Attila Aşut

yazievi@yahoo.com

Ne mutlu ki dilimizin yanlış kullanılmasına katlanamayan Türkçe sevdalılarının sayısı az değil! Köşemizde her hafta yer verdiğimiz okur mektuplarından siz de biliyorsunuz bunu zaten. Bu haftanın mektubu, Giresun/ Görele’den… Gezi ve deneme kitaplarıyla tanıdığımız Özcan Temel, Türkçe konusuna da çok kafa yoran Karadenizli bir arkadaşımız. Zaman zaman “Dilin Kemiği”ne konuk oluyor. Yeni mektubunda, dilimizin iki yazım kuralına değiniyor ve konuyu güncel örnekler üzerinden irdeliyor. Türkçe konusundaki duyarlığı ve değerli çabaları için kendisine teşekkür ederek değerlendirmelerini sizlerle paylaşıyorum…

***

“NE … NE” BAĞLACI

“Kıymetli Üstadım,

Her pazartesi günü BirGün gazetesinde çıkan dil konulu yazılarınızı ilgiyle okuyorum. Dil yanlışlarını bir bir göstererek yazı dilinin doğru, anlaşılır ve etkili kullanımı üzerinde titizlikle duruyorsunuz. Sizdeki bu dil duyarlılığı, kuşkusuz dil sevginizden kaynaklanıyor.

Dil üzerine yazdığınız önce uyarıcı, sonra yol gösterici köşeyazılarınızı okuya okuya ben de bir anlamda size benzedim. Metinlerdeki bilinçsizce anlatım bozukluklarını ve yazım yanlışlarını gördükçe güzel Türkçemiz adına üzülüyorum, içim burkuluyor. Bu bağlamda Murat Sabuncu’nun bir köşeyazısında önemli gördüğüm anlatım bozukluğunu sizinle de paylaşmak istiyorum. Ama önce Türkçenin bir yazım kuralını anımsatalım:

‘Ne … ne’ bağlacının kullanıldığı cümleler biçimce olumlu, anlamca olumsuzdur. Örnek vermek gerekirse:

Ne annem var ne babam. (Yüklem olumlu, anlam olumsuz: Annem babam yok.)

Ne şiş yansın ne kebap. (Yüklem olumlu, anlam olumsuz: Şiş de kebap da yanmasın.)

Ne od (ateş) var ne ocak. (Yüklem olumlu, anlam olumsuz: Od da ocak da yok.)

Ne aradı ne sordu. (Yüklem olumlu, anlam olumsuz: Aramadı, sormadı.)

Bu kısa açıklamadan sonra, 9 Mart 2022’de T24 sitesinde Murat Sabuncu’nun ‘Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır ziyareti…’ başlıklı köşeyazısında ‘ne … ne’ bağlacını kullanırken yaptığı anlatım yanlışına değinmek istiyorum. Şöyle diyor Sabuncu:

‘Metnin içinde kelime olarak ne Kürt ne Türk yoktu.”

Yok, var sözcüğünün karşıtıdır. Bu söylemden ‘hem Kürt hem de Türk vardı’ anlamı çıkar ki bu da dili güzel, etkili kullanmamanın; savruk, özensiz kullanmanın kötü bir yansımasıdır. Burada yok(tu) yerine var(dı) ek-eylemini kullansaydı anlatım yanlışına düşmeyecekti.”

***

“OKUMAĞA” MI “OKUMAYA” MI?

Özcan Temel’in eleştirdiği ikinci konu daha genel. Çoktan değişmiş bir yazım kuralına değiniyor:

“Değerli Hocam, izninizle dil konusunda önemsediğim bir durumu daha sizinle paylaşmak istiyorum.

Eli kalem tutan kimi bilim adamları ve edebiyatçılar hâlâ ısrarla yazı dilinde ‘okumaya’ yerine ‘okumağa’; öğrenmeye yerine ‘öğrenmeğe’, düşünmeyi yerine ‘düşünmeği’ demeyi sürdürüyorlar. Oysaki bu kullanım biçimi, eski TDK İmla Kılavuzu’nun tozlu sayfalarında kaldı. Eylemleri adlaştıran ‘-mak / - mek’ eklerine getirilen durum eklerinde /e/ ve /i /hali eskiden böyleyken son yıllarda /k/ ünsüzünde ikinci bir yumuşama oluştu ve /ğ/ sesi /y/ sesine dönüştü.

Geçmiş yıllarda Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil konuşurken ‘Türkiye’ demez, ‘Türkiya’ derdi. Bu hatalı söylem içimi sızlatırdı. Günümüzde de ‘okumağa, görmeğe, anlatmağı…’ diye yazarak dildeki kural değişikliğine direnen kalemler canımı çok sıkıyor. Çünkü bu kullanımlar artık eskide kaldı. Esenlik dileklerimle…”