Bosna modeli çöktü çökecek
Türkiye’de dillendirilmeye başlayan siyasi güç paylaşımına dayalı sistem kriz üretmeyi sürdürüyor. Sırp bölgesinin lideri Dodik görevden alındı, Bosna ise diken üstünde.
Dış Haberler
Etnik, mezhepsel siyasi güç paylaşımına dayalı modelin uygulandığı ülkelerden olan Bosna Hersek yeni bir krizin merkezinde. Türkiye’de de “İmralı süreci”yle birlikte iktidar temsilcileri tarafından dillendirilen siyasi gücün etnik paylaşımına dayalı sistem Bosna’da gerilim üretmeyi sürdürüyor.
Bosna Hersek Merkez Seçim Komisyonu (CIK), ülkenin iki entitesinden biri olan Sırp Cumhuriyeti’nin (RS) Başkanı Milorad Dodik’i görevden aldı. Karara itiraz eden Dodik, “kendisine bu görevi halkın verdiğini” belirterek Başkanlık görevine devam edip etmeyeceğine dair referandum düzenleyeceğini açıkladı.
SİYASİ KRİZ BÜYÜYOR
Bosna Hersek’te artan gerginlik, üzerinden 30 yıl geçmesine rağmen etnik güç mücadelesini sürdüren Boşnaklar, Hırvatlar ve Sırplar arasında kırılgan güç dengesi oluşturulan ülkeyi daha büyük bir siyasi krize soktu.
CIK üyeleri, Dodik’e yönelik “Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) kararlarına saygı duymamak” suçundan şubat ayında verilen 1 yıl hapis ve 6 yıl siyasi yasak kararının 1 Ağustos’ta temyiz mahkemesince onanmasının ardından başkent Saraybosna’da toplandı. Oturumun ardından hakkında hapis ve siyasi yasak kararı verilen Dodik’in görevden alındığı bildirildi.
REFERANDUM KARARI
Çarşamba günü alınan kararı “Saraybosna’dan gelen bir başka saçmalık” olarak niteleyen Dodik, “Yeter artık. Vazgeçmek diye bir şey yok. Teslim olmak asla seçenek değil” ifadelerini kullandı.
Dodik’in avukatları kararı temyize götüreceklerini açıkladı. İki günlük itiraz süresinin ardından RS’de 90 gün sonra erken seçimin yapılması gerekiyor. Normal şartlarda Bosna’da genel seçimlerin 2026 sonbaharında yapılması planlanıyordu.
Kararı kabul etmeyerek görevini sürdüreceğini belirten Dodik, “Beni bu göreve halk getirdi ve bu nedenle kendi kaderim için referanduma gideceğim” dedi.
BATI’NIN BÖLME MODELİ
Dodik, NATO’nun da müdahil olduğu 1992-1995 yılları arasındaki Bosna Savaşı’nın ardından Dayton Barış Anlaşması ile kurulan RS’nin Bosna Hersek’ten ayrılarak Sırbistan’a katılması gerektiğini savunuyor. Bu görüşüne Rusya, Sırbistan ve Macaristan’dan destek gelirken, ABD ve Avrupa Birliği (AB) sert şekilde karşı çıkıyor.
Emperyalist müdahale sonrası Yugoslavya’nın dağılmasıyla kurulan Bosna’da yönetim, iç savaşı bitiren 1995 tarihli Dayton Anlaşması ile biri RS diğeri Hırvat ve Boşnakların oluşturduğu Bosna-Hersek Federasyonu (FBIH) olmak üzere iki entiteden oluşacak şekilde kuruldu.
• Ülke, Hırvat ve Boşnaklardan oluşan Bosna Hersek Federasyonu ve Sırplardan oluşan Sırp Cumhuriyeti ile özerk Brcko bölgesinden oluşuyor.
• Dayton Anlaşması'na göre üç etnik grubun temsil edildiği dört yıllığına seçilmiş üç üye, 8 aylık dönemlerle Cumhurbaşkanlığı görevini üstleniyor.
• Sırp Cumhruyeti’nin Cumhurbaşkanı ise farklı kurucu uluslardan iki başkan yardımcısıyla birlikte dört yıl için doğrudan seçiliyor.
YETKİLİ BOSNA VALİSİ
Dodik, Dayton Antlaşması ile oluşturulan Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) ve Yüksel Temsilci olarak atanan Christian Schmidt’i tanımadığını açıklamıştı.
Antlaşma ile “Bonn yetkileri” olarak bilinen geniş yetkilere sahip Schimdt, Devlet Başkanlığı Konseyi üyeleri dâhil olmak üzere ülkede barış anlaşmasının uygulanmasına engel olan kişileri görevden alabiliyor, ihtiyaç durumunda yasa çıkarabiliyor.
Tansiyonun fitilini ateşleyen de Dodik’in, Schmidt’in verdiği kararları uygulamayı reddetmesi oldu. Dodik liderliğinde RS Ulusal Meclisi (NSRS), Haziran 2023’te Yüksek Temsilci Schmidt’in kararlarının, entitenin Resmi Gazetesi’nde yayımlanmaması yönünde karar almıştı. Schmidt ise NSRS’de alınan kararları iptal etmişti.
Dodik’in meydan okuması sürerken Aralık 2023’te başlayan dava sürecinin ardından Bosna Hersek Mahkemesi 26 Şubat’ta kararını açıklamış ve Dodik’e 1 yıl hapis ve 6 yıl siyasi yasak cezası vermişti.
Dodik son olarak RS sınırları içinde federal polis ve yargı yetkisini reddeden bir karara imza atmış, Sırpların federal polis ve yargı birimlerinde çalışmasını yasaklamıştı. Artan gerginlik üzerine AB, ülkeye barış gücü misyonu EUFOR’dan takviye yapmıştı.
∗∗∗
BOSNA’NIN BİRLİĞİNE TEHDİT
Bosna Hersek’in NATO ve AB karşıtı RS lideri Dodik hakkında verilen görevden alma kararına Rusya’dan tepki geldi. Rusya Büyükelçiliği’nden yapılan açıklamada kararın “siyasi” olduğu belirtilerek “rakiplerini yok etmek için kanun yapıcı kurumları kullanan Batılı ülkelerin baskısıyla alındığı” aktarıldı. Açıklamada “Bosna Hersek tarihi bir hata yapmayı göze alamaz. ‘Avrupa’nın barut fıçısı’ ünü unutuldu mu?” denildi. Açıklamada Bosna Hersek’in “(AB üyelik sürecine atıf yapılarak) sadece ‘demokratik Avrupa ailesindeki’ yerinin değil, ülkenin birliğinin de tehlike altında olduğu” kaydedildi. “Durum kontrol altından çıkarsa, sorumluluk (Batı’nın) üstünde” denilen açıklamada “gelinen noktadan geri dönüş olmayabileceği” uyarısı yapıldı.
