Çiftçiye mazot desteği aldatmacası
Çiftçinin maliyeti içinde mazot gideri önemli bir pay tutuyor. Ancak verilen destek, mazot giderinin sadece yüzde 10’unu karşılıyor
Necdet Oral - Yüksek Ziraat Mühendisi
Çiftçinin desteklenmesi tarımsal üretimin kendine has özellikleri ve üretim yapılan kırsal alanların sosyo-ekonomik yapısının getirdiği bir zorunluluk. Çiftçilerin girdi satın alırken ve/veya ürünlerini satarken, piyasa koşullarından dolayı çift taraflı sömürüye açık olmaları, tarımda koruma ve müdahaleyi zorunlu kılmakta.
Girdi destekleri tarımı destekleme araçlarından birisi. Girdilere verilecek desteklerde amaç, maliyet yükünün azaltılarak çiftçinin kâr marjının artırılması. Tarımda kullanılan ve maliyet içinde önemli pay alan girdilerden biri de mazot. Tarımda makineleşmenin artmasıyla, toprak işleme, ekim, gübreleme, ilaçlama, hasat, pazara taşıma gibi üretim aşamalarında mazot kullanımı artmış, bu da mazot masrafının payını ve maliyeti arttıran bir etmen olarak ortaya çıktı.
Tarımda mazot kullanımı açısından önemli bir nokta da üretim maliyetleri içerisinde mazot giderinin payı. Mazotun maliyetler içerisindeki payı ürünler itibariyle farklılık göstermekle birlikte yüzde 10-20 arasında değişmekte.
ÖTV ve KDV oranı yüksek
Tarımda makine kullanımındaki artışa paralel olarak mazot kullanımı da artmakta ve mazotun üretim maliyeti içerisindeki payı yükselmekte. Uluslararası piyasalarda fiyatının aşırı yükselmesi mazotun maliyet içindeki payını daha da artırmakta, çiftçi gelirlerine olumsuz etki yapmakta. Türkiye özellikle akaryakıta uyguladığı ÖTV ve KDV oranları ile dünyada ön plana çıkan ülkelerden birisi.
Yüzde 40’ı ürün maliyeti
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) göre, 2018 yılı Nisan ayı itibariyle Nisan ayında 5,46 TL/litre düzeyindeki motorin nihai litre fiyatının sadece yüzde 40,3’lük kısmı ürün maliyeti. Yüzde 48,2’lik kısmı vergi, yüzde 11,5’lik kısmı ise piyasada faaliyet gösteren şirketlerin brüt kâr marjı ile gelir payından oluşmakta.
Dolaylı verginin dörtte biri akaryakıt
Türkiye’de akaryakıt sektöründen sağlanan dolaylı vergilerin (ÖTV ve KDV) toplamı, tüketime de bağlı olarak her yıl artış göstermekte. Bundan 10 yıl önce akaryakıttan sağlanan dolaylı vergiler 26 milyar TL civarında olup, bu da toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 14’üne denk gelmekte.
Petrol Sanayi Derneği’nin 2017 Sektör Raporu’na göre, 2017’de toplanan 360 milyar TL’lik dolaylı verginin 92 milyar TL’si petrol sektöründen sağlanmış olup, bu rakam kamunun elde ettiği toplam dolaylı vergi gelirlerinin ortalama yüzde 26’sını oluşturmakta.
***
Hükümet “Mazotun yarısı devletten” demişti
Dönemin Başbakanı Binali Yıldırım, 14 Ekim 2016 tarihinde İzmir Ödemiş’te Milli Tarım Projesi’ni açıklarken “Çiftçinin kullandığı mazotun yarısı devletten” demişti. Bu söz daha sonra Başbakan ve Tarım Bakanı tarafından defalarca dile getirilmiş; seçim ve referandum malzemesi olmuştu.
Ürünler bazında mazot destekleme ödemesine ilişkin kararname 26 Şubat 2018 tarihli ve 30344 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı. Dekara mazot desteği ödemesi 6 TL (nadas) ila 40 TL (çeltik, pamuk) arasında değişiyor. Ancak bu rakamların hangi kriterlere göre tespit edildiğine ilişkin herhangi bir açıklama bulunmuyor.
Bu konuda elimizdeki tek kaynak mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 2005 yılında yayımladığı Türkiye’de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri Rehberi adlı yayın. Bu yayında 1 dekar buğday üretimi için 6,5 litre mazot kullanıldığı, bu miktarın çeltikte 20,4 litre, pamukta 20,8 litre, ayçiçeğinde 7,5 litre, dane mısırda 11,9 litre, patateste 23,3 litre, mercimekte 6,1 litre, fındıkta 5,4 litre olduğu belirtiliyor.
Desteğin yarısı alınıyor
Bu yayındaki veriler 20 yıl öncesine dayanmakta. Traktörler daha güçlü hale getirilmiş, yakıt tüketimleri de arttı. Yukarıdaki verilerden hareket edilse bile verilen desteğin gerçekte harcanan mazota oranı tüm ürünlerde yüzde 40’nin altında kalmakta. Kaldı ki hükümet mazota verdiği desteğin yarısı zaten vergi (ÖTV ve KDV) ile geri almakta.
2018 yılı merkezi yönetim bütçesinde tarımsal destekleme ödemeleri için 14 milyar 514 milyon lira ayrılmış olup, bunun 1,9 milyar lirası mazot desteği. Tarımda 3 milyar litre mazot kullanılmakta olup değeri 18,9 milyar lira. Buna göre hükümetin vereceği mazot desteğinin çiftçinin kullandığı mazot bedeline oranı yalnızca yüzde 10 seviyesinde kalmakta.
Dışa bağımlılık nedeniyle Türkiye’nin mazot fiyatlarını kontrol etme şansı bulunmamakta. Dışa bağımlılığın yanı sıra özellikle çok yüksek vergi yükü nedeniyle çiftçimiz gelir seviyesine göre dünyanın en pahalı mazotu ile üretim yapmakta. Akaryakıtta uygulanan yüksek vergiler, tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilerken, tarıma yapılan kısıtlı destekleri daha da etkisizleştirmekte.
Çiftçinin pahalı mazotla ucuz ürün üretmesi ve devlet destekli gümrüksüz ithal ürünlerle rekabet etmesi mümkün değil. Bu süreçte çiftçiye üretimden vazgeçmek, ülkemize ise açık pazar haline gelmek düşmekte.
Tarım sektörünün sürdürülebilirliğini sağlamak, rekabet gücünü yükseltmek ve çiftçi gelirlerini artırmak için tarımda kullanılan mazota verilen destek; yeterli düzeyde ve uygun zamanda ödemelerle devam ettirilmeli.
***
Dünyanın en pahalı akaryakıtı Türkiye’de
Dünyada en pahalı mazotun (2,03 $/litre) tüketildiği ülke olan İzlanda’da kişi başına milli gelir 70 bin doların üzerinde. Mazot fiyatı 1,01 $/litre olan Türkiye’de ise kişi başına milli gelir 10 bin 500 dolar civarında. Kişi başına düşen milli gelire göre Türkiye dünyada en pahalı mazotun kullanıldığı ülkelerden biri. Türkiye’deki tarımsal üretim maliyeti içinde, mazotun oranı ABD’ye göre 4-5 kat daha fazla.