Banknotta gülmek de çok yakışıyor Atatürk’e

2009’da geçerli olacak Türk Lirası banknotları geçtiğimiz günlerde tanıtıldı. Paradan 6 sıfır birden attıktan sonra yeni paramızın üzerinde bulunan Atatürk resimlerinin, Atatürk’ün gülen fotoğraflarından seçilmesi radikal bir seçim olarak algılandı…

Para; tarih sahnesine çıkması hangi zorunluluklardan olursa olsun, bugün bütün dünyada kullanılan, vazgeçilmez bir olgudur. Kağıt paraların bozuk paralara göre öceliği ise yadsınamaz. Renkleri kadar biçimi alım gücü tasarımı da dikkat çeker banknotların.

Son dönemde dünya borsalarını merakla takip ediyordur ülkemin vergi rekortmenleri. Bir parça da zarardadırlar belki. Çünkü kimi holding yöneticilerinin ağlamaklı beyanatlarını görüyoruz televizyon ekranlarında. “para para para” şarkısı daha çok dönüyor dj listelerinde.

Biz de bugünden geçmişe banknotlara tarihi bir yolculuk yaptığımızda, Osmanlı İmparatorluğu"ndan intikal eden evrak-ı nakdiyelerin, Cumhuriyetin ilk yıllarında para bastırılamadığından, 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kaldığını öğreniyoruz.

Bir devletin egemenlik ve bağımsızlık sembolü olması nedeniyle, Türkiye Büyük Millet Meclisi"nde, 30 Aralık 1925 tarih ve 701 Sayılı "Mevcut Evrak-ı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair" Kanun kabul edilerek ilk Türk banknotlarının bastırılmasına karar verilmiş. Bu kanun ile, mevcut evrak-ı nakdiyenin aynı nitelik ve miktarda kağıt para ile değiştirilmesi esas alınıp, paranın şekli ve basılıp değiştirilmesi gibi konuları düzenlemek üzere, Maliye Vekaleti"nden bir temsilcininin başkanlığında Ziraat, Osmanlı, İtibar-ı Milli, İş, Akhisar, Tütüncüler ve Akşehir bankaları ile Türkiye"de faaliyet gösteren diğer başlıca bankaların birer temsilcisinden oluşan bir komisyonun görevlendirilmesi hükme bağlanmış.

2009" da geçerli olacak Türk Lirası banknotları ise geçtiğimiz günlerde tanıtıldı. Paradan 6 sıfır birden attıktan sonra yeni paramızın üzerinde bulunan Atatürk resimlerinin, Atatürk’ün gülen fotoğraflarından seçilmesi radikal bir seçim olarak algılandı. Ancak dünyadaki diğer banknotlara da baktığımızda, örneğin Zambia banknotununun ön yüzündeki tebessümün daha belirgin olması nedeniyle, sanırım Dünya üzerinde ilk gülen banknot ünvanı elimizden uçuverdi.

Banknotların sanat malzemesi olarak çeşitli sanatçı çalışmalarında kullanıldığını görmüştüm ama Atatürk"ün gülen resimlerinin banknotlarda kullanılması önce çok şaşırttı doğrusu. Ama doğruyu söylemek gerekirse biz bugüne kadar banknotları çok mu ciddiye aldık diye de düşünmeden edemiyorum. Dünyadaki kağıt paraların üzerinde sınırsız ve özgür tasarımlara siz de tanıklık edebilirsiniz ve etmişsinizdir. (Aslında benim bu hafta bu türde bir araştırma yazısı yazmam dünya borsalarındaki düşüşle alakalı. Derler ya para için, "el kiri" diye. O yüzden bizim banknotların renklenmesi, yenilenmesi hiç de fena olmadı.)

Örneğin, Güney Afrika banknotlarının ön yüzünde, fil, buffalo, leopar ve aslan resimleri göze batacak büyüklükte yer alırken, avangard sanatçımız Halil Altındere ise bir happening objesi haline getirdiği banknotumuza yüz kapama aksiyonu ile katkıda bulunmuştu İskorpit sergisinde.

Sanatın ya da özde sanatçıların para ile içli dışlı olduklarını sanmayın sakın, sadece parayı araç olarak kullanarak bir mesaj verilmek isteniyor sanatçı işlerinde. Pop art sanatında üretilen kırpılmış banknotlardan oluşan kolaj çalışmaları ise dünyada bir salgın halinde, gençlerin en büyük eğlencesi durumunda. Benim ev sevdiğim ise Banknot origamisi. Yani dünyada banknotlar artık kesiliyor, boyanıyor, çiziliyor, katlanıyor yeniden üretiliyor, amaç; “herşey sanat için”. Paranın ne önemi var, mühim olan insanlık...

Kimi tarihçi teorisyenler ise geçtiğimiz günlerde paranın ciddi bir değer olduğunu, ağırlığının olması gerektiğini çağrıştıracak açıklamalar yaptılar. Yani öyleyse “Gülümseyin” anlamına gelen bir bilinçaltı mesaj olarak mı algılamalıyız banknotları ilk gördüğümüzde? “Gülümsemek ömrü uzatıyor” belki, yapılan araştırmalar da bunu gösteriyor. Peki ama banknotta ya da her nerdeyse gülen her resmin, hafiflik olarak mı algılanması gerekir? Gülümseyen bir resim ömrümüzü ne kadar uzatabilir, onu tartışabiliriz belki ama işte o da şimdi yanlış anlaşılır.

Oysa ki; Dünya banknotlarına baktığımız zaman devlet kurucularının resimlerinin yanısıra, o ülkenin sanatçılarının, edebiyatçıların ve bilimadamlarının da banknotlarda yer alması elbette bizde de kabul edilmelidir. Üstelik Atatürk’ün karizmatik tebessümleri bizdeki banknotlarda özenle seçilmiş. Ayrıca gülmek de çok yakışıyor Atatürk’e. Paramızda gülen bir Atatürk resmi olması, belirgin bir imaj çalışması. Avrupa Birliği standartlarındaki baskı, tasarım ve kağıt kalitesi de ülkemiz için çok ciddi tanıtım avantajı sağlayabilir. Herkesin her gün alışveriş yapmak zorunda olduğunu, paraya dokunmak mecburiyetinde kaldığını ve paranın üzerindeki resimle göz göze geldiğini düşününce; gülen bir paranın bilinçaltını doğrudan etkileyerek, insana tebessüm etmeyi hatırlatacağını kimse reddedemez.

Ama şöyle bir paradoksdan da sözedebiliriz: “Ağlatan fiyatlar, güldüren banknotlar” arasında vatandaşlarımızın hali tartışılır işte. Pazara, manava bakkala gittiğinde 2 kilo ayşe fasulye alacağı zaman gülen bir 5TL ile karşı karşıya gelmek enteresan bir duygu olsa gerek.