Bir yılda 93 milyar TL’lik harcama
Nurcan Gökdemir
Yeni rejim ile bütçede değişiklik yapma hakkı elinden alınan, yetkisi bütçeyi onaylamakla sınırlı olan, ret durumunda da siyasi bir sonuç yaratamayan TBMM, 2021 Mali Yılı Bütçe Teklifi’nin görüşmelerine başladı. Plan ve Bütçe Komisyonu ile Genel Kurul’da haftalar süren yoğun mesainin bu etkisizlik içinde büyük ölçüde anlamı kalmazken iktidar Meclis’ten çıkan metni harcamalarında da dikkate almıyor. AKP, yedek ödenekler, tamamlayıcı ödenekler ve ödenek aktarmalarla kendine yeni harcama olanakları, kendi “paralel bütçesi”ni yaratıyor. Sadece 2019 yılında bu ödenekler kullanılarak 93 milyar TL’lik harcamalar yapıldı.
İktidar, Meclis’in bütçe hakkını elinden alırken Meclis adına harcamaları denetleyen Sayıştay’ın müdahaleleri de “mahçubiyet içinde dile getirilen temenni”lerle sınırlı kalıyor.
Sayıştay’ın 2019 yılı harcamalarına ilişkin “Genel Uygunluk Bildirimi” AKP’nin keyfi harcama alışkanlarını bir kez daha gözler önüne serdi. 42.7 milyar TL’lik ödenek üstü harcama, 50.7 milyar TL’lik yedek ödenekte yapılan artış ile iktidar 2019’da Meclis’ten geçen bütçenin dışında 93.4 milyar TL’lik bir harcama kalemi yarattı. Bunlardan da en büyük payı Karayolları Genel Müdürlüğü aldı.
YETKİ CUMHURBAŞKANI’NDA
“Ödenek yetersizliğini gidermek veya bütçelerde öngörülmeyen hizmetler için genel bütçe ödeneklerinin yüzde ikisine kadar” bütçeye başlangıçta yedek ödenek koyma ve bu ödenekten aktarma yapma yetkisi Cumhurbaşkanı Erdoğan’da.
İktidarın, CHP tarafından Anayasa Mahkemesi’ne de taşınan yedek ödenek kullanımına ilişkin alışkanlıklarını hiçbir sınır tanımadan sürdürdüğü sadece 2019 yılı bütçe sonuçlarına bakılarak görülebiliyor.
3 MİLYARDAN 53 MİLYARA
2019 yılında yedek ödenekler tertibine 3 milyar 353 milyon TL başlangıç ödeneği konuldu. Bu tertibe, dokuz kamu idaresine ait 37 bütçeden 49 milyar 813 milyon TL’lik kurum dışı, 253 milyon lira da kurum içi aktarma yapıldı. Yıl sonunda 53 milyar 420 milyon TL’ye ulaşan ödenekten geriye sadece 23 milyon 390 bin TL kaldı.
MAHCUP TESPİT
Anayasa Mahkemesi’nin keyfilik tespitiyle verdiği iptal kararları sonrası kanun değiştirilerek Erdoğan’ın yedek ödenek aktarma yetkisi genel bütçe ödeneklerinin yüzde 10’una kadar çıkartıldı. Böylece sadece 2019’da genel bütçeli idareler yılsonu toplam ödeneğinin 4,85’i kullanıldı. Meclis’te yasa değiştirilerek mevzuata uygun hale getirilen bu keyfi harcamayı yorum yapmadan sadece tespitle yetinen Sayıştay, raporuna “Konu, Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgilerine arz olunur” yazdı.
Daha çok personeli fazla olan Milli Eğitim Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü gibi kurumların bütçelerinden aktarmalar yapıldı. Bu kurumların bütçelerini önce ranta konu olan kamu kurumlarının bütçelerine aktaran iktidar daha sonra “Maaş ödeme” gerekçesine sığınarak eksik ödeneklerini tamamladı.
ASLAN PAYI KARAYOLLARINA
İktidarın harcama önceliklerinde ilk sırada bulunan Karayolları Genel Müdürlüğü yedek ödenekten de aslan payını aldı. Dört ayrı kalemde 14 milyar TL’yi aşan büyüklükte ödenek aktarılan bu kurumu, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı izledi. Cumhurbaşkanlığı’na da 1.4 milyar TL aktarıldı.
Yüzde 2’lik yasal sınırın olduğu dönemlerde bile iktidar keyfi aktarmalarını sürdürdü. Buna göre, 2013 yılında yüzde 9 büyüklüğe denk gelen 35.9 milyar TL kurumlar arasında aktarıldı.
ÖNCE DÜŞÜK BELİRLENİYOR
İktidar, keyfi harcama enstrümanı olan yedek ödenekleri her yıl düşük belirleyerek kamuoyunun dikkatinden kaçırıyor. Ancak yıl sonuna gelindiğinde 10 katına varan artışlar yaşanıyor.
2015 yılında yedek ödenek kullanımı başlangıç ödeneğinin 10,5 katına ulaşmasına karşın sonraki yıllarda da hep düşük belirlendi.
2018’de bir önceki yıl altı katı fazla harcama yapılmasına karşın 7.3 milyar teklif edildi, 60 milyar TL harcandı. 2019’da 7.8 milyar TL ile mali yıla başlandı, 6.5 kat artışla yine 60 milyar TL’lik ödenek aktarımı yapıldı. Bu rakamlara karşın 2021 bütçesinde de 9.9 milyar TL teklif edildi.
ÖDENEK ÜSTÜ HARCAMALAR
Meclis’in onayladığı bütçeyi anlamsız kılan bir başka harcama kalemi de bütçe disiplinini ortadan kaldıran, rakamları alt üst edip bütçe açığını arttıran ödenek üstü harcamalar oluyor. 2019 yılında genel bütçeli idareler 42.7 milyar TL, özel bütçeli idareler ise 16.4 milyar TL olmak üzere 42.7 milyar TL ödenek üstü harcama yapıldı. Ödenek üstü harcama tutarı başlangıç ödeneğinin yüzde 4.15’ine ulaştı.