Açlığın yılı: 2020
Covid-19’un ülkeye gelmesine günler kala Erdoğan “Turizmde rekor kıracağız”, dolar 8 liranın üzerine çıktığında Albayrak “Dolarla mı maaş alıyorsunuz” diyebildi. Ekonomiye Covid-19 kadar ekonomi yönetiminin beceriksizliği de damga vurdu. Türkiye bu yıl faiz artırmak zorunda kalan tek ülke olurken, beceriksizliğin bedelini işçi sınıfı, küçük esnaf ve çiftçi ödedi.
Ekonomi Servisi
2018’in son çeyreğine girerken döviz kurlarında yaşanan şok, dolar kurunu 4,5 TL’den 7,2 TL seviyesine kadar yükseltmiş, Merkez Bankası ateşi ancak politika faizini yüzde 24’e yükselterek söndürebilmişti. Faizlerin yükselmesiyle birlikte piyasaya pompalanan para durdu, konkordato dalgası başladı. Beraberinde işsizlik patladı. 2019’da Cumhuriyet tarihi boyunca görülmeyen işsizlik verilerine tanık olunurken, bir yandan da soğan ve patateste yaşanan kriz tanzim satış çadırlarıyla çözülmeye çalışılıyordu.
Tüm bunlar devam ederken yerel seçimler bir siyasi krize dönüşüyor, İstanbul seçimi hukuksuzca iptal ediliyor, dış politikadaki maceracı hamlele ise aynen devam ettiriliyordu.
Ekonominin başındaki isim Berat Albayrak’ın kimseye güven vermeyen tavrı, Merkez Bankası’nın eski Başkanı Murat Çetinkaya’nın olağandışı biçimde görevden alınması, yeni Başkan Murat Uysal’ın ise alelacele faizleri düşürmesi, finansal piyasalar üzerindeki stresi de artırıyordu. Bir yandan işsizlik artık kronikleşmeye, umudunu kaybettiği için iş aramaktan vazgeçenlerin sayısında artışlar gözlenmeye başlamıştı. İşte bu koşullar altında kabus dolu bir yıla, 2020’ye giriliyordu.
***
Turizmde rekor kıracaktık
Yılın başında koronavirüs salgınının ciddiyeti anlaşılmış değildi. Şubat ayı geride kalırken salgın İran ve İtalya’yı vuruyordu. Salgının Türkiye’ye uğramasına ise sadece birkaç gün vardı. Bu koşullar altında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan partisinin İstanbul Milletvekilleriyle buluştu ve 29 Şubat’ta burada yaptığı konuşmada şunları söyledi: “İşte turizmde 2019 yılını hamdolsun rekorla kapattık. Turist sayısı 52 milyona yaklaştı, turizm gelirlerimiz 35 milyar dolar bandına çıktı. Bu yılın Ocak ayında da yeni bir rekora imza attık, ülkemize Ocak ayında gelen yabancı turist sayısı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 16’dan fazla artarak 1,8 milyon kişiye ulaştı. İnşallah bu yıl toplam 58 milyon turist, 41 milyar dolar turizm geliri bekliyoruz.” Tüm dünyanın gözü koronavirüsteyken, turizmciler endişe içindeyken yapılan bu konuşmaya kimse inandı mı bilinmez ancak yılın son verilerine göre turizm geliri önceki yıla göre yüzde 64 oranında azaldı.
***
Merkez’in rezervleri dile düştü
Bir yandan Merkez Bankası, faizleri düşürürken, diğer yandan dünyanın gündeminde henüz Türkiye’ye uğramamış olan koronavirüs salgını vardı. Bir süre sonra Financial Times ve Bloomberg’de en çok okunan haberler TCMB’nin rezervleri olmaya başladı. Bu aylarda faizleri enflasyonun da altında seviyelerde tutmanın rezervlere maliyeti ağır oldu. 2019’un son günlerinde 81,2 milyar dolar olan brüt döviz rezervleri, Ağustos ayına kadar yarı yarıya eriyecekti. Ancak tek sorun bu da değildi.
Bir süre sonra anlaşıldı ki, swaplar ve zorunlu karşılıklar çıkarıldığında Merkez Bankası rezervleri eksideydi. Yıl başında swaplar brüt döviz rezervinin yüzde 25’ine karşılık gelirken, swaplar öylesine hızlı artıyordu ki, Ekim ayında Merkez’in brüt döviz rezervlerinden yüzde 45 oranında daha büyük hale gelmişti. Ay ay rezervler tablodaki gibi ilerledi:
***
Alışverişte lira tasarrufta altın
2020’de orta direğin gözü de kulağı da döviz ve altındaydı. Bir yandan artan işsizlik ve borçluluk, diğer yandan düşük faizler nedeniyle TL mevduatlarının cazibesini kaybetmesi pandeminin yarattığı durgunlukla da birleşince tasarrufu olan dolara altına hücum etti. Geçen yıl ekim ayında tasarrufların yüzde 50,2’si TL’de tutulurken bu oran bu yıl yüzde 45,2’ye geriledi. Altına hücum ise rekor seviyede. Bankalardaki tasarrufların yüzde 8,2’si artık altın mevduatlardan oluşuyor.
***
Çıkmaz demeyin, şansınızı deneyin: Borsa İstanbul
Pandeminin başlamasıyla beraber piyasaya bankacılık sistemi aracılıyla pompalanan paralar akacak yer arıyordu. Paranın bir kısmı dövize bir kısmı altına aktı. Merkez Bankası dövizi kontrol etmek için rezervlerini eritti, döviz kurlarını baskıladı. Küçük tasarruf sahipleri ise kulaktan dolma bilgilerle borsaya akın etti. Ekim ayı itibariyle borsadaki yerli yatırımcı sayısı 1 milyon 874 bin 395’e yükselerek tüm zamanların rekorunu kırdı. Yılbaşından bu yana borsadaki yerli yatırımcı sayısı 677 bin 506 kişi arttı. Ancak yeni giren yatırımcıların çoğu küçük tasarruf sahiplerinden oluştu. Orta direğin gündeminde dolar ve altının fiyatları varken, buna bir de hisse senetleri eklendi. Sosyal medyada hisse senedi yorumcularının sayısında artışlar yaşanırken, yüz binlerce yurttaş bilmediği bu kumarda kaybetti. Borsa İstanbul ise yeni gelen yatırımcılardan son derece memnundu. Yılın sonuna doğru kasım ayında Borsa İstanbul’un yüzde 10’u Katarlılara satılacaktı.
***
Çek bir ihtiyaç kredisi sonrasına sonra bakarız
CovId-19 salgınına cep delik cepken delik yakalanan Türkiye, salgın boyunca ortaya çıkacak maddi zorlukları borç vererek aşacağını düşündü. Yurttaş kirasını ödeyemez haldeyken hükümetin çaresi kamu bankalarından yüzde 7,5 faizle borç dağıtmak oldu. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ise verilen borçları “destek paketleri”nin içine sokup yüzlerce milyarlık yardım dağıttığını iddia etti. Krizin en ağır dönemlerinde dağıtılan konut kredileri sayesinde konut satışları rekor kırıyordu ancak tüketici borçluluğu hiçbir yılda artmadığı kadar hızlı artıyordu. Özellikle ihtiyaç kredilerindeki artışlar ekonomik bunalımın boyutlarını gözler önüne serdi.
***
Gerçek işsizlik rakamlarını DİSK açıkladı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) iş aramayanları işsizden saymayınca, salgın kısıtlamalarının artmasıyla birlikte işsizlik de düşmüş gibi göründü. Tüm dünyada işsizlik rekor artışlar yaşarken Türkiye’de mart, nisan ve mayıs aylarında işsizlik oranı düştü. Şubat ayında 4 milyon 228 bin olan işsiz sayısı, salgının başladığı mart ayında 3 milyon 971 bine, nisan ayında 3 milyon 775 bine geriledi. Ekonomi yönetimi ise bu sanal düşüşten hiç rahatsız olmadı, aksine bu sayıların propagandası yapıldı. Doğru veriler ise Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi’nden (DİSK-AR) geldi. DİSK-AR yine TÜİK tarafından açıklanan verilerle gerçek işsizlik verilerini her ay kamuoyuyla paylaştı. Ekim ayında TÜİK’e göre ülkede 4,1 milyon işsiz varken, DİSK-AR sadece kadın işsizliğinin 4 milyonu geçtiğini verilerle ortaya koydu. Covid-19 istihdam üzerinde büyük bir yıkım yarattı. DİSK-AR’ın en son 1 yılda en az 1 milyon 981 bin kişi işinden oldu. Geniş tanımlı işsiz sayısı ise 10,2 milyona yükseldi.
***
Doların fendi Erdoğan’ı yendi
AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan her fırsatta “Faiz sebep, enflasyon neticedir” deyip duruyor. Bu söylemini 2020’de de devam ettirdi. Ancak yılın sonu gelirken Doların fendi Erdoğan’ı yendi. Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal 8 Kasım’da görevden alındı ve yerine AKP’li eski Maliye Bakanı Naci Ağbal atandı. Ağbal’ın ilk toplantısında politika faizi 475 baz puan, ikinci toplantısında ise 200 baz puan artırıldı. Ne Erdoğan’dan ne de yıllardır faiz enflasyonun sebebidir diyenlerden çıt çıktı. Yılın başında politika faizi yüzde 8,25’ken yılın sonunda yüzde 17’ye yükseldi. Salgın döneminde faiz artırmak zorunda kalan tek ülke Türkiye oldu.
***
Damadın boş koltuğu bile TL’ye iyi geldi
8 Kasım akşamı Erdoğan’ın damadı ve Hazine ve Maliye Bakanı olan aynı zamanda Türkiye Varlık Fonu’nun da başkan yardımcılığı koltuğunda oturan Berat Albayrak şok biçimde İnstagram hesabından istifa ettiğini duyurdu. Albayrak’ın diğer sosyal medya hesapları kapatılmıştı. İktidar medyası istifayı 24 saat boyunca haber yapmadı. Halbuki Albayrak’ın istifasında at izinin it izine karıştığından bahsediliyor, istifa metninin sonu “Allah sonumuzu hayretsin” diye imalı bir dilekle bitiriliyordu. Cumhurbaşkanlığı ancak 1,5 gün sonra yayımladığı metinde istifaya ilişkin “Affını istedi” açıklaması yaptı. Albayrak’ın henüz nerede olduğu bilinmiyor ancak istifasının ardından dolar kuru beklentilerin olumlu hale gelmesi üzerine düştü. Damadın boş koltuğu bile TL’ye iyi geldi.
***
Yılın saçması: Maaşınız dolarla mı?
Yıla 6 liranın altında başlayan dolar kuru ekim ayında 8,50 TL’yi gördü. Tüm ülkenin gözü kulağı dolardayken, AKP’nin gündemi Berat Albayrak’ı korumak oldu. Dolar her yükseldiğinde Albayrak’ın arkasındayız mesajları atan AKP’li vekiller bile 12 Ağustos gecesi şaşkına döndü. CNN Türk’te Ahmet Hakan’ın konuğu olan Berat Albayrak Hakan’ın dolardaki seyre ilişkin sorusuna “Dolarla mı maaş alıyorsunuz, dolar borcunuz mu var” diyerek topu siyaset tarihinde eşine az rastlanır bir manevrayla taca attı.