Afganistan’daki Amerikan savaşı

VIjay Prashad
Çeviri: Ömür Şahin Keyif

Afganistan’daki Amerikan savaşı 16’ncı yılına giriyor. Bu süreç içinde, ABD ve müttefikleri 3 bin asker kaybetti, ölen Afganların sayısı ise bilinmiyor. Resmi makamların verdiği 150 bin sayısı gülünç. BM’nin Afganistan Yardım Misyonu UNAMA her yıl, resmi ölüm rakamları içindeki kadın ve çocuk oranlarının arttığını, ölümlerin çoğuna hava bombardımanlarının neden olduğunu ortaya koyuyor. Afgan kaynakları, savaşta ölenlerin sayısının milyona yakın olduğunu belirtiyor. 2016’da, yarım milyon kişi çatışmalar nedeniyle evlerini terk etti. Bu, 2008’den bu yana en yüksek yerinden edilme sayısı. UNAMA’ya göre, 2017’nin ilk beş ayında ise 90 bin kişi yerinden edildi. Taliban’ın “bahar harekâtı” patlamayla başladı. 21 Nisan’da düzenlenen saldırıda 140 Afgan askeri öldü. Saldırıdan bir hafta önce ABD, Nangarhar’a 9 bin 798 kiloluk, “tüm bombaların anası” denilen bir bomba attı. ABD ordusu, Asad Khel köyüne düşen bombanın 94 IŞİD üyesini öldürdüğünü söyledi. 1,5 milyon kişinin yaşadığı belirtilen bölgeyi gazetecilerin görmesine izin verilmedi. Taliban ABD Başkanı Donald Trump’ın bomba kararına kulak asmamış görünüyordu. Afganistan’ın yüzde 40’ı Taliban’ın elinde. Yakında Afganistan’ın güneyini alabilirler, bu da Pakistan sınırı boyunca kontrolü ele geçirmek demek. Liderlerinin öldürülmesi, Taliban’ın Afgan ordusu ve NATO müttefiklerini sıkıştırma kapasitesine çok az zarar vermiş görünüyor. ABD Ulusal İstihbarat Direktörü Dan Coats, ABD’nin eylemleri ne olursa olsun, “2018 içinde Afganistan’daki politik durum ve güvenlik, kötüleşecek” dedi. Demek istediği, ABD çıkarlarının Eşref Gani hükümetiyle ve Afgan Ulusal Ordusu’nun güvenlik yapısıyla örtüşmeyeceği. ABD’nin Afganistan Kuvvetleri Komutanı Orgeneral John Nicholson, birkaç bin asker daha istedi. Basına sızan haberlere göre, Beyaz Saray’dan sızan öneriye göre, 3 ila 5 bin askerin gönderilmesi ve diğer NATO askerlerinin hızlıca bunu takip etmesi isteniyor. Bu sızıntı Trump’ın Mayıs sonu NATO’da yaptığı konuşmadan bir ay önce oldu. Avustralya Başbakanı Malcolm Turnbull, Tump’a, Afganistan’a ek asker göndermeye “açık” olduğunu söyledi. NATO Afganistan’daki savaş misyonunu resmen 2014’te bitirdi. ABD dışındaki üye devletleri arasında Afganistan’daki varlıklarını büyütme konusunda tereddüt vardı. Merkel ve May, durumdan rahatsızlar, her ikisini de bu yıl seçim bekliyor ve Afganistan’da savaş Almanya’da da İngiltere’de de halk tarafından desteklenmiyor.

2016 seçim kampanyası sırasında ne Trump ne de Clinton Afganistan’daki Amerikan savaşından bahsetmedi. ABD savaşa yılda en az 23 milyar dolar harcıyor. Yeniden yapılanma bütçesi 117 milyar dolar. Bu paranın yüzde 61’i yani 71 milyar doları Afgan Ulusal Ordusu’nun kurulmasına harcandı. 2010’da, ABD’nin ülkeye 100 bin asker yollaması, Taliban’ı engelleyemedi. 2014’te stratejinden sessizce vazgeçildi. Her iki taraftan da çok büyük kayıplar, kaynakların boşa harcanması, ABD’nin savaşma amaçlarının anlamsızlığı, hiçbir tartışmada gündeme gelmedi.

Afganistan’ın Yeniden İnşası Genel Müfettişliği (SIGAR) dikkate değer 35 rapor yayınladı. Raporlara göre, yeniden yapılanma sürecine yolsuzluk hakim. Yapılması taahhüt edilen okullar ve hastaneler ortada yok. SIGAR’a göre, Belh vilayetinde, okula kayıtlı öğrencilerin yalnızca yüzde 30’u okulda bir kere görülmüş. Öğretmenler yok. Beton binalar yağmurda eriyor, duvar ya da çatıları çöküyor. ABD’nin uyuşturucuya karşı harcadığını söylediği 8,5 milyar dolar da çöpe gitmiş görünüyor. Uyuşturucu ticaretinin hacmi 1,56 milyar dolar, yani Afganistan’ın gayri safi yurt içi hasılasının 7,5’ü… SIGAR’ın raporuna göre, uyuşturucu üretimi 2016’da yüzde 43 arttı. Afyon yetiştiriciliğindeki artış da yüzde 10. ABD’ye göre Taliban’ın gelirlerinin yüzde 60’ı afyon ticaretinden geliyor. Dünya’daki eroinin yüzde 80’i Afgan afyonundan geliyor. Ticareti durdurmak için etkili bir strateji yok. SIGAR’a göre, Afgan Ordusu’nda da derin yolsuzluk hakim. 28 Mart 2017’de Afgan Savunma Bakanlığı, 1.394 kişiyi yolsuzluk nedeniyle kovdu. 2016’da, Afgan güvenlik güçlerinin yüzde 35’i öldürüldü: 6 bin 800 asker ve polis. Sorunlar derin: “sürdürülemez kayıplar, bölgesel merkezlerin geçici kayıpları, lojistik zaafiyet, yüksek oranda cehalet, yozlaşmış ve liyakatsiz liderlik ve rutin görevler için özel kuvvetlere aşırı bağımlılık.” Son yıllarda Taliban’ın hızlı kazanımlar elde etmesi şaşırtıcı değil.

Durum öyle vahim ki Afgan hükümeti eski savaş köpeği Hizb-i İslami’yi kuran Gulbeddin Hikmetyar’ı sıcak şekilde karşılamak zorunda kaldı. Hikmetyar, 1992-1996 arasındaki Kabil kuşatması nedeniyle “Kabil kasabı” diye anılıyor. Seri insan hakları ihlalcisi Hikmetyar, şimdi yeniden Kabil’in politik sahnesinde bir oyuncu. Hikmetyar, 13 Mayıs’ta artan sivil ölümlerini görüşmek için Afganistan’ın eski Devlet Başkanı Hamid Karzai’yle buluştu. Karzai, görevinin sonlarında Afganistan’da ABD tipi savaşı eleştirmeye başlamıştı. “Tüm bombaların anası”yla yapılan saldırı konusunda en yüksek sesli eleştirilerden biri Karzai’den gelmişti. Karzai ve Hikmetyar’ın buluşmaları Kabil’de yeni bir ‘Amerikan karşıtı’ kutbun kuruluşunu işaret ediyor. Beyaz Saray, ülkedeki ABD askeri sayısının artırılmasını önerdiği ortam bu. Trump’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı H.R. McMaster, alelacele bir açıklamayla asker sayısının artırılmasıyla ilgili henüz bir karar verilmediğini söyledi. Bush’un asker sayısını yükselttiği 2007’de etkin olan McMaster, Beyaz Saray’da potansiyel bir asker artışına “McMaster’in Savaşı” denmeye başlandığının farkında. Başarısızlık onun, başarı ise Trump’ın hanesine yazılacak.

5 bin asker artışının Taliban üzerinde etkili olma ihtimali düşük. ABD’nin savaş stili, daha çok sivil ölümlerini artırıyor. Afgan Ulusal Ordusu’nun zarar görmesi halkın güvenini artırmayacak. 20 yıl önceki zalim yönetimi nedeniyle gayrimeşrulaşan Taliban, şimdi kendini bir kez daha ülkeye istikrar getirecek uygun güç olarak konumlandırdı. ABD istihbaratı içindeki pek çok kişi gerçeği biliyor; Taliban’ın dönüşü ABD için büyük prestij kaybı, ABD ordusu için Vietnam’dan beri en büyük yenilgi olur. Bu sonucu önlemek için her türlü önlem alınacak, buna Afganistan’ın yıkımı da dahil.