ÇAYKUR’u tasfiye taslağı

Mart ayında yeni sezon için bahçelere girmeyi bekleyen çay üreticileri, yine bir "Çay Kanunu" tartışmasıyla karşı karşıya kalacak. Doğu Karadeniz’in en önemli geçim kaynağı olan çay tarımında üreticilerin uzun süredir beklediği düzenleme, yeni Çay Kanunu taslağıyla şekilleniyor. Ancak yeni taslak, üreticilerin yıllardır hayalini kurduğu adil bir düzenlemeden çok, çay tarımını sermayenin eline bırakmayı hedefliyor. Taslakta, ÇAYKUR’un rolü belirsizleşiyor ve sektör tamamen yeni kurulacak, geniş yetkilerle donatılmış Çay Kurulu’na devrediliyor.

1984 yılında birkaç maddelik kanunla özel sektöre açılan çay tarımıyla ilgili olarak üreticiler, uzun zamandır ihtiyacına cevap veren yeni bir kanun talep ediyor. Kanun talebi dönem dönem gündem olurken 2022 yılında dönemin AKP Rize Milletvekili Hayati Yazıcı’nın ilk imzacısı olduğu kanun teklifi TBMM Başkanlığı’na sunuldu. ÇAYKUR’u tasfiye eden ve özel şirketlerin önünü açan teklif, büyük tepki topladı ve görüşülmeden rafa kaldırıldı.

Ancak kanun çalışmaları kapalı kapılar ardında devam etti. BirGün’ün ulaştığı 23 maddeden oluşan ‘Yeni Çay Kanunu Teklif Çalışması’, ÇAYKUR’u tasfiye eden çay tarımını yeniden şekillendirecek büyük bir dönüşüm yasası olarak öne çıkıyor. Taslak, Çay Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu (Çay Kurulu) adı altında yeni bir üst kurul oluşmasını öngörüyor.

KURULUN BAŞKANINI ERDOĞAN ATAYACAK

Rize merkezli olacak bu kurul, çay tarımı, yaş çay piyasası, kuru çay üretimi ve ticareti gibi geniş yetkilere sahip olacak. Başkan ve başkanvekili olmak üzere toplam 9 üyeden oluşacak kurulun başkanı doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanacak. Başkanvekili ise Kurul üyeleri arasından seçilecek.

Bakanlıklar, ticaret odaları ve sanayi temsilcilerine geniş yetkiler verilen kurulda üreticilerin temsiliyeti oldukça sınırlı kalacak. 9 kişiden oluşacak Kurul’da Türkiye Ziraat Odaları Birliği aracılığıyla çiftçileri temsilen 2 kişi yer alacak.

Yeni düzenlemeye göre, yaş çay alım fiyatları Çay Kurulu tarafından belirlenecek. Yaş çay fiyatı, arz ve talep durumu, üretim maliyetleri, önceki yılın yaş çay alım fiyatı, TÜİK’in belirlediği yıllık TÜFE artış oranı ve yaş çay/kuru çay fiyat ilişkisi dikkate alınarak her yıl nisan ayı içinde belirlenecek. Ayrıca, taslak, yaş çay bedellerinin en fazla 2 ay içinde ödenmesini öngörüyor.

SÖZLEŞMELİ ÜRETİM GELİYOR

Taslak, çay üretiminde sözleşmeli tarım modelini teşvik ediyor. Bu model, büyük şirketlerin üreticilerle uzun vadeli anlaşmalar yapmasını içeriyor. Buna göre yaş çay alımı, sadece A lisansına sahip işletmeler tarafından yapılabilecek. A lisanslı işletmelerin, ihtiyaç duydukları yaş çayı sözleşmeli üretim ile temin etmeleri esas olacak.

Yeni kanun taslağına göre, Türkiye’de çay ticareti "Çay Borsası" adı verilen bir sistem üzerinden yürütülecek. Çay üreticileri, paketlemedikleri dökme kuru çayın tamamını doğrudan piyasaya sunamayacak ve yalnızca borsa üzerinden satmak zorunda kalacak. Çay satışı, yalnızca belirli şartları sağlayarak lisans almış brokerler aracılığıyla gerçekleştirilecek. Aynı şekilde, çay satın almak isteyen firmalar da akredite alıcı olarak lisans almak zorunda olacak.

∗∗∗

TALİMAT SARAY’DAN GELDİ

CHP Rize Milletvekili Tahsin Ocaklı, uzun yıllardır çıkması beklenen ve yılan hikayesine dönen Çay Kanunu ile ilgili TBMM Genel Kurulu’nda bir konuşma yaptı.

CHP Rize Milletvekili Ocaklı, “Saray’dan talimatla yeni bir çay kanunu teklifi hazırlanıyor, muhtemelen hiçbirinizin haberi yoktur, milletvekili olarak bunların sizin haberiniz olmadan hazırlanması aslında acı verici bir durum. Üretim, gübreleme, toplama ve taşıma maliyeti 25 TL’yi bulan çayın kilogramını 17 TL ilan ettiniz ama 12 TL’den özel sektör aldı, üreticiyi açlığa mahkûm ettiniz. Çay Kanunu teklifiyle ilgili olarak hiçbir sivil toplum kuruluşunun görüşü alınmadı. Bu teklif, AKP iktidarının görevlendirdiği bir ekip tarafından hazırlandı. Buradan çağrıda bulunuyorum; bu teklifi önce Meclis’te tartışalım, öyle getirin. Aksi takdirde getirdiğiniz teklifin üreticileri korumayacağını biliyoruz. Şimdiden vatandaşlarımızı bu konuda uyarmak istiyorum’’ dedi.