Mali yılsonunda kalan ödenekleri bir sonraki yıla devredemeyen bazı kamu kurumlarında ödenekleri tüketmek için harcamalarda artış yaşanıyor. ‘Aralık ateşi’ ismi verilen bu eğilim sonucu daha düşük kaliteli mal ve hizmetler alınması, önceliği daha düşük projelere yönelme görülüyor.

Bütçede Aralık ateşi

NURCAN GÖKDEMİR

Sayıştay’ın yayın organında Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi’nden Dr. Halis Kıral ile Araştırma Görevlisi Mevza Kurtulmuşlar’ın, “Devlet bütçesindeyıl sonu harcama artışı: Aralık Ateşi olgusu ve Türkiye açısından değerlendirilmesi” başlıklı bir çalışma yayımlandı. İşin niteliği, ödeneklerin serbest bırakılma zamanı ve alışkanlıklar gibi etmenlerin dışında, kalan ödeneklerin bir sonraki yıla devredilmemesi nedeniyle son ayda ortaya çıkan yüksek harcamalar incelendi.

SONUNA KADAR HARCANIYOR

“Aralık ateşi” kavramının, mali yıl bitimi ile kullanım hakkı sona eren bütçe ödeneklerinin tamamının ilgili yılda kullanımına dair yönelimi ifade ettiği belirtildi. Kamu kurumları tarafından kullanılmayan ödenek kadar bir sonraki yıl bütçelerinde azalışa gidilme olasılığının, bütçe ödeneklerinin tamamını harcamaya teşvik ettiği belirtilen çalışmada, “Mali yıl bitimine doğru diğer ayların ortalamasının çok üstünde artış gösteren kamu harcamaları sonucunda edinilen mal ve hizmetlerin daha düşük kaliteli olması veya daha düşük öncelikli projelerin tercih edilme riski sebebiyle aralık ateşi kavramı daha da önemli hale gelmektedir” denildi.

DAHA ÇOK HARCAMA TELAŞI

Ertesi yıla devredilen ödenek toplamının on ikinci mali ay ödenek toplamına oranının 2015 yılı için yüzde 3.4, 2016 yılı için yüzde 3.4, 2017 yılı için yüzde 3.2 ve 2018 yılı için ise yüzde 0.1 olarak gerçekleştiği vurgulanan çalışmada, şunlar kaydedildi:

“Dolayısıyla, 2017 yılı için bütçe ödeneklerinin yüzde 96’lık ve 2018 yılı içinse yüzde 99.9’luk oranından o yıl içinde kullanılmayan kısmı bir sonraki yıla devri mümkün olmamış ve iptal edilerek kurumların o ödenekleri kullanma hakkı sona ermiştir.”

SİLAH VE KIRTASİYE ALIMI

Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin aylık seyri incelendiğinde aralık ayında, mal ve hizmet alım giderleri ve bunun içindeki “Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Mal, Malzeme ve Hizmet Alımları, Yapımları ve Giderleri” kaleminde mali yıl bitimine doğru harcama artışının yoğun olarak görüldüğü bildirildi.

Diğer mal ve hizmet alım giderlerinde de mali yıl bitimine doğru harcama artış eğilimi görüldüğü bildirilerek, buna kırtasiye ve büro malzemesi gibi stoklanabilir mal alımları örnek verildi.

Ancak, yıllık ihtiyaçtan fazla alınan kırtasiye ve büro malzemelerinin depolama ve bozulma sorununun olabileceğine dikkat çekildi.

YÖNTEM: İSTEDİĞİNDEN AL

Ödeneği bitirmek için ihtiyaç dışı alım yapmanın sakıncalarının yanı sıra kullanılan yöntem de dikkati çekti. Kamu kurumlarının stoklanabilir malzeme alımlarını daha çok “doğrudan temin” yöntemiyle gerçekleştirdiği bildirildi.

Suiistimal ve yolsuzluğa en uygun yöntemlerden biri olarak bilinen doğrudan temin yöntemiyle 2019 yılı ilk altı ayında yaklaşık 2.2 milyar TL’lik alım yapılırken ikinci altı ayda bu rakam yüzde 153’lük artışla 5.5 milyar TL’ye ulaştı.