Almanak | Kriz sarmalı

Hazırlayan: Sercan MERİÇ - Mehmet Emin Kurnaz

2021, çözülmeyi durduramayan Saray rejiminin ülkeyi uçuruma sürüklediği, tüm hamlelerini iktidarının ömrünü biraz daha uzatmak adına gerçekleştirdiği, dış politikada ise sürekli U dönüşlerinin yaşandığı bir yıl oldu. İktidar ABD’de Biden’ın iktidara gelmesinin ardından dış politikada eksen değişikliğine gitti.

Organize suç örgütü elebaşısı Sedat Peker’in ifşalarıyla 1990’lar gibi karanlık bir dönemin yaşandığı gözler önüne serilirken iktidar blokunda yaşanan çatlaklar derinleşti. Etkisini artıran ekonomik kriz yurttaşları sokaklara döktü. Miting meydanlarından “Hükümet istifa” sloganları yükselirken Cumhuriyet’in ilerici değerlerini, demokrasi ve insan haklarını hatırlayan sermaye çevreleri de hükümeti ‘uyardı.’ Saray, sıcak paraya duyduğu ihtiyaç nedeniyle düne kadar düşman ilan ettiği ülke liderlerini kırmızı halılarda karşıladı...

Özetle, geride bıraktığımız yıl, iktidarın çöküşünün hızlandığı, değişim rüzgârlarının ise kuvvetli estiği bir yıl oldu.



► Yeni anayasa hamlesi:

2021’in ilk günlerine Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın siyaset gündeminde yeniden tartıştırmaya çalıştığı reform ve yeni anayasa söylemiyle girildi. Muhalefetin güçlendirilmiş parlamenter sistem çıkışı Erdoğan’ı yeni bir hikâye yazmaya itti. Saray yönetimi iyileştirilmiş başkanlık sistemi gibi söylemler ortaya atsa da geride bıraktığımız yılda etkili bir tartışma yaratmayı başaramadı.


► ABD-Rusya arasında sıkıştı:

ABD ve Türkiye arasında önceki yılların en çok kriz yaratan konusu S-400’lere ilişkin belirsizlik geçtiğimiz yıl da devam etti. Kremlin sözcüleri her fırsatta yeni S-400 sevkıyatının yapılacağını duyururken Cumhurbaşkanı Erdoğan, Biden ile görüşme umuduyla gittiği ABD’den yine eli boş döndü. İlerleyen günlerde soluğu Moskova’da alan Erdoğan, ABD’nin F-35 programından çıkardığı Türkiye’nin, Rusya’dan Su-35 alabileceği yönünde açıklamalarda bulundu. Erdoğan, "ABD tutumunu devam ettirirse başımızın çaresine bakacağız" dedi.


► Telefon iki buçuk ay sonra geldi:

20 Ocak 2021’de Joe Biden’ın ABD’nin yeni başkanı seçilmesinin ardından Saray’ın dış politika ekseni de yeniden şekillendi. ABD’nin bölge siyasetine göre hamle arayışlarına giren Erdoğan, Biden’ı tebrik etse de istediği karşılığı alamadı. Pek çok liderin tebrik mesajını kabul eden Biden, Erdoğan’a iki buçuk ay sonra, 23 Nisan’da dönüş yaptı.


► Montrö tartışmaya açıldı:

Rotayı ABD eksenine çeviren Ankara, Kanal İstanbul üzerinden Montrö Sözleşmesi’ni tartışmaya açtı. 4 Nisan’da 104 emekli amiral, Deniz İkmal Komutanı Tuğamiral Mehmet Sarı’nın cüppe ve sarık ile fotoğraflarının ortaya çıkması ve son günlerde gündeme gelen Montrö Boğazlar Antlaşması’nın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iptal etme yetkisinde olduğuna dair tartışmalara ilişkin bir açıklama yaptı. Açıklamada ‘tekkedeki amiral’ tartışmalarıyla ilgili Atatürk ilkeleri hatırlatıldı. Başsavcılık, Montrö bildirisine ilişkin soruşturma başlattı. Gözaltına alınan 14 emekli amiral adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. Tamamlanan iddianamede amiraller için 12’şer yıl hapis cezası istendi.


► Güçlendirilmiş parlamenter sistem görüşmeleri:

CHP, İyi Parti, Demokrat Parti, Saadet Partisi, DEVA ve Gelecek Partisi, güçlendirilmiş demokratik parlamenter sisteme dönüş için çalışma başlattı. TBMM çatısı altında toplam dokuz toplantı yapan altı muhalefet partisi, uzlaşmaya vardığı maddeleri kayıt altına aldı. Genel başkanlara sunulacak metinde, Cumhurbaşkanı’nın sembolik bir makam haline getirilmesi, yürütmenin yargı üzerindeki etkisini ortadan kaldırma ve Meclis’in yetkilerini artırma hedefleri yer aldı.


almanak-kriz-sarmali-962405-1.

► 128 Milyar dolar nerede?

Merkez Bankası’nın kayıp rezervlerinin akıbeti bugün de tartışılırken CHP, nisan ayının ortasında il ve ilçe örgütü binalarına ‘128 milyar dolar nerede?’ pankartları astı. Afişlerle ilgili "Cumhurbaşkanına hakaret" gerekçesiyle soruşturma başlatılırken, emniyet birimleri eliyle de afişler birer birer indirildi. Öte yandan aynı tarihlerde SOL Parti’nin ‘İstanbul Sözleşmesi Yaşatır’ pankartları da il ve ilçe binalarından polis eşliğinde kaldırıldı.


► Ülkeyi tampon yaptılar:

Gerçekçi, somut bir göç politikası da olmayan Saray yönetimi ülkeyi tampon bölge haline getirdi. Afganistan’da Taliban güçlerinin ülkeyi ele geçirmesinin ardından on binlerce Afgan, İran üzerinden Türkiye’ye giriş yaptı. Sayıları üç buçuk milyonu aşan Suriyelilerin yanı sıra Afganlarla birlikte Türkiye büyük bir sığınmacı nüfusuna sahip olurken kimi ırkçı-milliyetçi çevreler mülteci karşıtı faaliyetlerini artırdı. 10 Ağustos günü Ankara’nın Altındağ ilçesinde parkta başlayan bir kavga Suriyelilere karşı linçe dönüştü. Pek çok işyeri, dükkan ve eve saldırı gerçekleşti. Valilik olaylarla ilgili 76 kişinin gözaltına alındığını duyurdu.


► HDP’nin kapatılma davası:

"Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve ortadan kaldırmayı amaçladığı" gerekçesiyle HDP’nin temelli kapatılması ve partinin eş genel başkanları Mithat Sancar ve Pervin Buldan’ın da bulunduğu 687 üyeye siyasi yasak getirilmesi talep edildi. İddianame, 17 Mart 2021’de Yüksek Mahkeme’ye gönderildi. 29 Kasım’da Şahin, esas hakkındaki mütalaasını AYM’ye sundu.


almanak-kriz-sarmali-962404-1.

► Sedat Peker ifşaata başladı:

2021’e damga vuran olaylardan birisi de çete elebaşısı Sedat Peker’in YouTube hesabından paylaştığı videolar ve ifşalar oldu. 2020’de yurtdışına kaçan Peker, Balkan ülkelerinde kaldığında çeşitli videolar paylaşmaya, iktidar yöneticilerine mesajlar vermeye başlamıştı. Peker, ilk kez 15 Nisan’da bir video paylaştı. Toplamda 10 video yayımlayan Peker, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, eski Emniyet Müdürü Mehmet Ağar, çete elebaşısı Alaattin Çakıcı, Pelikancılar, eski Başbakan Binali Yıldırım’ın oğlu Erkam Yıldırım, kara para akladığı için tutuklu bulunan Sezgin Baran Korkmaz ve birçok isim hakkında ifşada bulundu. Ardından Twitter hesabından açıklamalarını sürdüren Peker’in bulunduğu Birleşik Arap Emirlikleri’nde video yayımlamasının yasaklandığı öne sürüldü.


► 10 bin dolar alan siyasetçi ortaya çıkmadı:

Peker’in ifşaatı sonrasında net bir açıklama yapmayan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 24 Mayıs’ta Habertürk özel yayınına katıldı. Burada “Peker’den 10 bin dolar maaş alan siyasetçi” olduğunu açıkladı. Siyasetin gündemine oturan bu açıklamanın ardından TBMM Başkanı Mustafa Şentop, Soylu ile görüştü. 10 bin dolar alan ismin AKP milletvekili Metin Külünk olduğu iddia edildi.


► AİHM kararları uygulanmadı:

İş insanı Osman Kavala ve eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) “serbest bırakılmaları” yönündeki çağrısına karşın iki ismin de tutukluluğu devam etti. 47 üyeli Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, AİHM uygulamasına ilişkin bir dizi karar yayınladı. Kararda Kavala’nın serbest bırakılmaması halinde Türkiye hakkında yasal süreç başlatılacağını duyuruldu. Gezi Davası’nın tek tutukluğu sanığı olan Kavala, Erdoğan’ın kendisini devamlı hedef göstermesinin ardından duruşmalara katılmama kararı aldı.


► Devrimci Demokratik Cumhuriyet Mitingleri:

SOL Parti, Edirne’den Kars’a, Sinop’tan Hatay’a yurdun dört bir yanında SOL Buluşmalar gerçekleştirdi. Saray rejiminin ülkeyi içine sürüklediği 20 yıllık karanlığa karşı kamucu, laik, demokratik, anti emperyalist bir mücadeleyi örgütleme çağrısı yapılan buluşmalarda binlerce kişi bir araya geldi. Buluşmaların ardından “Devrimci, Demokratik Cumhuriyet” mitingleri düzenleyen SOL Parti, ilk mitingini Trabzon’da gerçekleştirdi. Fındığına, çayına, deresine, doğasına, emeğine sahip çıkan yaklaşık iki bin beş yüz yurttaşın bir araya geldiği miting büyük coşkuya sahne oldu. Kitle her bir ağızdan “Bu memleket karanlıkta kalmayacak” dedi. Trabzon’un ardından İzmir’de gerçekleşen ikinci mitingde de coşku hakimdi. Yürüyüşün ardından Bornova Cumhuriyet Meydanı’na gelen kitle, “Memleketi bir avuç sömürücüye bırakmayacağız” vurgusu yaptı. Trabzon ve İzmir’in ardından İstanbul’un Kartal meydanında 5 bini aşkın yurttaşın katıldığı miting büyük coşkuya sahne oldu. Geçim sıkıntısı, hayat pahalılığı, kadın cinayetlerindeki artış gibi konulara vurgu yapılan mitingde, “Bu tek adam rejimini tarihin çöplüğüne gömeceğiz. Sandığı bekleyemeyiz” denildi.


► Erdoğan sıcak para arayışına girdi:

Eylül ayında faiz indirimi ile başlayan döviz kurundaki kriz Saray rejimini zora soktu. Erdoğan, 9 yıl aradan sonra Abu Dabi Veliaht Prensi Şeyh Muhammed bin Zayed Al Nahyan ile görüştü. BAE’nin 10 milyar dolarlık bir yatırım planladığı öğrenildi. Erdoğan, 7 Aralık’ta ise Katar’a gitti. Katar’da da çeşitli anlaşmalar imzalandı. Ayrıca BAE, Katar, Suudi Arabistan ile swap anlaşması yapılması istendiği ortaya çıktı.


► TÜGVA usulsüzlükleri

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın oğlu Bilal Erdoğan'ın kurucuları arasında yer aldığı, Türkiye Gençlik Vakfı (TÜGVA) AKP dönemi İBB’den kiraladığı Adalar İskelesi’ni mahkeme kararına rağmen boşaltmadı. Konuya ilişkin tartışmalar sürerken vakıf üzerinden ordu, emniyet ve diğer kamu kurumlarına yüzlerce kişiyi yerleştirdiği, bu kişilerle ilgili sicil listeleri tuttuğu ortaya çıktı.


► Saray’ın hedefinde İmamoğlu var:

İçişleri Bakanı Soylu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde (İBB) terör iltisaklı personellerin çalıştığını öne sürdü. İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, Soylu’ya bir mektup yazdı ve konuyla ilgili bilgi istedi. Ancak istediği cevabı almadı. Daha sonra Erdoğan bu açıklamayı tekrarladı. Erdoğan, “CHP’li belediyelere terör örgütleriyle iltisaklı çıkan 45 bin kişiyi doldurdular" ifadelerini kullandı. Ardından İçişleri Bakanlığı, İBB’yle ilgili teftiş başlattığını duyurdu. CHP Genel Merkezi’nde konuşan İmamoğlu, “Yanlış bilgilerle konuşan ne yazık ki aldatılan bir Cumhurbaşkanı’mız var” dedi.


almanak-kriz-sarmali-962401-1.

► Yurttaşlar ‘geçinemiyoruz’ dedi:

Faiz politikasındaki ısrar ve dövizin yükselmesinin ardından İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere yurdun pek çok noktasında yurttaşlar sokaklara döküldü. Hükümetin ekonomi politikalarını eleştiren binlerce kişi hükümeti istifa etmeye çağırdı. Eylemlerde zaman zaman geçekleşen polis müdahalesi sonucu gözaltılar oldu.


almanak-kriz-sarmali-962402-1.

► CHP Mersin’den start verdi:

CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçim mitingleri için ‘haydi meydanlara’ çağrısının ardından CHP’nin ilk mitingi Mersin’de düzenlendi. Meydan ve sokakların dolup taştığı miting büyük ses getirdi. Mersin Valiliği, AKP’li Erdoğan tarafından hedef alınan mitinge yaklaşık 21 bin 500 kişinin katıldığını iddia etti. CHP kaynakları ise yüz bine yakın yurttaşın katıldığı bilgisini verdi.


almanak-kriz-sarmali-962403-1.

► TÜSİAD Cumhuriyet’i hatırladı:

AKP’nin iktidar olmasında büyük pay sahibi sermaye çevresi ekonomik krizin ardından bayrak açtı. Laiklik, demokrasi ve yargı bağımsızlığını hatırlayan TÜSİAD hükümeti iki kere uyardı. Bu uyarılar Erdoğan ve yandaş basın tarafından ‘operasyon’ olarak suçlandı.


► Irak-Suriye tezkeresine CHP’den ret:

Suriye ve Irak’a asker göndermek için TBMM’ye getirilen Cumhurbaşkanlığı tezkeresi 26 Ekim’de görüşüldü. Daha önceki tezkerelere “evet” oyu veren ana muhalefet partisi CHP, bu kez “hayır” dedi.


almanak-kriz-sarmali-962406-1.

► Meclis, yine Saray’a çalıştı

AYM tarafından iptal edilen kamuda işe girişte arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması uygulaması, iktidar partisi tarafından TBMM’ye sunuldu. Genel Kurul’da 6 Nisan’da gerçekleştirilen oylamada reddedilen teklif, TBMM İçtüzüğü çiğnenerek bir gün sonra yeniden oylandı ve kabul edilerek yasalaştı.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan 2022 Yılı Bütçe Teklifi görüşmeleri, hem TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda hem de Genel Kurul’da sert tartışmalara neden oldu. Genel Kurul’daki görüşmelerde milletvekilleri arasında yumruk yumruğa kavgalar da yaşandı. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, muhalefet milletvekillerinin üzerine yürüdü. Erdoğan’ın kendisine binlerce TL zam yaptığı Cumhurbaşkanlığı bütçesi ve diğer kurum bütçeleri, muhalefetin değişiklik talepleri reddedilerek onaylandı.

600 milletvekilinden 79’u TBMM Genel Kurulu’nda aralık ayında gerçekleştirilen bütçe görüşmelerine kadar hiçbir yasama faaliyetine katılmadı. 79 milletvekili, bütçe görüşmelerine kadar hiçbir önergeye ve teklife imza atmadı, Genel Kurul’da tek kelime etmedi. Milletvekilleri bu süre boyunca 300 bin TL’den fazla maaş aldı.