Bolivyalı Sosyalizme Doğru Hareketi: Önceliğiniz yaşam olsun

FederIco Fuentes - Monthly Review

Covid-19’un yarattığı gittikçe artan ölüm sayıları ve karantina ile yükselen toplumsal, ekonomik çöküş atmosferi içerisinde, küresel bir salgına karşın insani ve ilerici bir mücadele ne olabilir?

Bolivya’daki Sosyalizme Doğru Hareketi'nin (MAS) #ÖnceliğimizYaşam isimli, koronavirüs ve yol açtığı toplumsal ve ekonomik sonuçlara yönelik olarak ortaya koydukları detaylı ve kapsamlı plan bunu amaçlıyor.

Plan, geçtiğimiz kasımda darbe ile iktidardan indirilerek sürgüne gönderilen Evo Morales’in başkanlığı döneminde ekonomi bakanlığı yapmış, MAS’ın şu andaki başkan adayı olan Luis Arce tarafından 15 Nisan’da açıklandı. Darbeden beri ülke anayasaya aykırı şekilde, sağcı darbenin getirdiği “geçici” Başkan Jeanine Anez tarafından yönetiliyor.

Morales sürgüne zorlandığı ve siyaset yapması yasaklandığı için Arce, 3 Mayıs’ta yapılması planlanan fakat salgın sebebiyle ertelenen seçimde MAS’ın başkan adayıydı. Seçim ertelemesi, 22 Mart’ta başlayan karantina sürecinde Anez hükümetinin birçok gerici icraatından sadece biri.

Kriz birden fazla

#ÖnceliğimizYaşam planında, COVID-19’un sadece dünya çapında milyonlarca insanın yaşamını değil, aynı zamanda ekonomi ve toplumsal birlikteliği de tehlikeye attığını belirtiliyor. “Dünya, şu anda kapitalizmin birden fazla krizinin daha da güçlenişine tanıklık ediyor ve bu süreç yarın tahmin edilemez şiddette bir insani felakete sebep olabilir.”

Hiçbir ülkenin salgınla mücadelede tam anlamıyla hazırlıklı olmadığının da belirtildiği planda, Anez hükümetinin hazırlık ve karantina noktasındaki ciddi eksikliklerinin 'içinde olduğumuz süreci çok daha zor bir hale getirmesi, ileriye yönelik ölüm oranı tahminlerini korkutucu seviyelere getirdi.'

“Maalesef, şu ana dek açıklanan uygulamalar kesinlikle bütünlüklü bir planın parçası değil, gecikmiş, etkisiz, ayrımcı, anlık ve zayıf önlemler.”

Ülke çapında bir sokağa çıkma yasağı açıklarken, bunun, özellikle en hassas sektörlere ve kesimlere yönelik yaratacağı ekonomik ve toplumsal etki hesaba katılarak önlemler alınmalıydı.

Anlaşılamayacak derecede insanlıktan çıkılarak, yasağın yirminci gününde halen daha buna en çok ihtiyacı olan insanlar için bir mali destek açıklanmış değil… en son açıklanan destek pakedi ise en iyi ihtimalle iki hafta sonra insanlara ulaşacak.

Herhangi bir geliri olmadan, gıdaya ulaşamadan, krizin en çok etkilediği Bolivyalılar nasıl bir ay boyunca hayatta kalacak?

Bu gerçekliğin farkında olarak MAS, toplumsal hareketlerle, sağlık uzmanlarıyla ve ekonominin merkezindekilerle danışarak somut acil teklifler planladı.
Bu teklifteki önlemler 14 alanı kapsıyor, acil sağlık hizmeti, tedarik zincirleri, refah politikası, ekonomik iyileştirme, toplumsal dayanışma, insan hakları ve ifade özgürlüğü, adalet, uluslararası politika, hassas sektörlerin korunması, gençler, doğa ana, kültür, medya ve bilginin saydamlığı ve ulaşılabilirliği.

Acil ihtiyaçların karşılanması

Sağlık alanında MAS, özel sağlık sektöründen de COVID-19 ile mücadeledeki her türden ulusal planda yararlanılması gerektiğini söylüyor. Bu yarar, özel laboratuvarlara kadar uzanıyor ve tüm bunların devlet kontrolünde ücretsiz hizmete sokulmasını kapsıyor.

Plan, uygun durumdaki sağlık personelleri ve öğrencileri arasında da gerekli koruma sağlanarak bir ekip kurulmasını, bu ekiplerin muhtemel vakalar için bu yardımlaşmayla mahallelere gidilmesi çağrısı yapıyor.

Bu tarz ekiplerin aynı zamanda virüsün bulaşma zincirini takip etmek ve olası vakaları tespit edebilmenin yanında kümelenmenin ortaya çıktığı bölgelerde ve mahallelerde aktif şekilde vaka aramaya ve test yapmaya da yarayacağı belirtiliyor.

Diğer sağlık önlemlerinin yanında, sağlık ekipman ve tedarikinin de kitlesel üretimi ve dağıtımı ile her belediyeye, hastaların uygun şekilde barınma ve karantina altına alınabileceği altyapının kurulabilmesi için destek de öneriyor.

Tedarik zincirlerinin sağlama alınabilmesi için plan, burada çalışan tüm işçilerinin sağlık ekipmanlarının ve önlemlerinin sağlanabilmesini de içeriyor.

Hayati bir nokta olarak tarım sektöründe devamlılığın sağlanabilmesi için, sokağa çıkma yasağı sürecinde “Tarım ürünleri için gerekli tedarik zinciri güvence altına alınmalıdır” diyerek gıda sağlığının tehlikeye atılmasının önüne geçebilmek de teklif ediliyor.

Temel sağlık ve hijyen ekipmanlarının tedariki noktasında, devletin küçük ve orta işletmelerin de ülkenin ihtiyaçlarını sağlama noktasındaki çabalarını desteklemesi gerektiğini öneriyor. Plan ayrıca taleplerin düşüşü de hesaba katıldığında, devletin hidrokarbon şirketi YPFB’nin de normalde petrol üretiminde kullanılan alkolün hastane ve evlerde kullanılan dezenfektanların üretimine eklenmesi gerektiğini de ekliyor.

Plan ayrıca yoksulluğun yükselişiyle mücadelede, zenginliğin paylaşımı noktasında da kimi önlemler içeriyor.

Bu önlemler, hükümetin açıkladığı sosyal güvenlik ödemelerinde ciddi artışın yanında düşük gelirli ailelere su, gaz, elektrik ve telekomünikasyon gibi temel hizmetlerin ücretsiz sağlanabilmesini de içeriyor. Ayrıca tüm öğrencilere de eğitimlerini sürdürebilmeleri için ücretsiz internet öneriyor.

Devlet ayrıca olası evden çıkarmaların önüne geçmeli ve ödenemeyen kirayı düşük gelirli aileler için karşılamalı, böylece 'bu kira gelirleriyle hayatını sürdüren aileler de olumsuz şekilde etkilenmemeli.'

Plan ayrıca her türden atılmanın önüne geçecek tedbirler açıklamalı, işler korunmalı, serbest meslektekilerin refahı sağlanmalıdır.

Ekonomik önlemler

Ekonomi konusunda, plan neoliberal modelin reddi ve MAS yönetiminde 'toplumsal, komünel üretici model ile gelir dağılımının adil şekilde korunduğu ekonomik büyüme' sağlamayı öneriyor. Bu modelin temelinde de kamu yatırımları ve iç piyasa desteği ile sürdürülebilir bir büyümenin güvence altına alınması var.
Buna destek olması için plan Bolivya Merkez Bankası'na ekonomide, özellikle finans sisteminde gerekli likiditeyi güvence altına alması çağrısı yapıyor. Kamu yatırımlarını iyileştirmek için plan 2020-2021 dönemi boyunca kamunun dış borçları ve kamu şirketlerinin iç borçları için de ödeme öneriyor.
Kamu yatırımlarındaki kilit alan, planın vurguladığı üzere sağlık hizmeti. Orta ve uzun dönem yatırım planlarının finanse edilebilmesine destek için plan Sağlık Hizmeti Dayanışma Fonu kurulması, birincil fonlamanın da servet vergisi üzerinden sağlanmasını öneriyor.

Plan ayrıca kriz boyunca kamu sektöründe azami gelir belirlenerek buradan biriken paranın da yine fona aktarılmasını öneriyor.

Özel sektör için sıfır faizli krediler, maaşların ve yatırımların sürebilmesi için tüm şirketlere erişilebilir hale getirilmeli. Plan, buna ek olarak krizde en ağır darbeyi alan turizm, otelcilik, konaklama, ulaşım ve inşaat gibi sektörlerin canlandırılabilmesi için de ek politikalar öneriyor.
Plan, krizde acil hale gelen önemli halk inisiyatiflerinin de toplumsal örgütlenmelerle iş birliği içerisinde inşa edilmesi ve ülkenin kalanına da yayılması gerektiğini söylüyor; halka açık yemekhaneler gibi.

Bunun sağlanabilmesi için yerel meclisler, toplumsal örgütlenmeler ve genel olarak tüm vatandaşlarla koordine halde, herkesin gıda ihtiyacının karşılanabilmesi için halka açık yemekhanelere taşradaki üreticilerinin bağışladığı gıdaların şehirde ihtiyacı olanlara güvenli şekilde ulaşımı ve dağıtımı sağlanmalı.
Diğer halkçı inisiyatifler, halk ve aile gıda bahçeleri, dayanışma temelli ticari inisiyatifler de dahil olmak üzere (şehir ve taşra halkının üretim takası gibi) devlet desteği almalıdır.

Hepsinden önemlisi, #ÖnceliğimizYaşam tüm kurumları, toplumsal örgütlenmeleri, taşra ve şehir kolektiflerini, 'sağlık, ekonomik,- ve toplumsal önlemleri dengeleyecek, ekolojik sürdürülebilirliği sağlayacak öneriler yapmaya' çağırıyor.

“Salgın boyunca, sokağa çıkma yasağı gibi karantina önlemlerinin yürütülmesi, toplumsal ve ekonomik boyutta ciddi bir olumsuz etkiye sebep oldu, fakat ekoloji açısından da, kirlilikteki düşüşte gördüğümüz üzere olumlu bir yanları oldu. Fakat, bu ekolojik etki geçici çünkü sokağa çıkma yasağı bittiği anda olası bir insani krize karşı ekonomiyi tekrardan canlandırmamız gerekiyor. Bu noktada hepimize zorlu bir görev düşüyor: Salgın boyunca Doğa Ana'ya da sahip çıkabileceğimiz ekonomi politikaları geliştirebilmek.”

#ÖnceliğimizYaşam, 'salgına karşı mücadelenin insani, siyasi, ekonomik ve toplumsal hakları sınırlandırmaması gerektiği' noktasında çok açık. Darbeden beri süregelen, MAS ve diğer siyasi liderlere yönelik siyasi yasakların sonlanması ve yoksul mahallelerde sokağa çıkma yasağı adına orantısız güç kullanımına son verilmesi çağrısı yapılıyor.


Temel haklar

#ÖnceliğimizYaşam, 'salgına karşı mücadelenin insani, siyasi, ekonomik ve toplumsal hakları sınırlandırmaması gerektiği' noktasında çok açık.

Darbeden beri süregelen, MAS ve diğer siyasi liderlere yönelik siyasi yasakların sonlanması ve yoksul mahallelerde sokağa çıkma yasağı adına orantısız güç kullanımına son verilmesi çağrısı yapılıyor.

Plan, herkesin bilgiye ulaşımı için medyada İspanyolca ve yerel dillerde güvenilir bilginin yayılımının sağlanması gerektiğini de belirtiyor.

Plan ayrıca risk altındaki çocuklara, aile içi şiddet gören kadınlara, yaşlılara, kronik hastalara ve engelli bireylere, dükkanlar ve bankalar gibi hastalık bulaşma riskli yerlerden uzak durması gereken insanlara, evsizlere, ciddi ayrımcılığa uğrayan LGBTİ komünitelerine ve mahkûmlara yönelik yardımcı olabilecek ek politikalar da içeriyor.

İç güvenliğin, ideolojiyle değil egemenliğin ve yaşamın güvence altına alınması üzerine bir iş birliği ile sağlanabileceğini ekliyor, darbeden sonra Anez hükümeti tarafından sınır dışı edilen Kübalı doktorların geri çağrılmasını da öneriyor.

Ayrıca, Bolivya’nın 'kardeşlik, dayanışma ve karşılıklı özveriye dayalı bölgesel birliğin' tekrar kurulabilmesi için öncülük etmesi ve kıtada korona virüsle mücadelede, uluslararası alanda da Üçüncü Dünya borçlarının iptali için güçlerini birleştirmeleri gerektiğini belirtiyor.

Çeviren: Yusuf Tuna Koç