Anayasa sıfırlanırken: Rusya, Putin, Kremlin!
Bir hafta önce başlayan Rusya Federasyonu Anayasa Değişiklikleri Oylaması bugün son buluyor. Sürpriz bekleyen yok ama detaylar önemli. Sonuçların saatler içinde göreceğiz. Korona salgını nedeniyle haziran sonuna ertelenen “referandum”da katılanların yüzde 60’ından fazla bir kısmı tarafından değişikliklerin onaylanacağı düşünülüyor. Bağımsız ve birden çok kamuoyu yoklama kuruluşunun görüşü bu yönde. Ama ya katılmayanlar? Hayır Bloku, boykot edenler ya da ne olursa olsun politik süreçleri umursamayanlar hesaba katılınca sonuçlar tartışmalı olacak mı acaba! Tabi oylamanın adil ve hür bir ortamda yapılıp yapılmadığı tartışmalarının ardından. Aslında tüm bu tartışmaların bağlanacağı yer ise Anayasa değişikliği sonrası 2024 başkanlık seçimlerinde Putin’in yeniden aday olup olamayacağı ve bu durumda 2036’ya kadar koltuğunu terk etmeyeceği fikri.
İlginç olan nokta bu anayasa değişiklik paketinin getirdiği yeniliklerden birisinin ne olursa olsun iki dönemden fazla başkanlık yapılamasını, aday olunmasını engelleyen bir düzenleme barındırması: Mevcut 1993 Anayasası’na göre “RF Devlet Başkanı müteakip (üstüste) iki dönemden fazla görev yapamaz” hükmündeki “müteakip” yani “üst üste” ya da “art arda” ifadesi kaldırılıyor. Bu ifade sayesinde 2000 de ilk dönem 2004’te ise ikinci dönem başkanlık yapan Putin 2008’de yeniden aday olamamış ve 4 yıllığına görevi Medvedev’e bırakıp kendisi de başbakanlık yapmıştı. Ancak aynı madde uyarınca 2012’de aday olmasını engelleyen bir durum yoktu. Yani art arda iki dönem yaptıktan ve bir dönem ara verdikten sonra yeniden aday olduğunda müteakip iki dönem görev yapmış olmayacaktı. Nitekim 4 yıldan 6 yıla uzatılan başkanlık süresi çerçevesinde 2012-2018 arasında yeniden göreve gelen Putin 2018’de de seçimleri kazanarak yeni ikinci ve toplamda dördüncü dönem işbaşına gelmiş oldu. Şimdi bu döneminde sonuna geliniyor. Mevcut Anayasa’ya göre 2024’te Putin yeniden aday olamaz. En azından daha önce yaptığı gibi bir dönem ara vermesi zorunlu. Peki bir kez daha soralım, yeni Anayasa’ya göre aday olabilir mi?
ANAYASAYLA SIFIRLAMA
Değişiklik sonrası yeni Anayasa’ya göre ise hiç ama hiç aday olamaz. Zira yeni anayasa daha kati ve bir hükümle müteakip, üst üste ya da art arda değil toplamda 2 dönemle sınırlanıyor başkanlık dönem limitini. Putin ise art arada ikişer dönem ile toplamda 4 dönem başkanlık yapmış birisi. Ancak akıllara durgunluk veren suistimal tam da burada karşımıza çıkıyor. Yeni anayasa yürürlüğe girdiği andan itibaren ondan önceki tüm dönemler sıfırlanıyor. Daha doğrusu otoriter rejimlerin sevdiği bir hukuk yorumuna göre sıfırlatılıyor. Dünya ölçeğinde 1945-2018 dönemleri boyunca iktidarda kalma sınırlamasını aşma örneklerini inceleyen Alexander Baturo’nun güncel karşılaştırmalı siyaset çalışması diktatoryal ve otoriter liderlerin üçte ikisinin anayasa tadilatı ile süreci “sıfırlama” taktiğine başvurduklarını gösteriyor. Daha az kısmı ise yepyeni anayasa yapma yoluna gidiyor ve nihayetinde en küçük kesimi ise seçim tarihlerini erteleyerek iktidarlarını koruyor.
Putin oylamanın hemen arifesinde Rusya 1. Kanalı’nda yayınlanan belgeselde (Rusya, Kremlin, Putin) 2024’te aday olup olmayacağı sorusuna “o gün geldiğinde karar veririz” demek suretiyle hakkında söylenen tüm iddialara geçerlilik kazandırmış görünüyor. Evet, Putin de tüm Ruslar gibi iki dönemden fazla görev yapamayacak. Ama 2036’dan sonra! Yani o 8 dönem, başbakanlığı da sayılırsa toplam 36 yıl görevde kaldıktan sonra başka kimse 2 dönemden uzun başkan olamayacak.
HALK DESTEĞİ ARAMAK
Anayasa değişikliğini Duma ve Federal Meclisten zaten geçirdiği halde bunu halk oyuna sunması Putin’in hukuken bu son derece sorunlu kararına geniş kesimlerden destek alarak meşruiyet devşirme çabası olarak değerlendirilmeli. Bu çerçevede farklı kesimlere sıcak gelecek çeşitli anayasal düzenlemeler de oylanan paketin içinde yer alıyor. Asgari ücret ve emekli maaşlarının enflasyon karşısında erimesini garanti eden düzenlemelerdir.
Mevcut Anayasanın 75/5 bölümüne yeni düzenleme ile “RF çalışan yurttaşlarına asgari geçim rakamlarının altında olmayan bir asgari ücret vermeyi ve sosyal yardımların da indekse bağlanarak düzenlenmesini garanti altına alır” ifadesini ekledi. Keza bu düzenlemeyi takiben ve yeni düzenleme paketinde 3 sırada önerilen aynı maddenin 6 maddesine yapılan bir ekle de “kuşaklararası dayanışma ve adalet prensiplerine uygun olarak .. emeklilerin maaşlarının bir endekse bağlanarak düzenlenmesi” eklendi.
POPÜLİZMİN SINIRLARI!
Yasama Yürütme ve Yargı ilişkilerinde yeni düzenlemeler getiren 2020 Anayasa tadilatı Yarı Başkanlıkla idare edilen Rusya’da Devlet Başkanının ukdesinde olan bazı yetkilerin Yasama Meclisi ve Federal Meclis’e devredilmesini öngörüyor. Ancak kritik görevler, yetkiler ve atamalar hala başkanda. Mevcut 79 madde yenilenerek Rusya’nın uluslararası örgütlere ve anlaşmalara dahil olmak suretiyle bu oluşumların veya anlaşmalara gerektirdiği yetki tanıma anayasaya aykırı olamayacak ve bu noktada çelişkili bir durum ortaya çıktığında da Anayasa yani iç hukuk üstün sayılacak. Yenilikler arasında muhafazakâr birkaç tema, yurtdışında yaşayan muhaliflerin aday olmasını önleyecek bazı girdiler ve daha başka bazı detaylar da mevcut ancak tüm bunlar bildiğimiz mevcut Putin siyasetinin kağıda dökülmesi aslında. Son yıllarda yerine bir selef hazırladığı (hatta kulislerde şimdiki Tula Valisi olarak konuşuluyordu) söylentileri ile prestijini dorukta bırakacağı izlenimi veren Putin 2036’ya kadar başta demokratik özgürlükler olmak üzere pek çok açıdan eleştirilerin odağında olacak. Putin gerçekten serbest bir seçimde dahi ipi göğüsleyecek kadar popüler bir lider olsa da ülkenin siyasal geleceğini adeta şehzadesi olmayan bir hanedan gibi şahsının ömrüne bağlaması da ona güç kaybettirecek etmenler arasında olacaktır.