Avrupa’dan Çin’e, ABD’den Hindistan’a tüm dünyayı sarsan küresel enerji krizinin birçok nedeni var: Uzakdoğu’nun artan talebi, Avrupa’nın yanlış hesabı ve Rusya’nın stratejisi... Hepsi krizde birer etken

1- Doğalgaz fiyatı niye birden arttı?

HAZIRLAYAN: OĞUZ TÜRKYILMAZ

Dalga dalga büyüyen küresel enerji krizi toplumları ve devletleri kara kara düşündürüyor. Havaların soğumasıyla birlikte nükseden krize dair öncelikle sektörü iyi bilen uzmanların yaptığı bazı değerlendirmelere bakalım.

1- ÇİN, HİNDİSTAN VE UZAKDOĞU’NUN TALEBİ

Çin’in 2020 birincil enerji tüketimi içinde yüzde 56,6’lık payla kömür ilk sırada yer alıyor. Doğalgazın payı ise yüzde 8.2. 2020’de üretilen 194 milyar m3’ e ilave olarak 136,6 milyar m3 gaz ithal etmiş.

Doğalgaz sektöründeki gelişmeleri yakın takip eden bir uzman olan Arif Aktürk, şöyle diyor: “Özellikle Çin ve Hindistan pandemi sonrasında tüm dünyaya deli gibi mal satıyor. Büyüme hızları korkunç seviyelere ulaştı. Ve inanılmaz bir enerji talebi var. Bunu da -daha çok Uzakdoğu için konuşuyorum- LNG’den (sıvılaştırılmış doğalgaz) sağlıyorlar. Uzakdoğu’daki fiyatlar yukarı doğru çıkınca Atlantik’teki yani Avrupa’daki fiyatları da bir miktar yukarı taşıdı.” (1)

2- LATİN AMERİKA VE ABD’NİN ETKİSİ

İklim krizinin neden olduğu kuraklıktan ötürü, hidroelektrik üretimleri düşen Brezilya, Arjantin vb. Güney Amerika ülkelerinin gaz talebi de önceki yıllara göre hızla arttı. ABD’nin birincil enerji tüketimi içinde, doğalgaz, ilk sıradaki petrolün (yüzde 37,1) ardından yüzde 34,1’lik payla ikinci sırada. Dünya doğalgaz üretiminin dörtte birine yakın olan 914,6 milyar m3 üretim, 832 milyar m3 lük tüketimden fazla olduğu için, ABD bugün net doğalgaz ithalatçısı değil.

Aktürk, doğalgaz fiyatlarının yükselmesini isteyen spekülatörlerin ve manipülatörlerin, ABD’de meydana gelen kasırga sonucu gaz üretiminin azalacağı iddiası ile sektörde fiyat artışı beklentilerini körüklediklerini işaret ediyor. Öte yanda, ABD’nin en büyük sıvılaştırma terminalinin kış öncesi bakıma girmesinin de, arzın daralmasında ve fiyatlarının yükselmesinde rol oynadığı da belirtiliyor.

3-AVRUPA’NIN YANLIŞ HESAPLARI

Zamanında yapılmayan alım sözleşmeleri, doldurulamayan depolar. Geçen yıl pandemi nedeniyle dünya ölçeğinde doğalgaz talebinde azalma olmuş, yeni LNG tesis kapasitelerinin devreye girmesi ile yaratılan ilave arzın da etkisiyle, fiyatlar düşmüştü. Basında sık sık “AB ülkeleri Türkiye’nin doğalgaz alım fiyatlarının yarısına gaz tüketiyor" haberleri yer almaktaydı.

Ancak, bu sürekli değil, dönemsel bir durumdu. Fiyatların daha da düşeceği gibi, gerçekçi olmayan beklentilere odaklanan yönetimler alımları geciktirdiler. Bu konuda diğer bir uzman Sohbet Karbuz’un saptamaları kayda değer: “Geçtiğimiz kışa neredeyse ağzına kadar dolu gaz stokuyla giren Avrupa, soğuk kış ve nispeten soğuk geçen baharda fiyatların yükselmesi nedeniyle bu stokları hızla eritmişti. Fiyatlar düşünce doldururuz dendi ve beklendi. Öyle olmadı. Zaman geçtiği için mecburen aheste bir şekilde doldurulmaya başlandı. Eylül ortasını geçtiğimiz bugünlerde stokların doluluk oranı yüzde 71 civarında, yani bırakın bugünlerde yüzde 87 olan 5 yıllık ortalamanın altında kalmayı, son 10 yılın en düşük seviyelerinde. Stokların doluluk oranı sadece Avrupa’da değil Amerika’da da 5 yıllık ortalamanın altında. Ama orada nede olsa üretim silahı var. Avrupa’nın boru hatları yoluyla aldığı gaz miktarında dişe dokunur bir artış mümkün değil, çünkü zaten neredeyse tam kapasite gaz çekiliyor. Bu yüzden LNG’ye başvurmak gerekiyor. Kontrat altına alınmış LNG yeterli olmazsa spot LNG’ye başvurulmak zorunda kalınıyor. İyi güzel de Asya piyasası ve kuraklık yaşamış Arjantin ve Brezilya gibi ülkeler de spot LNG’ye yükleniyorlar. Spot LNG bolluğu var mı? Yok! Normal LNG’de bile sıkıntılar var. İşte mesele burada.

İngiltere ve İspanya’da elektrik fiyatlarının aya çıktığı haberlerini okumuşsunuzdur. Gerçi tüm Avrupa ülkelerinde çıktı ancak bu iki ülkedeki elektrik fiyat artışları manşetlere taşındı. Kömüre ve nükleere hayır, kirli gazı istemeyiz, varsa yoksa rüzgâr ve güneşten elde edilen elektriğe dayanan bir enerji geleceği sloganlarını hatırlıyorsunuz. Eylül ayının ortasına kadar rüzgâr ve güneş gerçekten bekleneni veremedi. Talebi karşılamak için mecburen gaza yüklenildi. Panik yapan alıcılar ne pahasına olursa olsun gaz temini peşine düştü. Piyasa mekanizması işledi ve kıt olan gazın fiyatı fırladı. Fırlayan gaz fiyatı elektrik fiyatlarını fırlattı. “ (2)

4-SAHNENİN USTA OYUNCUSU RUSYA

Rusya Federasyonu (RF) yakın zamana kadar, Ukrayna üzerinden geçen boru hatları ile batı yönünde Polonya üzerinden Almanya’ya, güney yönünde Romanya, Bulgaristan ve Türkiye’ye gaz ihraç etmekteydi. Ukrayna, normal alım anlaşmalarına ek olarak, her kış ülkeden transit geçen doğalgaz boru hatlarından usulsüz gaz çekmekte ve bu ilave alımın parasını ödemiyordu. Ukrayna’yı baypas etmek için Kuzey Denizinin altından Almanya’ya ulaşan Kuzey Akım 1 ve 2 deniz altı boru hatlarını inşa etti.

Rusya, doğalgazı önemli bir alıcı olan Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmayı hedefleyen ve yalnız adı Türk olan iki paralel hattan oluşan Türk Akımı boru hattını inşa etti. Benim de bir çok toplantıda önerdiğim Karadeniz’i geçen kısa bir güzergah olan Beregova Samsun arasındaki Mavi Akım Boru Hattı’na paralel bir boru hattı ile Samsun’a gelecek ve BOTAŞ’ın iletim hatları ile Trakya’ya ulaşacak bir güzergahı, kontrol kendi elinden çıkacağı düşüncesi ile kabul etmedi. Bunun yerine, Türkiye’nin Karadeniz’deki münhasır ekonomik bölgesinden geçen çok daha uzun ve yüksek maliyetli boru hattında ısrar etti. İktidarın sağladığı vergi ve izin kolaylıkları ile, AB’nin bazı kesimlerinin ve ABD’nin karşı çıkışlarına ve engellemelerine rağmen inşa etti. Devreye alınan bu boru hattıyla ülkemiz, RF’den yılda 14,5 milyar m3 gaz alıyor. Diğer hattan gelen gaz da, Bulgaristan ve Bulgaristan üzerinden Hırvatistan ve Macaristan’a ulaştı.

Geçmişte, Türk Akımı 2 ve Kuzey Denizi boru hattı projelerine değişik ticari, ekonomik ve siyasi saiklerle karşı çıkan bazı çevrelerin, şimdi LNG fiyatları, boru hattı ile gelen doğalgaz fiyatları katlayınca, bu defa Rusya’yı Avrupa’ya yeterli miktarda gaz vermemekle suçlamaları dikkat çekici.

dogalgaz-fiyati-niye-birden-artti-932499-1.


1.Uğur Zengin,
Evrensel, 1.10.2021

2. Sohbet Karbuz,
Petrotürk Dergi, 27.10.2021,
Doğalgaz ve LNG Fiyatları