2019'da Türkiye ekonomisi

Hazırlayan: Havva Gümüşkaya- havvagumuskaya@birgun.net

Ekonomik krizin etkilerinin derinden hissedildiği bir yılı geride bıraktık. İşsizlik rakamları cumhuriyet rekorları kırarken borçlarından bunalan yurttaşların yaşamlarına son vermelerine tanık olduk. Elektriğe zam üstüne zam gelirken borç içinde yüzen enerji firmalarını kurtarmak için hükümet tarafından çalışmalar başlatıldı. Merkez Bankası’nın faiz kararları ise en çok konuşulan ve tartışılan konulardan oldu. Küresel ekonominin gündeminde ‘Ticaret Savaşları’, Almanya ekonomisinin küçülmesi vardı. Arjantin pesosundaki değer kaybı 'Türkiye Arjantin olur mu?' sorusunu akıllara getirdi.

Yoksulluk kuyruğu

Hükümet, meyve ve sebzede durdurulamayan fiyat artışlarına karşı tamda seçim öncesi devreye ‘tanzim satış’ uygulamasını soktu. Yurttaşlar ucuza sebze ve meyve alabilmek için saatlerce kuyrukta bekledi. Şubat ayında hayata geçen uygulama yetmişli yıllardaki tüp ve ekmek kuyruklarını anımsattı.

Tanzim satışlar da fiyat artışlarının önüne geçemedi. Uygulamanın başladığı Şubat ayında tanzim noktalarında satılan 8 üründen 4’ünde fiyat artışı yaşandı.

AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ise kamuoyunda tepki çeken uygulamayı “Annelerimiz yağ kuyruklarını iyi bilirler. Hani şimdi çadırlarda kuyruğa giriyorlar ya, onlar varlık kuyruğu, yokluk değil” şeklinde yorumladı.

Tanzim satışları 1 Nisan günü sona erdi. Daha sonra İstanbul’daki tanzim satış çadırları için alınan domatesin kamuya maliyeti ortaya çıktı. Sadece İstanbul’daki zarar, 4,5 milyon TL oldu.

Seçim bitti elektrik ve doğalgaz zammı peş peşe geldi

Yerel seçim gündeminin yoğunlaşması ile yılın ilk yarısında yapılmayan zamlar, seçimlerin bitmesiyle bir bir açıklandı. 2019 Ocak ayından bu yana elektriğe yüzde 32,1 oranında zam yapıldı. Doğalgaza da temmuz ve ağustos aylarında toplam yüzde 32 oranında zam yapıldı.

İşsizlikte cumhuriyet rekoru

İktidarın yok saydığı ekonomik krizin etkileriyle 2019 yılında işsiz sayısı cumhuriyet rekoru kırarak 5 milyona dayandı. Kadın ve genç işsizlikte patlama yaşandı. Öte yandan Eylül ayında açıklanan rakamlarda iş aramaktan ümidini kesenlerin sayısı 630 bine çıktı.

TÜİK verilerine göre 15 ve üzeri yaşta istihdam edilen kişi sayısı Eylül’de 28 milyon 440 bin olarak gerçekleşti. Buna karşılık geçen yılın eylül ayında bu sayı 29 milyon 63 bindi. Böylece 1 yılda işinden olan kişi sayısı net olarak 623 bin kişi oldu. Öte yandan ağustosta istihdam edilen sayısı 28 milyon 529 bindi. Yani ağustostan eylüle sadece 1 ayda en az 89 bin kişi işinden oldu.

Faiz indirimleri derman olmadı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Çetinkaya, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle görevden alındı. Çetinkaya'nın 6 Temmuz’da görevden almasının ardından gerçekleşen ilk Para Politikası Kurulu toplantısında faiz 425 baz puan indirildi.

Erdoğan’ın Çetinkaya’ya yönelik, “Kendisine ekonomi toplantılarında defalarca faizi indirmesi gerektiğini söyledik. ‘Faiz düşerse, enflasyon düşer’ dedik. Gerekeni yapmadı. Aynı kulvarda değildik.” ifadeleri de basına yansımıştı.

Politika faizini Temmuzda 425 baz puan indirimle yüzde 19.75'e, eylül toplantısında ise 325 baz puan indirimle yüzde 16.50'ye, ekim toplantısında 250 baz puan indirimle yüzde 14'e çeken Merkez Bankası, 2019 yılında toplam 1200 baz puan faiz indirimine gitti.

Merkez Bankası’nın kararlarının ardında kamu ve özel bankalar da faiz indirimine gitti. Ancak faiz indirimleri ekonomiyi canlandırma noktasında etkisiz kaldı. 9 Ağustos 6 Aralık arasındaki 120 gün boyunca halkın kredi borcu yüzde 13 arttı.

Üretimi teşvik etmesi ve böylece işsizliği azaltması beklenen faiz indirimleri yine ranta dayalı tüketim ekonomisini canlı tutmaya yaradı.

Dünya’da ticaret savaşları

ABD ve Çin arasında devam eden ticaret savaşları 2019 da kızıştı. 5 Mayıs'ta ABD Başkanı Donald Trump, 200 milyar dolarlık Çin ürününe uygulanan yüzde 10'luk gümrük vergisi oranının yüzde 25'e çıkarılacağını açıkladı. 13 Mayıs'ta Çin, 60 milyar dolar tutarındaki ABD menşeli ürünlere gümrük tarifesini yüzde 5 ila 25 artırdığını bildirdi. 20 Mayıs'ta Google, Çinli teknoloji devi Huawei'in ABD hükümeti tarafından kara listeye alınmasının ardından, Huawei kullanıcılarının Android işletim sistemine olan erişimini askıya aldı.

1 Ağustos'ta ABD, ticaret savaşı içinde olduğu Çin ürünlerine 1 Eylül'den geçerli olmak üzere yüzde 10 ek vergi koydu. 23 Ağustos'ta ABD, Çin'in Amerikan ürünlerine getirdiği ek gümrük vergilerine misilleme olarak, bu ülkeye yönelik gümrük vergilerini yüzde 5 artırdı.

Tüm bu gelişmeler Türkiye’deki Huawei kullanıcıları tarafından da yakından takip edildi.

Ancak yıl sonuna doğru taraflar yumuşamaya başladı ve 13 Aralık'ta ticaret savaşını sonlandıracak olan ön anlaşma duyuruldu, ardından müzakerelerde ilk aşamanın tamamlandığı açıklandı.

Arjantin’de ekonomik kriz derinleşti

Ekonomik ve mali krizin derinleştiği Arjantin'de hükümet sermaye kontrolü önlemleri aldı. Arjantin hükümeti yerel para birimi Peso'nun değer kaybetmesiyle ihracat yapan şirketlere dövizlerini Arjantin'e getirme zorunluluğu getirdi ve yerel şirketler ile bankaların döviz alımını kısıtladı.

Arjantin'in sermaye kontrolüne gitmesi ise Türkiye gibi kırılgan, gelişmekte olan ülke ekonomileri açısından olumlu karşılanmadı.

Almanya endişelendirdi

Avrupa’nın en büyük, dünyanın dördüncü büyük ekonomisi olan Almanya, yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla yüzde 0,2 daraldı. Böylece 2015 yılından bu yana Almanya ekonomisi ilk defa küçüldü. Almanya’daki daralma Türkiye’yi de endişelendirdi çünkü Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülke Almanya.

Tarımın zorlu yılı 2019

Tarım sektöründe ithalata dayalı politikalar sonucu buğday üreticisi olan Türkiye ithalatçı halini aldı. İlk 10 ayda 7.6 milyon ton buğday ithalatı ile tarihi rekora ulaşıldı. Yaz aylarında sarımsak fiyatının 70 liraya ulaşması en çok tartışılan konu oldu. Tarım ülkesinin bu hale gelmesi tartışılırken üreticiyi koruma paketleri yerine ithalatı arttırmak üzerine çalışmalar yapıldı. Yılın sonuna doğru Türkiye Rusya’dan ilk kez şeker ithal etti.

Başarısız ekonomi yönetimi

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk Hazine ve Maliye Bakanı olan Berat Albayrak, göreve geldiği 2018 yılından bu yana çizdiği pembe tabloyu bu yıl da sürdürdü. En son açıklanan 2020-2022 dönemini kapsayan ‘Yeni Ekonomi Programı’ da ekonomi çevrelerinde yetersiz olarak yorumlandı. ‘-ecek, -acak’lı konuşmalarına sene boyunca devam eden Albayrak’ın ekonomi yönetimi ise her seferinde gündem oldu.