“İstihdam seferberliği” dedikleri; çırak, stajyer ve kursiyerden oluşuyor. “İşverenlerimizden Allah razı olsun” elbette! Uyanık Türk işvereni zorunlu sigortalı işçi sayısını 265 bin azaltırken, çocuk ve gençlerden oluşan ucuz emek ordusunu 1,3 milyon artırmış

AKP’den çırak, stajyer ve kursiyer ‘seferberliği’

Bilindiği gibi hükümet tarafından “tarihin en büyük istihdam seferberliği” olarak ilan edilen yeni istihdam teşvikleri 1 Şubat 2017’de yürürlüğe girmişti. 1 Şubat-31 Aralık 2017 arasında geçerli olacak istihdam seferberliğinde her bir artı istihdam için işverenlerin vergi ve sigorta prim ödemelerinin tümü (773 TL) İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanıyor. Daha önce uygulanan istihdam teşvikleriyle birlikte, hükümet 2017 yılında 2 milyon artı istihdam bekliyor.

Nitekim eski ve yeni çalışma ve sosyal güvenlik bakanları sık sık iddialı istihdam rakamları açıkladılar. Eski bakan Mehmet Müezzinoğlu, 24 Haziran 2017’de yaptığı açıklamada, “Yılbaşından bu yana istihdam seferberliğinde, özel sektör 1 milyon istihdamı aştı. Toplamda da 1,3 milyon istihdamı aştık” dedi. Yeni Bakan Jülide Sarıeroğlu da 14 Eylül 2017’de Elazığ’da Çalışma Hayatı İstişare Toplantısı’nda “İşverenlerimiz, Allah razı olsun zor zamanlardan geçmiş olsak da Sayın Cumhurbaşkanımızın, Çalışma Bakanlığımızla birlikte başlattığı, tüm işverenlere yapmış olduğu çağrıdan sonra işverenlerimiz 1 milyonun üzerinde istihdam yaratmış durumdalar” dedi.

Sigortalı işçi sayısı 265 bin azaldı
Ancak resmi veriler istihdam seferberliği iddialarını ve bakanların açıkladığı verileri teyit etmiyor. Teşviklere dayalı istihdam seferberliğinin en sağlıklı izlenebileceği yer Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sigortalı istatistikleridir. SGK, Haziran 2017 sigortalı sayılarını açıkladı. Böylece hem bir yıl öncesine göre hem de istihdam seferberliği öncesine göre sigortalı sayısındaki değişimi net bir biçimde görmüş olduk. Üzülerek söyleyeyim ki seferberlik bir yana, toplam zorunlu sigortalı sayısı bir yıl öncesine göre 245 bin azaldı. DİSK-AR, İstihdam ve İşsizlik Raporu’nda (Eylül 2017) SGK, TÜİK ve İŞKUR verilerini değerlendirerek istihdamda yaşanan artışın yapay olduğunu, zorunlu sigortalı sayısının artmadığını, artışın çırak, stajyer ve kursiyerlerden kaynaklandığını ortaya koymuştu.

akp-den-cirak-stajyer-ve-kursiyer-seferberligi-356182-1.

SGK’nin yeni açıklanan Haziran 2017 verileri de ortada istihdam seferberliği olmadığını, toplam zorunlu sigortalı sayısının bir yıl öncesine göre azaldığını ortaya koyuyor. SGK verilerine göre Haziran 2016’da 20 milyon 904 bin olan toplam sigortalı sayısı Haziran 2017’de 21 milyon 964 bine yükseldi. Sigortalı sayısında bir yılda yaşanan artış 1 milyon 59 bin oldu (Tablo). Sanıyorum bununla övünüyorlar. Ancak işin görünüşü ile aslı aynı değil. “Olguların görünüşleri ile özü aynı olsaydı bilime gerek olmazdı” sözü boşuna söylenmemiş. Günlük dilde söyleyecek olursak, kazın ayağı öyle değil!

SGK verilerinin detayına bakıldığında, istihdamdaki artışın yapay olduğu ortaya çıkıyor. Bağımsız çalışan sigortalı (4/b) sayısında son bir yılda 106 bin kişilik artış olurken, memur sayısı 105 bin civarında azalmış. Memur sayısındaki azalmanın asıl sebebinin OHAL ihraçları olduğu açık. Dolayısıyla bu iki kategorinin toplamında sigortalı artışı yok. Gelelim 4/a kapsamındaki sigortalılara. Bu grup sigortalı istihdamın en büyük ve belirleyici grubu. Bu grup esas olarak iş sözleşmesiyle bağımlı olarak çalışanlardan (işçileri, eski SSK kapsamı) oluşuyor. İstihdam seferberliğinin ölçüleceği yer de bu kategoridir. Çünkü işverenler işçileri bu kapsamda istihdam ederler. O yüzden 4/a kategorisine iyi bakmak lazım. 4/a kategorisi bir dizi alt gruptan oluşur. Bunların içinde en önemli alt grup zorunlu sigortalılardır. Zorunlu sigortalılar bir iş sözleşmesiyle işveren tarafından çalıştırılan işçilerden oluşur. İstihdamın artıp artmadığını buradan anlarız (Tablo).

1,3 milyon çırak ve stajyer yaratan ‘seferberlik’
4/a kapsamındaki sigortalılar Haziran 2016’dan Haziran 2017’ye 1 milyon 58 bin artmış. Ne güzel değil mi? İşte istihdam seferberliğinin ispatı! Ama tabloya dikkatli bakınca fiyasko ortaya çıkıyor. Son bir yılda zorunlu sigortalı işçi sayısı 265 bin azalırken; çırak, stajyer ve kursiyer sayısı 1 milyon 304 bin artmış. Toplam sigortalı sayısından çırak, stajyer ve kursiyerleri çıkardığımızda toplam sigortalı sayısı (4/a, 4/b ve 4/c toplamı) 245 bin azalmış. İstihdam seferberliği dedikleri, iş hukukuna göre işçi sayılmayan ve asgari ücretin üçte biri ücretle işyerlerinde iş öğrenmek üzere çalışan çırak, stajyer ve kursiyerden oluşuyor. “İşverenlerimizden Allah razı olsun” elbette! Uyanık Türk işvereni zorunlu sigortalı işçi sayısını 265 bin azaltırken, çocuk ve gençlerden oluşan ucuz emek ordusunu 1,3 milyon artırmış.

Bu yazdıklarıma şu itirazın geleceğini biliyorum: “Ama istihdam seferberliği şubatta başladı. Bir yıl öncesiyle karşılaştırmak doğru değil. Karşılaştırma seferberlik öncesiyle yapılmalı.” Bu itiraz doğru bir temele dayanmıyor. İstihdam artışının mevsimsel/dönemsel etkenlerden arındırılması için bir önceki yılın aynı ayına göre yapılması gerekir. Nitekim TÜİK de istihdam ve işsizlik verilerini bir önceki yılın aynı ayına göre hesaplamaktadır. Dolayısıyla asıl olan yıllık karşılaştırmadır.

Ancak bir an için bu itirazı dikkate alacak olursak, “seferberlik” öncesine göre durum nedir? “Seferberlik” Şubat 2017’de başladığına göre, Ocak-Haziran 2017 verilerini karşılaştırmak bir fikir verecektir. Evet, burada gerçekten de mucizevi bir artış var. Ocak-Haziran 2017 döneminde sigortalı sayısı 1,3 milyon artmış. Ama bir sor bakalım nasıl artmış! Zorunlu sigortalı işçi sayısı sadece 77 bin artarken 5 ayda 979 bin çırak, stajyer ve kursiyerimiz olmuş. İşin özü şu: İstihdam seferberliği sonrasında “necip” Türk işverenleri sadece 77 bin artı istihdam sağlamış. Geri kalanı çırak, stajyer ve kursiyer!

SGK’nın istatistikçisi mi yok?
Daha önce de yazmıştım. SGK her ay yayımlaması gereken 2017 istatistiklerini uzun süre geciktirdi. Ocak ve şubat istatistiklerini önce yayımladı, sonra sitesinden kaldırdı. Haziran ayına kadar sigortalı istatistiklerini yayımlamadı. Halen nisan, mayıs ve haziran ayı istatistikleri yayımlanmışken; ocak, şubat ve mart istatistikleri yayınlanmadı. Çok tuhaf bir durum, sonraki istatistikler yayımlanıyor, ama öncekiler ortada yok veya bir kısmı yayımlanıp kaldırılmış.

Bu durumu Bilgi Edinme Kanunu çerçevesinde BİMER üzerinden 23 Haziran 2017’de SGK’ye sordum ve ocak, şubat ve mart istatistiklerini istedim. Mevzuata göre 15 gün içinde verilmesi gereken cevap yaklaşık üç sonra, 13 Eylül 2017’de geldi. SGK’nin cevabı şöyle: “2017 yılının Ocak, Şubat ve Mart aylarına ait istatistikleri ile ilgili çalışmalar halen devam etmekte olup en kısa sürede yayımlanması planlanmaktadır.” Bu cevabın üzerinden de 40 gün geçti. Ama SGK’nin 2017’nin ilk üç ayına ilişkin istatistikleri yok. Neden? Türkiye’nin en büyük bütçeli kuruluşlarından biri olan SGK, elektronik veri tabanında olması gereken bu istatistikleri neden yayımlamaz? Üstelik ocak ve şubat istatistikleri önce yayımlanıp sonra kaldırılmışken. SGK sitesinden kaldırılan o iki aya ilişkin istatistikler elimde. Çok merak ediyorum. Ne zaman ve nasıl bir “revizyon” yapacaklar veya SGK’nın bu verileri hazırlayacak istatistikçisi yok mu? Hazır istihdam seferberliği var, çok sayıda İİBF mezunu işsiz de var. Alıverin SGK’ye biraz istatistikçi!

Yok eğer mızrağı çuvala sığdıracak bir “revizyon” peşindeyseniz, o iş çok zor! “Milli istihdam seferberliği” değil, çırak, stajyer ve kursiyer seferberliği yaşandığı gerçeğini istatistiklerle oynayarak da değiştirmek mümkün değil.