Bir Kentin Anatomisi Hemşerim İstanbul Nire?

Uluslararası araştırma kurumu Mercer'in geleneksel pahalı kentler araştırmasında İstanbul'un pahalılıkta 42.sıradan 18.sıraya yükselmesi, kent yoksulluğunun en çarpık biçimlerinin yaşandığı mega köy İstanbul'da yaşanan, farklı kategorilerdeki uçurumu da gündeme getirdi. Resmi olmamakla birlikte 12 milyonun üzerindeki nüfusuyla İstanbul, çözülmesi gereken onlarca soruna sahip. Suç , ulaşım, sağlık, eğitim, konut ve yoksulluk kategorilerindeki sayısal veriler nasıl bir kentte yaşandığının fotoğrafını gerçeğe en yakın haliyle ortaya koyuyor.

YOKSUL KENT İSTANBUL

İstanbul Büyükşehir Belediyesi APK Daire Başkanlığı Araştırma Müdürlüğü tarafından yapılan ''Alt Sosyo Ekonomik Gruplar Araştırması''na göre, alt sosyo ekonomik grubun tamamı yoksulluk sınırının, yüzde 69.1'de açlık sınırının altında yaşıyor. İstanbul'un 27 ilçesinde ''varoş'' olarak nitelendirilen yerleşim yerlerinde oturan 1272 kişi ile ''Alt Sosyo-Ekonomik Gruplar'' adı altında bir araştırmada ''Ailenizde düzenli düzensiz çalışan herkesin aylık ortalama toplam geliri ne kadardır?'' sorusuna, deneklerin yüzde 8.3'ü düzenli geliri olmadığını, yüzde 1.5'u 99 milyon liranın altında, yüzde 8.7'si 100-199 milyon, yüzde 35.7'si 200-299 milyon, yüzde 24.9'u 300-399 milyon, yüzde 12.3'ü 400-499 milyon, yüzde 6.1'i 500-599 milyon, yüzde 2'si 600-699 milyon, binde 5'i de 700 milyon ve üstü gelire sahip olduğunu bildirdi. Yani İstanbul halkının yüzde 86.9'u 'geçinemiyor'.

İDEOLOJİK KİMLİKLER KARMAŞIK

Deneklerin yüzde 28'i kendini laik, yüzde 24'ü demokrat, yüzde 22'si milliyetçi, yüzde 14'ü Kemalist, yüzde 12'si sosyal demokrat, yine yüzde 12'si muhafazakâr, yüzde 8'i dindar, yüzde yedisi ise İslamcı olarak tanımlıyor.

HEMŞEHRİLİK ÖNEMLİ

Araştırma sonuçları İstanbul'da yaşayanlar için hemşehirlilik İstanbul'a ait olmak üzerinden değil, geldiği şehirle açıklanıyor. Buna göre; yüzde 85'i herhangi bir sosyal organizasyona üye değil. Üye olanların da yüzde 40'ı spor kulüpleri, yüzde 30'u hemşeri derneğine üye. Yüzde 61.7'si herhangi bir yardım kuruluşunun adını bilmiyor. Bildiğini söyleyenlerin yüzde 40'ı büyükşehir, yüzde 27'si Darülaceze, yüzde 14.4'ü Deniz Feneri, yüzde 10.8'i Çocuk Esirgeme Kurumu, yüzde 10'u ilçe belediyeleri, yüzde 6.6'sı aşevleri, yüzde 6'sı Kızılay'dan haberdar.

SUÇLU ŞEHİR!

Ankara Ticaret Odası'nın raporu Türkiye'deki organize suçların neredeyse yarısının İstanbul'da işlendiğini ortaya koydu. 1998'de kurulan İstanbul Organize Şube Müdürlüğü ekipleri, 2002 yılı sonuna kadar 454 suç örgütünü çökertti, 325 çete liderini yakaladı. Aynı dönemde çeteler sadece İstanbul'da bin 637 olaya karıştı. En yaygını ise 'otopark' mafyası. Otopark mafyasını ''arazi mafyası, çek-senet mafyası, organ mafyası, çocuk mafyası ve ihale mafyası'' izliyor.

YOLCULUK PROFİLİ

İstanbul'da, bir günde 16 değişik ulaşım türüyle turist ve misafir sayısı dahil, yaklaşık 9 milyon 300 bin kişi şehir içi yolculuk yapıyor. İstanbul Ticaret Odası'nın (İTO), İstanbul trafiğinin karakteristik özelliklerini ve çözüm yollarını belirlemek amacıyla yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre, İstanbul trafiği saat sabah saat 07.00 ile 08.00 arasında yoğunlaşıyor. Araçlı yolculukların yüzde 58,1'i evden işe, yüzde 16,5'i de evden okula gidiş için gerçekleştiriliyor. Kullanılan araçların, yaklaşık yüzde 60'ını toplu taşıma araçları, yüzde 30'unu özel araçlar, yüzde 11'ini de servis araçları oluşturuyor. Rapora göre, ulaşımda raylı taşımacılığın payı yüzde 7 seviyesinde kalırken, üç tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen deniz toplu taşımacılığı payı yüzde 3 olarak gerçekleşiyor. Avrupa'nın en büyük metropol kenti olan İstanbul'da, 16 değişik ulaşım türüyle turist ve misafir sayısı dahil, 9 milyon 300 bin dolayında günlük şehir içi yolculuk yapılıyor. Ankete göre İstanbul'da şehir içi toplu taşımacılığında yüzde 60 oranı ile otobüs, minibüs, servis araçları taşımacılığı birinci sırada geliyor.

TOPLU TAŞIMANIN PAYI YÜKSEK

Günde 2 milyondan fazla yolcu taşıyan İETT, şehir içi kamu toplu taşımada önemli bir paya sahip. Özel otomobili olmayan ailelerdeki kişiler yolculuklarının yüzde 71'ini şehir içi toplu taşıma araçları ile yapıyor. Otomobili olan ailelerde şehir içi toplu taşıma araçları kullanım oranı yüzde 32'ye düşüyor. Otomobili olan aileler işe giderken yüzde 69, toplam yolculuklar da ise yüzde 64 oranında özel otomobil, taksi ve dolmuş gibi özel araçlar kullanıyor.

KADINLARIN BİNDE 5'İ KARİYER SAHİBİ

İstanbul Büyükşehir Belediye'since 20 yaş ve üstündeki 3 bin 581 kadınla yüz yüze anket yöntemiyle yapılan araştırmanın sonuçları ise şöyle: İstanbul'da yaşayan kadınların yüzde 53'ü 34 yaş ve altında. İstanbullu kadınların yüzde 5'i okuma-yazma bilmiyor, yüzde 38'i ilkokul, yüzde 33'ü lise, yüzde 11'i üniversite mezunu. İstanbul'da çalışan kadınların sadece yüzde 0,5'i yönetici konumunda. Ayrıca kadınların yüzde 52'si ev hanımı, yüzde 60'ı bir sosyal güvenlik kuruluşuna mensup ve yüzde 25'inin de ehliyeti var. Kadınların yüzde 36'sı bir işte çalışmış veya halen çalışıyor. Kadınların yüzde 40'ı kitap okuyor, yüzde 55'i ise can ve mal güvenliğinden endişe ediyor.

BÜTÇEDE EĞİTİM VE SAĞLIK YOK GİBİ

Aynı araştırmanın ''Yıllık ortalama eğitim gideriniz kaç liradır?'' sorusuna, deneklerin yüzde 48.3'ü hiç harcama yapmadıklarını bildirirken, yüzde 6.5'u 100 milyon lira ve altı, yüzde 19.6'sı 100-300 milyon, yüzde

9.7'si 300-500 milyon, yüzde 8.7'si 500 milyon-1 milyar lira, yüzde 1.8'i 1-2.5 milyar lira arası, binde 9'u da ''belli olmuyor'' yanıtını verdi. Bu soruya yanıt veremeyenlerin oranı da yüzde 4.5.

AKP SEÇMENİ GENÇ, CHP'NİN ORTA YAŞLI

''İstanbullu Seçmenin Profili'' araştırmasına göre, AKP'yi tercih edenlerin çoğunluğu 25-35 yaş grubundayken, CHP'nin en çok tercih edildiği yaş grubu 55 ve üstü.

İstanbul'un gecekondulaşma (varoşlaşma) mekanı, Kazlıçeşme ve Topkapı'daki imalathanelerin bölge dışına taşınmasından sonra işsizlik sorunu yaşayan, kişi başına yıllık geliri 2 bin dolar dolayındaki Zeytinburnu'nda, AKP oyların %50'sinden fazlasını alırken, CHP'nin oyları %20'nin altında kaldı.

Benzer sonuçlar, Bağcılar, Esenler, Eyüp ve Pendik'te de görüldü. Kişi başı yıllık gelirin 30 bin dolara ulaştığı Şişli'de ise, AKP adayı %23'de kalırken, CHP adayı'nın oy oranı %70'e yaklaştı. Benzer sandık fotoğrafları, gelir seviyesi yüksek Beşiktaş, Kadıköy, Bakırköy gibi ilçelerde de görüldü.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Araştırma Müdürlüğü tarafından Sosyal Doku Projeleri çerçevesinde ''İstanbullu Olma Bilinci'' adı altında yapılan kamuoyu araştırmasına göre; deneklerin çoğunluğu İstanbul'da kendini yorgun ve stresli hissediyor. Deneklerin yüzde 11.5'i Boğaz'a hiç gitmemiş. Yüzde 17'si Adalar'a hiç görmemiş.

EĞİTİM: FENA DEĞİL

İstanbul nüfusunun eğitim durumu, Türkiye ortalamasının oldukça üstünde. Türkiye genelinde 6 yaşın üstündeki nüfusun yüzde 20'sine yakını okuma yazma bilmezken, bu sayı İstanbul'da yüzde 10 dolayında. Türkiye genelinde yüksek okul bitirenler nüfusun yüzde 3'ünü oluştururken, İstanbul'da bu oran yüzde 5.5.

ÖZEL HASTANE CENNETİ

Tarih Vakfı yayınlarından İstanbul Dergisi'nde yayınlanan bir makalede, Türkiye'de hastanelerin yüzde 14'üne yakını İstanbul'da. 35 binin üzerinde yatağı bulunan bu hastaneler, toplam Türkiye hastane yataklarının yüzde 23'ünü oluşturuyor. Sayıca az görünmesine karşın, istanbul'daki devlet hastaneleri kapasite olarak ortalama 487 yataklı büyük hastaneler. (Türkiye ortalaması 152 yatak). Toplam özel hastane yatak mevcudunun yüzde 60'ını barındıran istanbul, özel hastanelerin merkezi.

İstanbul nüfusunun yüzde 79'u SSK, Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve özel sandıklardan oluşan sigorta sisteminden yararlanırken , yüzde 21'inin hiçbir sosyal güvencesi bulunmuyor. Sayılan 1.5 milyona yaklaşan bu sosyal güvencesiz nüfusun oranı, yüzde 27 olan Türkiye geneli oranının altında.

Bu genel tablo içinde İstanbul, 47 devlet, 13 SSK, 4 üniversite, 138 özel hastanesi, 222 sağlık ocağı, 65 acil istasyonu, 29 SSK dispanseri, 5 SSK sağlık istasyonu ve 480 özel polikliniği ile dev bir sağlık kompleksine sahip. Bunların dışında Kızılay, Verem Savaş gibi özel statüye sahip derneklere, kurumlara, vakıflara ait 20 kadar sağlık kurumu var. Nüfusu birçok Anadolu kentinden fazla olmasına karşın İstanbul'un 14 ilçesinde herhangi bir kamu hastanesi yok. Sağlık ocağı sayısı 222; buralarda çalışan hekim sayısı 730, yardımcı sağlık personeli sayısı yaklaşık bin 200. Sosyalizasyon uygulaması 1960'lı yılların başında başladığı halde, İstanbul ancak 1984'te kapsam içine alındı. Sağlık ocağı başına düşen nüfus 20 bin olması gerekirken bu sayı İstanbul ortalamasında 50 binin üstünde, bazı ilçelerde ise 100 binleri geçiyor. (Bakırköy 208 bin, Beyoğlu 117 bin, Fatih 203 bin.)

12 milyona yaklaşan nüfusa sahip kentteki ''ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezi'' sayısı sadece 35. Yiyecek içecek kontrolü gibi hizmetleri yürütmeye çalışan belediye sağlık işleri, gerek personel gerekse donanım bakımında yetersiz. Buralarda çalışan hekimlerin çoğu asıl görevleri olan koruyucu hizmetlerden çok poliklinik hizmetlerinde çalışıyor.

Candan YILDIZ