Bolivya halkı darbeyi püskürttü
Bolivya, 5 yıl aranın ardından bir darbe girişimine daha sahne oldu. Morales’i deviren darbe, ülkedeki lityum rezervlerine bağlanmıştı. Rusya ve Çin ile yakınlaşma, ‘İkinci Lityum Darbesi’ iddialarını güçlendiriyor.
Dış Haberler
Güney Amerika ülkesi Bolivya’da gerçekleştirilen darbe girişimi, Devlet Başkanı Luis Arce ve halkın direnişi sayesinde başarısız oldu.
General Juan Jose Zuniga önderliğindeki bir grup asker önceki gün Bolivya'da darbe girişiminde bulundu. Başkent La Paz’da toplanan ağır silahlı ve zırhlı araçlı askerler, başkanlık sarayı Plaza Murillo’ya zorla girdi.
Askerlerin hükümet binasına zorla girmesinin ardından Devlet Başkanı Arce, askeri kalkışmaya karşı halkı demokrasiyi savunmaya çağırdı. Ardından ordu yönetimine 3 yeni komutan atadı. Arce’nin çağrısı üzerine halk sokaklara inerken Bolivya İşçi Merkezi de darbe girişimine karşı süresiz genel grev ilan etti. 2019’da ABD ve Amerikalı iş insanı Elon Musk ile bağlantılı darbeyle istifa etmek zorunda kalan eski Devlet Başkanı Evo Morales de darbeyi kınayarak halka demokrasiye sahip çıkma çağrısı yaptı.
Ordunun yeni atanan komutanı Jose Wilson Sanchez’in talimatıyla askerler kışlaya geri dönerken General Zuniga tutuklandı. Başsavcılık, Zuniga ve destek veren subaylar hakkında terörizm ile ülkenin güvenliği ve egemenliğine karşı silahlı kalkışma suçlamasıyla soruşturma başlatıldı.
LİDERLERİN REKABETİ
Darbe sonrası Batı medyasında 2025’te düzenlenecek devlet başkanlığı seçiminde rakip olması beklenen Morales ve Arce arasındaki siyasi gerilimin, darbe girişimine giden yolun taşlarını döşediği işaret ediliyor. Arce, Sosyalizme Doğru Hareket (MAS) partisinin iktidarda olduğu 2006-2019 yılları arasında Morales’in hükümetinde ekonomi bakanlığını yürüttü. 2022’nin sonlarına doğru bazı bakanlar hakkındaki yolsuzluk suçlamaları ve ekonomik gerileme, hem MAS içinde hem de Morales ve Arce arasındaki gerilimi tırmandırdı. Morales, MAS içindeki bölünmelerle mücadele etmek için tekrar başkan adayı olacağını açıkladı.
Zuniga, Morales ile Arce arasındaki siyasi gerilime işaret ederek “Başkan bana ‘Durum çok kritik. Popülaritemi artırmak için bir şeyler yapmamız lazım’ dedi” ifadelerini kullanarak “tankları Arce’nin talimatıyla başkanlık sarayına gönderdiğini” belirtti.
Ancak darbe girişiminin arkasında, dünyanın en büyük lityum kaynaklarına sahip Güney Amerika’yı “arka bahçesi” olarak görmeye devam eden ABD ve 2019’daki “Lityum Darbesi”nde payı olan milyarder Elon Musk’ın olduğu ihtimali çok daha yüksek.
“Geleceğin petrolü” olarak görülen lityum, başta elektrikli araçlar olmak üzere elektronik eşyalar olmak üzere bataryalarda kullanılması nedeniyle stratejik öneme sahip. Arjantin, Bolivya ve Şili üçgeni ise dünyadaki lityum rezervinin yüzde 70’inden fazlasını oluşturuyor.
LİTYUM DARBESİ
Tarihinde birçok darbe gören Bolivya, özellikle 1980’lerden bu yana neoliberal politikaların pençesindeyken 2006 yılında Devlet Başkanı olan Morales, ülkenin doğal kaynaklarını yöneten şirketleri kamulaştırmaya başladı. 2019’a gelindiğinde Bolivya devletine bağlı lityum şirketlerinin Çin ile anlaşma imzaladı. Morales, 2019’da “seçime hile karıştırıldığı” iddiasıyla kendisini deviren darbenin nedenlerinden biri olarak, ABD’nin başta lityum olmak üzere ülkedeki doğal kaynaklara ilgisini gösterdi.
Darbe sonrası cunta tarafından yerleştirilen hükümet, ülkenin kaynaklarını çokuluslu şirketlere tekrar açtı. Buradaki kaynaklara göz koyan elektrikli araç üreticisi devi Tesla’nın sahibi Elon Musk, “Kime istersek darbe yaparız, buna alışın” sözüyle darbedeki payını itiraf etti. Ancak Morales, darbeden bir yıl sonra seçimle tekrar iktidara gelerek politikalarını tekrar rayına oturttu.
ÇİN VE RUSYA
2019’da cunta hükümetine karşı seçimde zafer elde eden Arce liderliğindeki Bolivya hükümeti, emperyalist Batı bloku ile rekabet halindeki ülkelerle ilişkileri geliştirerek sürdürdü. Bolivya, Çin ile lityum madenlerine dair son anlaşmayı bu yıl imzaladı ve işbirliğini daha da ileriye taşıdı. Bu son anlaşma, Çin konsorsiyumu CBC'nin lityumu işlemek için 1 milyar dolardan fazla yatırım yapmayı kabul ettiği Ocak 2023'te Bolivya devletine ait lityum şirketiyle yapılan önceki anlaşmaya eklendi. Bolivya ayrıca şubat ayında da Rusya ile şubat ayında imzaladığı anlaşma ile Kremlin’e de lityum rezervlerinin kapısını açtı.
ABD’NİN İŞTAHI
Yaşananlar ABD’nin gözünden kaçmadı. ABD Silahlı Kuvvetleri Güney Komutanlığı’nın en yüksek yetkilisi General Laura Richardson, lityum rezervlerinin yüzde 60’ının Güney Amerika üçgeninde olduğuna dikkat çeken bir açıklama yaptı. Diğer kaynaklarla birlikte “Bu bölge önemli” diyen Richardson, “bölgenin ABD’nin ulusal güvenliği açısından büyük önem taşıdığını ve oyunlarını geliştirmeleri gerektiğini” söyledi.
Birkaç hafta sonra General Zuniga, Plaza Murillo’nun kapısına dayandı.
∗∗∗
ARKA BAHÇENİN ASİLERİ
Latin Amerika uzmanı Dr. Celal Oral Özdemir, birçok darbeye sahne olan Latin Amerika’da “koltuktan kalkmayan diktatörlerin” yerini, özellikle 1980’lerden sonra “neoliberal politikalarla Amerika’nın çıkarı doğrultusunda sivil görünümlü hükümetlerin aldığını” belirtiyor. Ancak özellikle 2000’lerden sonra başlayan sol dalga ile halkın darbelere ve diktatörlere büyük tepki gösterdiğini belirten Özdemir şunları söylüyor: “2010’lu yıllarda sol hükümetler birer birer düşerken ABD emperyalizmi karşıtı Venezuela ve Bolivya gibi ülkelerde sol iktidar kişiselleştirilerek korundu. ABD’nin ‘arka bahçesi’ olarak gördüğü Güney Amerika’da sol kalabilen ülkelerin lityum, altın, gümüş ve benzeri kaynaklar konusunda da ABD karşıtı Çin ve Rusya gibi ülkelerle yapılan ortaklıkları ve 2019’daki darbeyi düşünürsek, son darbe girişiminde ABD’nin payının olmadığı düşünülemez.”
