbe daha vurulacak.
***
REKOR ÜSTÜNE REKOR KIRDI
Seçim sonrası yükselişe geçen dövizde dün adeta devalüasyon yaşandı. Dolar 23 lirayı aşarken avro da 25 lirayı geçti. Benzer bir durum altında da yaşandı. Dolar, avro ve altının önceki günkü kapanış ve dünkü çıktığı en yüksek seviyesi şöyle:
SERBEST PİYASAYA GEÇİŞİN SİNYALİ
Türk Lirası'ndaki düşüşü yazan İngiliz Reuters haber ajansı, haberinde ekonomistlerin yorumlarına yer verdi. "Türkiye’nin rasyonel bir zemine dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır" diyerek görevine başlayan Şimşek'in açıklamalarını ve süreci değerlendiren Bluebay'in yöneticisi Timothy Ash, "Normalleşme politikalarının gerçekleştiğini görüyoruz. Şimşek'in Merkez Bankası'nı rasyonel politikaya zorlamasının etkisini izliyoruz" açıklamasında bulundu. Reuters'a konuşan bankacılar, TL’nin devam eden kademeli değer kaybının piyasa koşullarının iyileşmesine yol açacağını ve MB rezervlerindeki düşüşü durduracağını söyledi. Bir bankacı, "TL, rezervlerle korunmaya gerek kalmayacak bir seviyeye yaklaşıyor. Kayıpların bir süre daha devam etmesini bekliyorum" dedi. Aynı bankacı, 120 milyar doların üzerindeki KKM'nin rezervler açısından çok büyük bir risk olduğuna dikkat çekerek, "KKM çıkışları olmaz ise rezervler önümüzdeki aylar boyunca artabilir ancak MB'nin kendine ait rezervlerinin pozitife geçmesi çok uzun zaman alacak" dedi.
TL’deki değer kaybının süreceğini aktaran Londra merkezli GAM’ın gelişmekte olan piyasalar yatırım direktörü Paul McNamara ise "Siyasi müdahale olmasa bile, Türkiye'yi sürdürülebilir bir yola sokma süreci çalkantılı olacak. TL'nin adil değerinin muhtemelen yüzde 15 veya daha düşük olduğunu düşünüyoruz ancak önemli bir dış destek olmaksızın bir devalüasyonu kontrol altına almak son derece zor bir görev olacak."
***DOLAR YÜKSELİYOR ASGARİ ÜCRET ERİYOR
Seçimlerin sona erdiği 28 Mayıs’ta 425 dolar seviyesinde olan asgari ücret, kurdaki yükselişle 10 günde 365 dolara kadar geriledi. Gözler temmuz ayında yapılacak asgari ücret zammına çevrilirken AKP Grup Başkanvekili Muhammet Emin Akbaşoğlu, "İnsanlarımızın beklentisi mutlaka karşılanacak" dedi.
AKP iktidarının "Temmuzda aşağı yukarı 500 dolar bazında bir oran olacak" dediği asgari ücret döviz kurunda yaşanan sert artışlarla günden güne eriyor. Dövizin yükselişi ve asgari ücretin düşüşü, son 6 aydaki yoksullaşmanın ivmesine dair de vahim bir tabloyu ortaya koyuyor. Yıl başında belirlenen 8 bin 506 liralık asgari ücret, o dönemin kuruyla yaklaşık 454 dolar ediyordu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin de bu tutar için 'cumhuriyet tarihinin dolar bazındaki en yüksek asgari ücreti' tanımlamasını yapmıştı. Ancak seçimlerin ardından dolar kurunda yükselişe müdahale edilmemeye başlandı. 28 Mayıs'taki kurla asgari ücret 425 dolar seviyesindeydi. Döviz kurunda dün yaşanan yüzde 7'e yakın artışın ardından asgari ücret yaklaşık olarak 365 dolara geriledi. Asgari ücretlinin gelirinin yılbaşından beri 89, son 10 günde ise yaklaşık 60 dolar eridi. Türkiye'de nüfusun büyük bir kısmı asgari ücret ile çalışırken, gözler temmuz ayında yapılacak asgari ücret ve maaş zamlarına çevrildi. AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ilk kabine toplantısının ardından yaptığı açıklamada, "Asgari ücret tespit komisyonumuz da çalışmalarına başlıyor" ifadelerini kullanmıştı.
BEKLENTİLERİ KARŞILAYACAK
AKP Grup Başkanvekili Muhammet Emin Akbaşoğlu, dün katıldığı bir televizyon programında "İlk yapacağımız işlemlerden biri asgari ücret ve memur maaşları ile ilgili düzenlemeleri meclise getirmek” dedi. Akbaşoğlu, "Toplu sözleşmeler çerçevesinde ortaya çıkan bir oran var. Enflasyon oranının dikkate alınması söz konusu. Bir de refah payını da buraya ilave ediyoruz. Asgari ücretle ilgili ve en düşük memur maaşının 22 bin TL olması ile ilgili kanun teklifimizi hemen komisyonlar oluşur oluşmaz ortaya koyacağız. İnsanlarımız beklentisi mutlaka karşılanacak" ifadelerini kullandı.
Erdoğan seçim öncesi yaptığı açıklamada en düşük memur maaşının 22 bin lira olacağını vaadinde bulunurken eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, "Asgari ücret aşağı yukarı 500 dolar bazında bir oran olacak" demişti.
NEBATİ ‘ARTMAZ’ DEMİŞTİ
Kurlardaki artış eski Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati'nin dövizle ilgili seçimden önceki sözlerini akıllara getirdi. 5 Mayıs’ta NTV'de Ahmet Ergen'in sorularını yanıtlayan Nebati "Döviz piyasasında bir ralli olmayacak, vatandaşlara sesleniyorum; oyuna gelmeyin. Seçim sonrası adımlarla ikili fiyat mekanizması bitecek" ifadelerini kullanmıştı.
"Piyasada dolar sıkıntısı var mı?" sorusunu da yanıtlayan Nebati "Döviz kurlarındaki rallinin tekrar gerçekleşeceği dedikoduları gerçeği yansıtmıyor. Dövizdeki ikili fiyatın oluşması dedikoduları güçlendirse de ralli olması söz konusu değil" demişti.
Nebati ayrıca "Birileri yüksek faiz bekliyor olabilir, gerçekleşmeyecek" diye konuşmuştu.
Günün Manşetleri için tıklayın