ABD’nin darbeler tarihi: Biat etmezsen yönetemezsin!

İBRAHİM VARLI - @ibrhmvarli
ibrahimvarli@birgun.net

Latin Amerika’nın petrol zengini ülkesi Venezuela’da 6 Ağustos Pazar günü başarısız bir darbe girişimi yaşandı. Washington’un hedefindeki solcu devlet başkanı Nicolas Maduro, darbe kalkışmasından ABD ve Kolombiya’yı sorumlu tuttu.

Maduro’nun adres gösterdiği ABD’nin darbeler konusundaki sicili bir hayli şaibeli ve karanlık. Latin Amerika, Ortadoğu, Afrika başta olmak üzere dünyanın dört bir tarafında düzenlenen darbelerde ABD’nin açık veya örtülü parmağı var. Bizzat müdahil olmadığı bazı kalkışmalara da “yeşil ışık” yakarak darbelerin önünü açtı.

Washington’un kendisine bağlı yönetimler oluşturmak ve kendine tehdit olarak gördüğü hükümetleri düşürme alışkanlığı yeni değil. Soğuk Savaş döneminden itibaren darbelerle ülkeleri dizayn etme politikası kapsmında CIA eliyle “çizgi dışı”na çıkan ülkeleri darbelerle dize getirme politikasının sayısız örneği mevcut.

ABD, kendisine yakın yönetimleri iktidarda tutmak, muhalif yönetimleri de alaşağı etmek için İran, Vietnam, Guatemala, Küba, Dominik Cumhuriyeti, Şili, Nikaragua, Afganistan, Venezuela, Honduras’a gizli ve açık müdahalelerde bulundu.

Darbeler perdesi 'Ajax Operasyonu' ile açıldı
ABD’nin darbeler tarihi zengin petrol ve enerji ülkesi İran’la başlatılabilir. Bağımsızlıkçı-ulusalcı lider Musaddık’ın 1953’te bir CIA darbesi olan “Ajax Operasyonu”yla devrilmesiyle Amerikan Merkezi Haber Alma Teşkilatı (CIA) destekli darbeler dönemi başlamış oldu. Bu darbe 20. yüzyılda peş peşe gelecek darbeler zincirinin kilidini aralayan bu hadise adeta bir milat olur.

CIA’in darbeler tarihini en iyi şekilde belgeleyen isimlerden New York Times yazarı Stephen Kinzer, “Şah’ın Bütün Adamları” kitabında Musaddık yönetimine karşı CIA eliyle gerçekleştirilen Ajax Operasyonunu çarpıcı bir şekilde belgeleriyle birlikte ortaya serer. Kinzer, çalışmalarında ABD’nin yaklaşık bir yüzyıl boyunca onlarca yabancı hükümeti devirdiğini de anlatır.

***

12 Eylül’den 15 Temmuz’a, ABD icazetli darbeler
ABD’nin darbeler tarihinin önemli kilometre taşlarından bir tanesi de Türkiye. 12 Mart’tan 12 Eylül ve 15 Temmuz’a uzanan darbeler silsilesinde ABD’nin parmağı var. Her darbe sonrası askerlerin bildirilerinde ilk olarak NATO’ya dolayısıyla ABD’ye bağlılık beyanında bulunması ve sonrasında Washington tarafından kabul görülmeleri oldukça manidar. 12 Eylül darbesini “Our boys did it-Bizim çocuklar başardı” sözleriyle karşılayan ABD’nin 15 Temmuz 2016’daki darbe kalkışmasındaki rolü ise henüz açıklığa kavuşamadı.

CIA destekli darbeler zincirinden öne çıkanlar şunlar;

İran (1953)

1951’de işbaşına geldikten sonra İran'daki İngiliz petrol tesisleri başta olmak üzere tüm petrol sanayini millileştirenve Şah Rıza Pehlevi'yle büyük bir iktidar çekişmesi içine giren Başbakan Muhammed Musaddık 1953’te CIA-MI6 işbirliğiyle devrildi. Bağımsızlıkçı politikalar izleyen ve Sovyetler ve Çin ile yakın ilişkiler kuran Musaddık, Ajax Operasyonu adı verilen darbe ile görevinden alınırken, bu darbe modern tarihin en önemli darbelerinden birisi olarak kayıtlara geçer.

Guatemala (1954)

Seçimle işbaşına gelen Devlet Başkanı Jacobo Arbenz CIA destekli askeri darbeyle devrildi. Arbenz, Amerikan United Fruit Company’i millileştirmek istemesi ve toprak reformunu hayata geçirmeye başlamasıyla birlikte hedef oldu. 1954 yılında gerçekleştirilen darbe ile Árbenz devrilerek ülke Washington icazetli askeri cunta yönetimiyle uzun yıllar yönetildi. Ülkede sağcı dikta rejimleri birbirini izledi. 100 bin insan bu rejimlerin kurbanı oldu.

Haiti (1959)
CIA destekli "Papa Doc" Duvalier ülkenin diktatörü oldu. Duvalier, dehşet veren "Tonton Makut" adlı bir polis gücü yarattı. Bu polis gücü 100 bin kişiyi katletti.

Kongo (1960)
Sonradan Demokratik Kongo Cumhuriyeti adını alan Kongo'nun ilk Başbakanı Patrice Lumumba, Belçika-ABD destekli askerî müdahale sonrasında iktidardan düşürüldü. Belçika'nın müdahalesi, Kongo'nun bağımsızlığı sonrası tehdit altına giren ticarî çıkarlarını korumaktı. ABD ise Sovyetler Birliği'ne yanaşan Lumumba'nın kendi küresel politikalarına engel teşkil ettiğini düşünüyordu.

Dominik Cumhuriyeti (1961)
Dominik Cumhuriyeti'nde binlerce Haitilinin etnik temizliğe maruz kalması ve Venezuela Devlet Başkanı'na yönelik suikast girişimiyle bilinen Rafael Trujillo'nun vahşi diktatörlüğü, başkanı pusuya düşürüp öldüren silahlı muhalifler tarafından sona erdirildi. Her ne kadar Trujillo'yu öldüren silahlı saldırgan “kimse bana Trujillo'yu öldürmemi söylemedi" dese de, aslında CIA tarafından desteklenmişti.

Güney Vietnam (1963)
Devlet başkanı Ngo Dinh Diem'e yönelik askeri darbenin arkasında da ABD vardı. Pentagon Belgeleri'ne göre darbeci generallere CIA fonlarından 40 bin dolar tutarında bir destek aktarıldı.

Brezilya (1964)
Latin Amerika’nın en büyük ülkesi Brezilya’da Devlet Başkanı Joao Goulart önderliğindeki hükümet dönemin Genelkurmay Başkanı Humberto Castello Branco öncülüğündeki darbeyle devrildi. ABD Büyükelçisi Lincoln Gordon'un ifadesiyle “Brezilya'yı 1960'ların Çin'ine dönüştüreceğine" dair kaygılar Washington’u endişeye sevk etmişti. Darbeden hemen önceki günlerde CIA hükümete karşı sokak gösterilerini desteklemiş ve orduyu destekleyen kişilere yakıt ve silah desteğinde bulundu.

Endonezya (1965)

Seçimle gelen Devlet Başkanı Sukarno askeri darbeyle gitti. CIA yıllardır bunun için çalışıyordu. Yerine gelen General Suharto Endonezya Komünist Partisi (PKI) üyesi ve sempatizanı olmakla suçlanan en az yarım milyon kişiyi öldürdü. Dünyanın en büyük komünist partilerinden olan PKI’nın güç kazanması büyük bir tehditti ABD açısından. PKI 3,5 milyon üyesi, 10 milyondan fazla taraftarı olan dev bir partiydi. SSCB ve Çin’le yakın ilişkiler içindeki bir partinin böylesine büyümes ABD’yi endişelendiriyordu. Vietnam’ın zaten tehlikede olduğu bir sırada Endonezya’yı da kaybetmek, ABD emperyalizmi için tüm Güneydoğu Asya’yı kaybetmek anlamına geliyordu. Bu nedenle CIA, sonradan ortaya çıkan bilgilerden de anlaşıldığı üzere, en az iki yıl süren karmaşık ve detaylı bir darbe sonrasında Sukarno’yu devirdi.

Yunanistan (1967)
Seçimlerden iki gün önce CIA destekli askeri darbe gerçekleşti. "Albaylar Cuntası" altı yıl ülkeyi yönetti. Kıbrıs Harekatı’nın da tetiklediği olaylar sonrasında cunta devrildi.

Avustralya (1975)
Sol eğilimli Başbakan Edward Whitham'ın devrilmesinde CIA parmağı vardı. CIA, İngiltere Kraliçesi'nin atadığı Vali John Kerr'i kullanarak bu değişimi gerçekleştirdi.

Şili (1973)
En hazin darbelerden bir tanesi 11 Eylül 1973 tarihişnde Şili’de sosyalist Devlet Başkanı Salvador Allende’ye karşı gerçekleştirildi. CIA, Şili'nin kamucu/solcu ekonomisini istediği gibi yerle bir edemeyince çareyi Allande’yi devirmekte buldu. Genelkurmay Başkanı Pinochet’e gerçekleştirilen darbeyle ilgili olarak CIA tarafından hazırlanan raporda darbeyi planlayan kişilerle uzun süre bir istihbarat ortaklığı yürütüldüğü ve çok öncesinde de benzer bir darbe gerçekleştirilmesinin planlandığı belirtiliyordu.

Gürcistan, Ukrayna, Kırgızistan
(2004-2005)
ABD yönetimi Gürcistan, Ukrayna, Kırgızistan’da da REusya’ya karşı CIA üzerinden “renkli devrimler” gerçekleştirdi. Devrilen Rus yanlısı isimlere karşı ABD yanlısı iktidarlar işbaşına getirildi.

Honduras (2009)
ABD’nin bölgesle çıkarlarına aykırı politikalar sürdüren popülist Devlet Başkanı Manuel Zelaya bizzat CIA marifetiyle günler süren olaylar sonrasında ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Zelaya’nın yerine her zamanki gibi Washington ile iyi ilişkiler içinde olan isimler işbaşına getirildi.

Mısır (2013)
Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el Sisi komutasındaki Mısır Silahlı Kuvvetleri ülkede devam eden protestolar sonrasında Müslüman Kardeşler iktidarını ve Cumhurbaşkanı Mursi’yi devirdi. Müslüman Kardeşler (İhvan) iktidarını baştan destekleyen ABD yönetimi, İhvan’ın “çizgi”den sapması üzerine Suudi Arabistan ve BAE ile birlikte darbeyi gerçekleştirdi.

Venezuela (2017)

2002’de Chavez’e karşı darbe düzenleyen ABD, 17 yıl sonra bu kez halefi Maduro’ya karşı benzer bir darbe girişiminde bulundu. Chavez’in temelini attığı Bolivarcı 21. Yüzyıl Sosyalizmi'nden rahatsız olan ve ülkedeki petrol rezervine göz koyan ABD, her iki darbe girişiminden de eli boş döndü.