Büyümede yakıt emekçinin fakirliği

EKONOMİ SERVİSİ

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), yılın üçüncü çeyreğine ilişkin büyüme rakamlarını açıkladı. Verilere göre ülke ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 7,4 büyüdü. Bir önceki çeyreğe göre büyüme yüzde 2,7 olarak kaydedildi.

Ana kalemlere bakıldığında en hızlı büyümenin ihracat ve kamu harcamalarından geldiği izlendi. Buna göre ihracat 3’üncü çeyrekte yıllık yüzde 25,6 arttı. Kamu harcamalarındaki büyüme ise yüzde 9,4 oldu. Sektörel olarak bakıldığında tarım ve inşaattaki daralma dikkat çekti. Sanayide büyüme yüzde 10 olurken, hizmetler sektöründe ise yüzde 20,7 olarak gerçekleşti.

Ekonomi yönetiminin övünerek bahsettiği büyüme rakamlarının detaylarına birlikte bakalım. Üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) tahmini, 2021 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 35,5 artarak 1 trilyon 915 milyar 467 milyon TL oldu. GSYH'nin üçüncü çeyrek değeri ABD doları cinsinden 225 milyar 497 milyon olarak gerçekleşti. Böylece üçüncü çeyrek dolar kurunun ortalama 8,49 olarak hesaplandığı açığa çıkıyor. Faiz indirimleriyle başlayan ve kasım ayında rekor üstüne rekor kırarak 13 lirayı aşan dolar/TL’nin etkisi son çeyrekte ortaya çıkacak.

TÜKETİM ARTTI

Üçüncü çeyrek verilerine göre yerleşik hane halklarının tüketim harcamaları, 2021 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 9,1 arttı. Devletin nihai tüketim harcamaları ise yüzde 9,6 artarken gayrisafi sabit sermaye oluşumu yüzde 2,4 azaldı. Mal ve hizmet ihracatı, 2021 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 25,6 artarken ithalatı yüzde 8,3 azaldı.

TARIM SEKTÖRÜ DARALDI

Büyüme verilerinde ekonominin temel sektörlerine bakıldığında tarımdaki daralma dikkat çekti. Verilere göre tarım sektöründe bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5,9'luk daralma yaşandı. İnşaat sektörü de iki çeyrek sonra yıllık daralmaya geçti. İnşaatta üçüncü çeyrekteki daralma yüzde 6,7 oldu.

Sanayide büyüme yüzde 10 olurken, hizmetler sektöründe ise yüzde 20,7 olarak gerçekleşti. İşgücü ödemeleri, 2021 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 36,3, net işletme artığı/karma gelir ise yüzde 38,6 arttı.

İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 30,1 iken bu oran 2021 yılında yüzde 29,8 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 54,4’ten yüzde 54,6’ya yükseldi. Bir başka ifadeyle emekçinin payı sermaye kesimine transfer edildi.

***

İhracatla saadet olmuyor

Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, büyüme rakamlarına ilişkin değerlendirmede bulundu. “Ülkenin üretim kapasitesi yurtdışı talep için seferber ediliyor” diyen Kozanoğlu şu ifadeleri kullandı:

Ortalama yurttaşımız bir kez daha kendi yaşamına yansımayan büyümeyi şaşkınlıkla karşıladı. Ülkemizde büyük bir gelir ve servet dağılımı bozukluğu olduğu için pasta büyüse de bunun nimetleri geniş halk kesimlerine yansımıyor. Özellikle Avrupa’dan gelen güçlü talep nedeniyle ihracat artıyor. Yüzde 7,4 büyümenin, yüzde 5 artan ihracat, yüzde 18 daralan ithalat nedeniyle yüzde 6,8’i net ihracattan geliyor. Diğer bir ifadeyle ihracat ile saadet olmuyor. Ülkenin üretim kapasitesi yurtdışı talep için seferber ediliyor. Yatırımların yüzde 2,4 daralması da önümüzdeki dönemde büyüme performansı için olumsuz bir işaret anlamına geliyor. İnşaat sektöründeki yüzde 6,7’lık küçülme, 2020’deki düşük faiz furyasının yarattığı canlanmanın sönmesinin sonucu. Tarımdaki üretim düşüşü hem kuraklığın hem de tarımdaki yapısal sorunların yansıması. Gıda enflasyonunun yüksek seyrettiği bir ilkimde haliyle moral bozucu bir gelişme. Stok değişimi büyümeyi yüzde 5,4 olumsuz etkilemiş. Muhtemelen tedarik zincirlerinde sorun yaşanan bir süreçte mevcut talep, üretim yerine stoklardan karşılanmış. Bugün içinden geçtiğimiz döviz krizi koşullarında stokları yenilemenin iyice zorlaşacağı göz önüne alınırsa bu da geleceğe yönelik kötü bir alamet. Katma değer içerisinde işgücü ödemelerinin payı 2020’nin ilk çeyreğinde yüzde 29 iken, 2021’in aynı döneminde yüzde 35,5’ bu çeyrekte ise yüzde 29,8’e düştü. Bu vahim gelişme de emekçilerin büyümeyi niye hissetmediğini kanıtlıyor. Sermaye kesiminin yüzünü güldüren bir büyüme hikâyesi ile karşı karşıyayız.

***

Topluma yansımıyor

Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebir, yüzde 7.4 olarak gerçekleşen 2021 yılı üçüncü çeyrek büyüme rakamlarına ilişkin değerlendirmede bulundu. Dış talep ve kamu harcamasına dayalı büyüme performansının ön plana çıktığını belirten Özdebir, “Son 5 çeyrektir büyümemize rağmen büyümenin topluma yeteri kadar yanmaması önemli bir konu. Yılı çift haneli bir büyüme ile bitireceğiz ama büyümenin topluma yansıması daha önemli. Sağlıklı büyüme; üretim odaklı, yüksek katma değer yaratan ve ithalata bağımlı olmayan bir üretim modeli ile gerçekleşir” dedi.