Cinsel Seçilim: Gergedan böceğinin boynuzu

Daha önceki sayılarda ele aldığımız ve Türkiye’de abartılı fiyatlara satılması dolayısıyla geçici bir süreliğine üne kavuşan gergedan böcekleri (Dynastinae ailesi), isimlerinden de anlaşılabileceği gibi gergedan benzeri boynuzları ile bilinen bir böcek ailesidir. On binlerce liraya satılabildiği yalanı bir yana dursun, kendileri gerçekten ilginç canlılardır; çünkü bazılarının boynuzları neredeyse vücutları kadar uzun olabilir. İyi ama bu abartılı büyüklükteki çatallı boynuzları nasıl evrimleşmiştir? Bu boynuzlar eğer ki canlının hareketlerine ve hızına engel oluyorsa, Doğal Seçilim böylesi bir özelliği neden evrimsel süreçte desteklemiştir?
Bu sorunun cevabı, tıpkı tavus kuşlarının o ihtişamlı kuyruklarının neden evrimleştiği sorusunun nihai cevabı ile aynıdır: Cinsel Seçilim. Doğal Seçilim, evrimin tek seçilim mekanizması değildir. Evet, söz konusu hayatta kalma mücadelesi olduğunda Doğal Seçilim bakılması gereken ilk adrestir. Fakat canlıların varlıklarını sürdürebilmeleri için tek yapmaları gereken hayatta kalmak değildir! İstediğiniz kadar hayatta kalmakta uzman olun, eğer ki genlerinizi gelecek nesillere aktaramıyorsanız, evrimsel açıdan başarısızsınız demektir. İşte burada, karşımıza ikinci bir biyolojik zorunluluk çıkmaktadır: üremek! Genleri gelecek nesillere aktarmak, çiftleşebilecek bir eş bulmak, diğer hemcinsleri çiftleşme mücadelesinde eleyebilmek gibi çabalar söz konusu olduğunda, evrimin Cinsel Seçilim mekanizmasından söz ediyoruz demektir. Gelin gergedan böcekleri üzerinden bunu anlamaya çalışalım:

Nasıl evrimleşmiştir?

Bir gergedan böceği erkeği çiftleşme zamanı geldiğinde öncelikle bir beslenme alanı bulmak zorundadır. Bu alanlar genellikle ağaçların reçine salgıladıkları yarıklar ve civarıdır. Ancak gergedan böceklerinin çiftleşme için uygun buldukları bu beslenme alanları az sayıdadır ve bu alanlara talip olan çok sayıda erkek gergedan böceği bulunur. Dolayısıyla gergedan böcekleri bu alanlar için diğer erkeklerle savaşmak zorundadırlar. Yapılan incelemelerde, bazı diğer faktörlerle birlikte, en uzun ve büyük boynuza sahip erkeklerin bu savaşları kazandığı görülmüştür. Dolayısıyla tartışmaya yer bırakmaz şekilde söylenebilir ki, bu uzun boynuzların ana sebebi erkeklerin dişilere ulaşmak için çiftleşme alanlarına hakim olmak amacıyla birbirleriyle savaş halinde olmalarıdır. Ancak yine de meraklı biri sorabilir: Böylesine büyük boynuzlar ilk etapta nasıl evrimleşmiştir?

Boynuz önemli​

Bunu açığa çıkarmak isteyen evrimsel biyologlar, gergedan böceklerinin boynuzlarını ve bu boynuzların popülasyon içerisindeki dağılımını analiz etmişlerdir. Keşifleri oldukça ilginçtir (ancak bir o kadar da evrimsel biyoloji açısından beklendiği gibidir): Boynuzlar, popülasyon içerisinde çok ciddi bir çeşitlilik ve dağılım göstermektedir.
Boyutları, mikro düzeyde küçük olanlardan, vücudun yüzde 66’sı kadar uzun olanlara kadar değişmektedir. Üstelik bu boynuzlar, besin maddelerine karşı oldukça hassastır ve iyi beslenen bir erkeğin boynuzu diğerlerinden daha fazla uzamaktadır. Dolayısıyla büyük boynuzlu bir erkek sadece güçlü değil, aynı zamanda besin bulma konusunda da genetik ve davranışsal olarak becerikli bir birey anlamına gelmektedir. Bu da dişilerin tercih edeceği bir özelliktir. Araştırmacılar, gergedan böceği erkeklerinin bu boynuzları beslenmeden büyütemediğini keşfetmişlerdir: Yani genetik bir temel olmasına rağmen, çevresel bir katkı olması gerekmektedir. Bu da, dişilerin en verimli ve en becerikli erkekleri seçebilmesi için bir avantajdır.

BOYNUZUN AVANTAJLARI​

Böylesi bir boynuzun avantajları oldukça açıktır; ancak evrimsel biyolojinin en önemli analizlerinden bir diğeri, masraf analizidir. Yapılan incelemeler, vücutlarının 3’te 2’si kadar uzunlukta olan bu boynuzların uçma konusunda çok ciddi sorunlar yarattığını göstermiştir. Yani cinsel açıdan başarılı olmak için evrimleşen bir özellik, hayatta kalma konusunda sıkıntıları beraberinde getirmektedir. Ki bu, türlerin özelliklerinin evrimsel değişimini tetikleyen ana unsurlardan biridir: Cinsel Seçilim’in karşı cinsiyeti çekmek için evrimleşmeye zorladığı süslü ve abartılı özellikler, bir noktadan sonra Doğal Seçilim’in hayatta kalma mücadelesiyle ilgili özelliklerin evrimiyle çakışmaya başlar. İşte bu iki seçilim mekanizması arasındaki çatışma sayesinde türler “ortalama” özelliklere sahip olacak şekilde evrimleşirler. Bu sayede hayatta kalmak ve üremek konusunda çok başarılı, hatta sırf bunun için “tasarlanmış gibi” gözükürler. Richard Dawkins’in başarıyla savunduğu gibi, doğada bir tasarım varmış gibi gözükmesinin nedeni, gerçekten bir tasarımın var olmasından değil, evrimsel süreçlerin tasarlanmış gibi gözüken canlılar yaratıyor olmasındandır.
Peki gergedan böceklerinin evrimsel sürecinde bu büyük boynuzların uçmaya engel olması sorunu nasıl çözülmüştür? Boynuzları hafifleterek... Birçok gergedan böceğinin boynuzu oldukça hafiftir (bu da bir dağılım ve çeşitlilik göstermektedir) ve uçma sırasında çok fazla yük olmaz. Yapılan analizlerde, bazı devasa boynuzların canlıya sadece yüzde 3’lük bir ekstra kuvvet ihtiyacı doğurduğu keşfedilmiştir. Bu devasa yapıların bu şekilde gelişebilmesi, doğal seçilimin baskısını kırarak cinselliğin önemini artırmakta ve bu sebeple her nesilde daha büyük boynuzlu gergedan böcekleri başarılı olabilmektedir. Yine, elimizi attığımız her canlının her özelliğinde evrimi görmeyi sürdürüyoruz.