‘Çök - Kapan - Tutun'

Prof. Dr. Miktad KADIOĞLU

Eğer doğru bir şekilde bilimsel ve bütünleşik afet yönetiminin tüm ilkelerini uygulamaz ve gereklerini yerine getirmezsek gelecek depremlerin de ülkemizde büyük can ve mal kayıplarına yol açması kacınılmaz olacaktır. Deprem ve diğer afetlere karşı ulusça ve acilen yapmamız (ve yapmamamız) gereken ve herkesin az çok bildiği (burada sayılamayacak kadar) çok şey var. Onlara ilaveten yapılması gereken pratik ve nispeten maliyetsiz olan kitlesel bir eğitim kampanyası için buradan çağrıda bulunmak istiyorum: 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremlerinin yıl dönümlerinde ulusça bir dakikalık “Çök-Kapan-Tutun” tatbikatı da yapmalıyız.


Büyük depremlerin yıl dönümlerinde acılarımız tazelenmekte ve korkularımız yeşermektedir. Özellikle böyle günlerde insanlara problemlerinin çözümleri için de yol gösterilmeli ve korkuları eğitimle azaltılmaya çalışılmalıdır. Halkımıza acilen ve tatbikatlarla verilmesi gereken eğitimlerin birisi de deprem anında nasıl hareket edilmesi konusudur. Şüphesiz aşağıda kısaca tarif edilen tatbikat veya egzersiz bir sonraki depremdeki can ve mal kayıplarımızı azalatmak için tek ve kesin bir çözüm değildir. Bu tatbikat, kısmen de olsa deprem anında gereksiz bir panikle pencere ve balkondan atlamaların önüne gecebilir, merdiven ve asansörlerin kullanılmasını engelleyebilir, sağa sola bilincsizce kacışırken düşen eşya veya bina parcalarından yaralanmaları ve ölümleri azaltabilir.

Bu tür kitlesel tatbikatlar ve eğitim kampanyaları dünyanın birçok yerinde yapılıyor. Örneğin, valilik-medya işbirliğiyle ABD’nin Washington ve Oregon eyaletlerinde Çök-Kapan-Tutun tatbikatları bölgesel ölçekte her yıl (18 Nisan 2002’de saat 9:45-10:00 arası gibi) afetlere hazırlık kampanyası dahilinde yapılıyor. Böylece, bu eyaletler medya kuruluşları ve vatandaşlarını afetlere hazırlık çalışmalarına katabilmektedir. Bizim de Marmara depremlerinin yıldönümlerinde insanlarımızı, benzer bir şekilde olası bir deprem anında bulundukları ortamlarda nasıl davranacakları konusunda bilinçlendirmemiz gerekmektedir.

Bunun için gönüllü birkaç (yerel, bölgesel ve/veya ulusal) medya araçlarıyla Büyük Marmara depremlerinin yıldönümlerinde Çök-Kapan-Tutun (Drop-Cover-Hold) tatbikatı için bir kampanya başlatılması gerekiyor. Yerel, bölgesel veya ulusal ölçekte, çok kısa bir an için gündelik işini bir tarafa bırakabilecek, herkes olası bir deprem anında nasıl davranaması gerektiğini bu tatbikatlarla öğrenir ve/veya hatırlarsa afetlere karşı dirençli bir toplum olma yolunda önemli bir adım atmış oluruz.

Deprem anında tamamen yıkılıp yassı kadayıf şeklini almayan hasarlı veya hasarsız binalarda ölüm ve yaralanmalara daha çok yapısal olmayan riskler neden olmaktadır. Binalarımızın yüzde olarak büyük bir kısmının yassı kadayıf olmayacağı ve yapısal olmayan risklerden korunmanın evrensel olarak kabul edilen tek davranış şeklinin de “Çök-Kapan-Tutun” olduğu gerçeklerini dikkate almalıyız. Bu gün artık “Çök-Kapan-Tutun” öğretisi, ABD’deki FEMA (Federal Afet/Acil Durum Yönetim Merkezi), Red Cross (Kızıl Haç) ve NWS (Ulusal Meteoroloji İşleri) gibi afetlerle ilgili belli başlı kurumlar tarafından başta deprem, hortum, yıldırım olmak üzere birçok afetten korunmak için halka tavsiye edilmekte ve yoğun bir şekilde de öğretilmektedir. Televizyonlarımızda yayınlanan sabah jimnastiği hareketleri gibi halkla beraber yapılacak olan bu depremden korunma egzersizi için aşağıda özetlenen adımlar takip edilebilir:

♦ Bunun bir tatbikat olduğu günler öncesinden ve tatbikat anında halka duyurularak halk bilgilendirilmeli ve tatbikata katılması için teşvik edilmeli.

♦ Bu tatbikata katılmak için önceden ev ve işyerlerinde karar alınıp işler planlanmalı.

♦ Önceden belirlenen ve duyurulan tatbikat anından önce tatbikata destek veren radyo veya televizyon kanalları acılmalı.

♦ Radyo ve televizyonlarda “Çök-Kapan-Tutun” hakkında önce kısa bilgiler verilmeli.

♦ Sonra yapılan bir anonsla herkesden bulunduğu yere uygun bir şekilde “Çök-Kapan-Tutun” egzersini yapması istenmelidir: Eğer iş yerinde veya okuldaysanız ÇÖKüp bir sıranın veya sağlam masanın altına girin. Pencerelerden, kapılardan, cam bölmelerden, kitaplık, kütüphanelerden, lambalardan, tablolardan, asılı çiceklerden, saksılardan, dolaplar ve diğer düşebilecek cisimlerden uzak durulmalıdır. Özellikle sırtınızı pencerelere dönük bir şekilde KAPANıp kafanızı ve ensenizi düşen cisimlerden koruyun. Sarsıntı sona erene kadar (örneğin, tatbikatta 30 saniye boyunca) sallanan masayla beraber hareket edebilmek için masanın bacağına TUTUNun. Masanın bacağını tutan kollarınızın üzerine yüzünüzü koyarak uçuşan cisimlerden gözlerinizi ve yüzünüzü koruyun. Eğer bir sıra veya masa yakınınızda yoksa iç duvarların dibine ÇÖKüp, KAPANarak kafanızı ve ensenizi kollarınızla koruyun ve olduğunuz yerde savrulmadan TUTUNup sarsıntının geçmesini bekleyiniz. Eğer dışarıda acık alandaysanız binalardan, duvarlardan, ağaçlardan, direklerden, tabelelardan ve elektrik tellerinden uzak durup, yere ÇÖKüp, KAPANarak kafanızı ve ensenizi kollarınızla koruyun ve olduğunuz yerde savrulmadan TUTUNup sarsıntının geçmesini bekleyiniz. Eğer araç kullanıyorsanız, dikkatli ve yavaş bir şekilde aracınızı yolun en sağına cekerek durun. Durduğunuz yer köprü ve enerji nakil hatlarının altı veya trafik ışıklarına yakın olmamalı.

♦ “Çök-Kapan-Tutun” tatbikatı yapmanın pratikte mümkün olmadığı yerlerde ise acil durum malzemelerinin, plan ve personelin hazırlık durumları kontrol edilip tartışılabilir. Ya da ÇÖKüp-KAPANıp-TUTUNmayanlar da, bir depremde gideceği güvenli yeri düşünebilir, orayı belirleyebilir ve hatta oraya ulaşmasını engelleyecek eşya vb şeyleri tespit edebilir!

İster evde, okulda, gökdelende ister başka bir yerde olalım, deprem anıda kendimizi nasıl koruyacağımızı bilmek önemlidir. Ailece, sınıfça veya çalışma arakadaşlarımızla deprem olunca ne yapacağımızın provolarını yaparsak deprem başladığında reflekslerimiz otomatik olarak bizi doğru davranışlarda bulunmaya yöneltecektir. Çök-Kapan-Tutun öğretisi, sadece çocuklar için gerekli değildir.

Bu nedenle, yetişkinlerin de mutlaka bu güvenlik hareketini öğrenip deprem anında doğru bir şekilde uygulaması gerekir. Hatta yetişkinler bu egzersizi yaparak çocuklara örnek olmak zorundadır. Öğretmen vb. yetişkinlerin öncelikle kendilerini koruması çocukların afet sonrası bakımı için büyük önem taşımaktadır. Gerçek bir depremde insanların paniğe kapılmadan doğru hareket etme şansının her Çök-Kapan-Tutun egzersizi yapıldığında iki kat arttığı bilimsel olarak ıspatlanmıştır. Böylece, afetlere hazırlığın evden başlaması gerektiği ve ancak Türkiye’de herkes afetlere hazır olursa Türkiye’nin de afetlere hazır olacağı unutulmamalıdır.