Türkiye’de sanayi sektörünün borç bunalımı sürüyor. Nisan ayı itibariyle 538 milyar lira nakdi 269 milyar lira gayrinakdi kredi borcu bulunan sanayi sektörü kurtuluş reçetesi arıyor. Üretim yapısı ithalata bağımlı olan sanayi sektöründe dolar kuru arttıkça üretim daha maliyetli hale geliyor. Üstelik artan faizler yüzünden İSO500’ün net karının yüzde 89’u finansman giderlerine gitti. Uzmanlara göre sanayi […]

25 yıl önceki İSO500 bugünden daha farklıydı: Sanayi AKP’den önce yerli AKP’den sonra yabancı

Türkiye’de sanayi sektörünün borç bunalımı sürüyor. Nisan ayı itibariyle 538 milyar lira nakdi 269 milyar lira gayrinakdi kredi borcu bulunan sanayi sektörü kurtuluş reçetesi arıyor.

Üretim yapısı ithalata bağımlı olan sanayi sektöründe dolar kuru arttıkça üretim daha maliyetli hale geliyor. Üstelik artan faizler yüzünden İSO500’ün net karının yüzde 89’u finansman giderlerine gitti. Uzmanlara göre sanayi sektörünün piyasa kuralları içinde krizden kurtulmasının yolu sermaye yapısını değiştirmek, yeni ortaklıklar kurmaktan geçiyor. Sermaye yapısının değişimine son örnek Sabancı Holding’in Türkiye’nin en büyük otobüs üreticisi olan TEMSA’yı sadece 375 milyon liraya satması oldu.

Türkiye’de ekonomi yönetimi her fırsatta “yerli ve milli” edebiyatı ile gerçekleri çarpıtıyor. Türkiye’de sanayi sektörünün yakın tarihi sanayinin sermaye yapısının “yerli ve milli” olduğunu ortaya çıkarırken, AKP döneminde sanayi sektörü yabancıların eline geçti. İşte İSO500’ün son 25 yılı…

Yıl 1993, En büyük 10 sanayi kuruluşunun 7’si kamunun

Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun listesi İSO500’ün 1993 dökümanında ilk 10 şirketin 7’si kamunun elindeydi. Sermaye yapısı içinde yabancı sermayenin bulunduğu sadece 2 şirket bulunuyordu. Bu şirketler ise TOFAŞ ve OYAK-Renault idi. Üstelik TOFAŞ’ın yabancı sermaye ağırlığı da yüzde 50’nin üzerinde değildi.

TÜPRAŞ: 1993’te sermaye yapısının yüzde 98’i kamunun elinde olan TÜPRAŞ’ın yüzde 51’lik hissesi Koç- Shell konsorsiyumuna 4 milyar 140 milyon dolara satıldı. Geri kalan yüzde 49’luk hisse ise hisse senetlerine bölünerek halka arz edildi. Bugün TÜPRAŞ’ın sermaye yapısındaki kamu payı yüzde 0!

TÜRKİYE ELEKTRİK KURUMU (TEK): 1993’te sermayesinin tamamı kamunun elinde olan TEK, 1994’te Tansu Çiller’in başbakan olduğu dönemde bakanlar kurulu kararı ile kapatıldı ve ikiye bölündü. TEK’in sermayesi ile TEDAŞ ve Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) kuruldu. TEDAŞ elektrik dağıtımını üstlenirken, EÜAŞ ise elektrik üretimini üstlendi. Ancak 2009-2011 arasında Türkiye’nin elektrik dağıtımı özelleştirildi. EÜAŞ ise yıllar boyunca hep İSO500’ün ilk 10’unda yer alan bir kamu şirketi olsa da son yıllarda elektrik üretiminin de özelleşmesiyle ilk sıralardaki yerini kaybetti.

TEKEL: 1993 yılında Türkiye’nin en büyük 3. Sanayi kuruluşu olan TEKEL’in içki bölümü AKP göreve başlar başlamaz 2003’te MEY İçki’ye satıldı. MEY içki ise 292 milyon dolara aldığı TEKEL fabrikalarını 3 yıl sonra 900 milyon dolara ABD’li Texas Pacific Group’a sattı. AKP döneminde parçalanarak satılan TEKEL’in sigara üreten fabrikaları ise 2006’da British American Tobacco’ya satıldı. Bugün bildiğimiz anlamda bir TEKEL fabrikası bulunmuyor. Parçalanan sermayesinin hemen hepsi yabancıların elinde.

TOFAŞ: Birinci 5 yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde 1968 yılında kurulan TOFAŞ 1969’da Bursa’daki ilk fabrikasını açtı. 1976’da Murat 131, 1977’de Şahin, 1990’da Tempra üretimine başlayan TOFAŞ, Özal döneminde ithalatın özendirilmesiyle, yabancı menşeili otomobiller üretmeye başladı. TOFAŞ’ın sermaye yapısında hiç kamu varlığı bulunmadı. Bugün de sermayesinin yüzde 37’si özel kesime, yüzde 37’si yabancı sermayeye geri kalan sermayesi ise halka arz şeklinde organize oldu.

ARÇELİK: 2018’de 16 binden fazla çalışanı ile Türkiye’nin en çok çalışanı olan ARÇELİK geçmişten günümüze Koç Holding’e ait. Sermayesi hep özel kesimde olan ARÇELİK’in seramyesi bugün yüzde 25’i halka arz şeklinde organize oldu.

TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI AŞ: 1993’te Türkiye’nin en büyük 6. Sanayi kuruluşu olan Şeker Fabrikaları tamamen kamunun elinden çıkarılmadı, ancak fabrikaların bir çoğu 2018’de özel şirketlere satıldı. Küçülen şeker fabrikaları bugün Türkiye’nin en büyük 38. Sanayi kuruluşu konumunda. İşte satılan şeker fabrikalarının listesi;

Çorum Şeker Fabrikası: 528 milyon lira – Safi Katı Yakıt Sanayi şirketi
Yozgat Şeker Fabrikası: 275 milyon lira – Doğuş Çay
Kırşehir Şeker Fabrikası: 330 milyon lira – Tutgu Gıda
Niğde-Bor Şeker Fabrikası: 336 milyon lira – Doğuş Çay
Ilgın Şeker Fabrikası: 637 milyon lira – Alteks
Turhal Şeker Fabrikası: 569 milyon lira – Kayseri Şeker

EREĞLİ DEMİR ÇELİK FABRİKASI (ERDEMİR): Ereğli Demir Çelik Fabrikası 1993’te bugüne geçen 25 yılda ilk 10’daki pozisyonunu korudu. 1993’te de 2018’de Türkiye’nin en büyük 8. Sanayi kuruluşu Erdemir oldu. Ancak geçen 25 yılda sermaye yapısı değişti. 1993’te yüzde 51’i kamuya ait olan Erdemir’in bugün sermayesinin yüzde 52’si özel kesime aitken geri kalanı ise hisse senetleri biçiminde halka arz edildi. Erdemir’in sermayesi içinde kamu payı bugün yüzde 0!

PETRO KİMYA HOLDİNG AŞ (PETKİM): 1993 yılında PETKİM’in sermayesinin yüzde 95’i kamunun elindeydi. Ancak yıllar içinde diğer sanayi kuruluşları gibi PETKİM’in de sermaye yapısı değişti. 2018’yılına gelindiğinde PETKİM’in yüzde 51’i yabancıların elindeyken geri kalan yüzde 49’u halka arz şeklinde organize edildi. Bugün PETKİM’in sermayesinde ne yerli sermaye ne de kamu sermayesi mevcut. PETKİM’in kamunun elinde bulunan sermayesi son olarak 2012’de Socar International’a satıldı ve kamu PETKİM’den tamamen çıkmış oldu.

MAKİNA KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU (MKE): MKE’nin tümü 1993’te olduğu gibi bugün de kamuya ait. Ancak 1993’te Türkiye’nin en büyük 10. Sanayi kuruluşu olan MKE’nin bugünkü sırası 133.

***

TEMSA da yabancıya satıldı

Sermayesinin tümü Sabancı Holding’e ait olan TEMSA İSO500’e bu yıl 194. sıradan girdi. Ancak İSO500 listesinin yayımlandığı günün ertesinde Sabancı Holding TEMSA’yı İsviçre merkezli True Value Capital’e borçları düşüldükten sonra sadece 375 milyon liraya satıldı.