Cinsel istismara karşı çocuklarla kitaplardan kale kurmak

Sevinç Koçak

Çocuk istismarı giderek yaygınlaşıyor, duyduğumuz her haber içimizi yakıyor, öfkemizi artırıyor. Tek başına öfke hiçbir işe yaramıyor. Cinsel istismarın temelini erkek egemen politikalar oluşturuyor. Bu konuda devletin yasal düzenlemeler yaparak önleyici adımlar atmasını beklerken, çocukları korumakla yükümlü kurumların politikalarına karşı çocukları korumaya çalışıyor olmamız da durumun en trajik yanı. Çocuklar söz konusu olduğunda politik mücadelenin en geniş ortaklaşmayla güçlendirilerek süreklileştirilmesi şart. Çocuğa yönelik cinsel istismarın son 10 yılda 700 kat artmış olması, bu konudaki yetersizliğimizin göstergesi.¹

Cinsel istismarı önlemede politik mücadele oldukça önemli ama tek başına yeterli değil. Ebeveyn farkındalığı ve çocuğu bilinçlendirmek, bu meselenin olmazsa olmaz yanları. Örneğin eşi dostu akrabayı hoşnut etmek için çocuk istemediği halde zorla sevdiren, öptüren bir ebeveynin çocuğa kötü hissettiren her türlü dokunmanın istismar olduğunu önce kendisi kavramalı. Çocuğu sarılmaya, öpmeye zorlamak yakınlarından gelecek cinsel istismara karşı çocuğu savunmasız hale getirir, çocuğun kendisini mecbur hissetmesine yol açar. Ve istatistikler de gösteriyor ki cinsel istismar büyük oranda çocuğun en yakınından geliyor…²

Cinsellik ve istismar konularını konuşurken çocukla iletişimin dili ve yöntemi konusunda ebeveynlerin işini kolaylaştıracak çok sayıda kitap mevcut. Bu kitapları seçerken de özenli olmak gerek. Çocuğu korkutan, insanlara karşı güvensizleştiren, “kötüyü” resmederken fiziksel görünüme indirgeyip ötekileştirmeye yol açan kitapları da çocuklardan uzak tutmalı. Çocuğun korkması değil, güçlenmesi, insanlara karşı güvensizleşmesi değil kiminle nasıl iletişim kurması gerektiğini öğrenmesi ve özgüveninin desteklenmesi doğru olan.

Bu alanda kurgusu, dili, pedagojik yaklaşımı, öykülemesi ve çizimleri oldukça iyi, birbirini tamamlayan ve her ebeveynin de çocuğuyla birlikte okuması gerektiğini düşündüğüm, 5 yaş ve üzeri için uygun dört kitaptan söz edeceğim.
Bedenim Bana Ait, Ben Herkesle Gitmem ki, Ben Kaybolmam ki ve Sır Versem Saklar mısın?

Bedenim Bana Ait³: Cinsel sınır ihlallerine karşı tavır geliştirmesi için çocuğu teşvik eden, anlamasını ve ayırt etmesini sağlayan kitapta, cinsel istismarla ilgili doğrudan bir anlatım ya da çizim yer almıyor. Hoşlarına gitmeyen dokunma ve yakınlaşmalara karşı kendilerini nasıl savunabileceklerini gündelik ilişkiler üzerinden çocuklara gösteriyor. Rahatsız oldukları durumlarda hayır demeleri için cesaretlendiriyor. Bedenim Bana Ait, Alman Tabipler Birliği Çocuk ve Gençlik Kitapları ödülüne sahip.

Ben Herkesle Gitmem ki⁴; Hesapta olmayan bir nedenden dolayı okul çıkışı annesi bir çocuğu almaya gidemese ve beklediğini görünce tanıdığı insanlar eve götürebileceklerini söylese, çocuk güvenip gitmeli mi? “Ben Herkesle Gitmem ki”, hangi durumlarda kiminle gidebileceği konusunda çocuğu bilinçlendirirken, ebeveyn için de eksik bırakılmaması gereken ayrıntıları işaret ediyor. Kitabın mizahi dili ve resimleri de çocuk açısından özgüveni destekler nitelikte. Kitabın sonunda çocuğun kimlerle hangi koşulda nereye kadar gidebileceğini belirlemek için, ailesiyle birlikte doldurabileceği bir de liste var.

Ben Kaybolmam ki⁵: Cinsel istismardan daha sık yaşanan ve istismarcılara olanak yaratan durumlardan biri de çocukların kaybolması. “Ben Kaybolmam ki” çocuklar için “Kaybolursam ya da yolumu şaşırırsam yabancılardan yardım almalı mıyım? Tanımadığım insanlara inanmalı mıyım? Kime güvenebilirim?” soruları üzerine farkındalık yaratıyor. Aynı zamanda ebeveynlere de yol gösteriyor. Kitapta, çocuklara kaybolmaları halinde yapması gereken kurallar adım adım anlatılıyor. Hikâyenin eğlenceli anlatısı içine serpiştirilmiş 6 altın kural. Kitabın sonunda da ebeveynler için, kaybolma durumunu gözeterek çocukla önceden paylaşılması gereken önlemleri içeren 6 kural yer alıyor.

Bu üç kitabın da sonunda; Alo 183 Kadın, Çocuk ve Sosyal Hizmet Danışma Hattı, Ankara Barosu Çocuk Hakları Merkezi, Çocuk İstismarıyla Mücadele Derneği ve Çocuklara Yönelik Ticari Cinsel Sömürüyle Mücadele Ağı’nın iletişim bilgileri yazıyor.

Sır Versem Saklar mısın?⁶: Cinsel istismara maruz kalan çocukların büyük çoğunluğu korktuğu, utandığı, kendisini suçladığı, söylese de inanılmayacağını düşündüğü, söylediğinde cezalandırılacağına inandığı ya da istismarcı tarafından bu durumun bir sır olduğuna inandırıldığı için susuyor. Çocuğa bir erdem olarak öğretilen sır saklamak, cinsel istismarcıların en çok faydalandığı gizlenme yöntemi. “Sır Versem Saklar mısın?” saklanması gereken güzel, eğlenceli sırlar ve gizli kalmaması gereken kötü sırların ayrımını gündelik hayat üzerinden eğlenceli bir dille anlatıyor.

Adalet Bakanlığı’nın verilerine göre adliyelerdeki dört tecavüz vakasından biri çocuk. Çocukları istismarcılardan korumak için etraflarına kaleler inşa edemeyiz ama hem öğrenip hem de öğreteceğimiz bir süreç içinde çocukları güçlendirerek etraflarında farkındalık kaleleri kurabiliriz. Kitaplar farkındalık yaratır, farkındalık da vakaları azaltır. Ama asıl gerekli olan, ilgili kurumların sorumluluklarını yerine getirip, tecavüzcüleri değil çocukları koruyacak önlemler alması ve bu alanda sivil ağların genişletilmesidir. Çocukların endişesiz, özgürce oynayacakları bir dünya hepimizin hayali. Yaşadığımız dünyanın risklerinden çocukları korumak için sokağı, kurumları, kitapları, her türlü yöntem ve aracı aşındırmak ise boynumuzun borcu.

1 Şiddeti Önleme ve Rehabilitasyon Derneği, 2016 Çocuk İstismarı Raporu verilerine göre.

2 Türkiye’de yapılan klinik çalışmaların sonuçlarına göre ensest saldırganlarının %57’sini babalar, %4’ünü ağabeyler, %13’ünü yakın akrabalar, %26’sını ise ikinci dereceden akrabalar oluşturuyor.

3 Yazan: Pro Familia (Alman Aile ve Planlaması, Cinsel Pedagoji ve Danışmanlık Merkezi), Resimleyen: Dagmar Geisler, Çev: Kâzım Özdoğan, Gergedan Yayınları

4 Yazan ve resimleyen: Dagmar Geisler, Çev: Gültekin Emre, Gergedan Yayınları

5 Yazan ve Resimleyen: Dagmar Geisler, Çev: Gültekin Emre, Gergedan Yayınları

6 Yazan: Jennifer Moore-Mallinos, Resimleyen: Marta Fabrega, Çev: Emine Deliorman, Redhouse Kidz Çocuk Kitapları