Belgesel fotoğraf ve sanata dair

Özcan Yaman bu hafta Evrensel’deki köşesinde ‘Fotoğraf ve Sanata Dair’ başlıklı yazısında benim BirGün’de 13 Mayıs’ta yayınlanan ‘Zanaat Sanat Olunca Belgesel Fotoğraf/çı’ başlıklı yazıma bir eleştiri yazısı yazmış. Hal böyle olunca bu hafta da ben sevgili dostum Özcan’a öncelikle teşekkür ederek başlayıp -ısrarla Belgesel Fotoğraf’ı sanat üretimleri kategorisinde saymadığımı yineleyerek- yanıt vermek istiyorum. Ancak önce BirGün okurlarına önerim olacak. Çünkü o zaman, yazıların devamı geleceğini düşündüğüm için yukarıda adı geçen yazımı BirGün Gazetesi sitesinden okuyarak bu keyifli fikir paylaşımlarını/karşılıklı eleştirileri sağlıklı takip edebilsinler. Aynı şekilde Özcan’ın Evrensel Gazetesi 20 Temmuz tarihli “Fotoğraf ve Sanata Dair” başlıklı yazısına ulaşabilirsiniz.
Özcan yazısında benim burjuvazinin sanat anlayışına yönelttiğim eleştirilere katılıyor;
“Tamam, bu tehlikeler doğrudur. Yalnızca belgesel fotoğraf için değil diğer tüm sanat dallarını da kapsıyor. O zaman bunun karşılığı olarak sanat kavramını terk etmek mi gerekiyor? Yani işin özünü kaçırmayalım zanaat kavramında üretime dönük yüzüyle kalalım demek ne kadar doğru olabilir?”
Diye bir soru yöneltiyor. Sanat kavramını terk etmek gerektiğini hangi yazımda ya da söylemde belirttiğimi yazmamış -ki Özcan Yaman’la birçok panelde birlikte konuşmacı olduk- Böyle bir çıkarsama benim sözü geçen ne o yazımda ne de herhangi bir söylemimde vardır.
Belgesel Fotoğraf için söylediklerim yalnızca belgeseli ilgilendirir. Konumuz belgesel olduğuna göre, ‘sanat kavramını terk etmek mi gerekiyor’ sorusuyla safını belgesel fotoğrafın sanat olduğunu kabul ederek yazıyor ve asıl tartışma da burada başlıyor. Kendi yazımda diyorum ki;
“…-birçok fotoğrafçıyı karşıma alacağımı bile bile söylüyorum ki- belgesel fotoğrafın sanat olarak değerlendirilmesi yanlıştır. (Haber ve bilgilendirme niteliği taşıyan yazının -estetik değerler içeriyor olsa bile- sanat eseri sayılamayacağı gibi.) Estetik olabilir, ancak her estetik durum sanat değildir, fotoğrafçısını da fotoğraf sanatçısı yapmaz….”
Buradan fotoğrafın sanatsal üretimleri olamayacağı ya da bir başka değişle sanatsal üretimlerde fotoğraftan yararlanılamayacağı gibi bir anlam çıkarmak yanlıştır.
Özcan Yaman hemen akabinde sanat kavramının işlevi ve sanatın ne olması gerektiği üzerine yazısını sürdürüyor.
“… O zaman konuya –burada fotoğraf hatta belgesel fotoğraf- Sanatın sınıfsal anlam ve içeriği ile sosyalist literatüre göre değerlendirilmesi gerekiyor. En kaba ayrımla, Burjuva sanat anlayışı ve Sosyalist sanat anlayışını karşılaştırmamız gerekiyor. Murat, Burjuva sanat anlayışı ile içeriği doldurunca doğru demekten başka çare kalmıyor. Oysaki Sosyalist sanat anlayışıyla nasıl olmalının da cevabı verilmeliydi, diye düşünüyorum” diyor.
Burada da aynı şeyi yapıyor, yani yazısını kendi savı Belgesel Fotoğraf’a sanat ürünü gözüyle bakarak sürdürüyor. Anladığım kadarıyla burjuvazinin sanat anlayışıyla ilgili yazdıklarımda bir anlaşmazlık yok. Marksist Sanat ya da Estetik üzerine de bir fikir ayrılığı yaşamadığımızı en azından ben biliyorum. Benzeri bir fikir çatışması Dem Televizyonu’nda yaptığımız söyleşide de karşımıza çıkmıştı. Özcan anımsayacaktır. Ancak zaman yetersizliğinden bu konuya girememiştik. Sonrasında kitabımı okuduğunda hemfikir olduğumuzu söylediğini anımsıyorum. Ancak sanırım hemfikir olduğumuz şey farklı bir konu için olsa gerek ki yeniden gündeme getirdi. İyi de yaptı. Ben bu tartışmayı genişletelim istiyorum ve Özcan’ın yazısı ile birlikte bu yazıyı da ilgili olduklarını bildiğim kişilere göndereceğim. Okurların da katılımını bekliyorum. Katılımcı kişilerin yazılarına da bu satırlarda yer vereceğim.
Fotoğraf İdeolojisi- Algıda Gerçeğin Bozulumu adını verdiğim kitabımda ‘Belgesel Fotoğraf’tan ne anladığımı geniş bir şekilde anlatmıştım. Yine bu satırlarda da sıklıkla yazdım. Ne yazık ki keyifli olacağını düşündüğüm tartışmaya giriş niteliği taşıyan bu yazıyı yer olanakları nedeniyle şimdilik bitirmek zorundayım. Ama işi biraz daha alevlendirecek son bir cümleyle;
Burjuvazi ‘Belgesel Fotoğraf’ı sanat düzlemine çekme gayreti içindedir.
Açıklaması bir sonraki yazıda.