Çok kutupluluk tek çıkış yolu
Batı’nın yalnızlaştırmaya çalıştığı Rusya, Kazan’daki BRICS zirvesinde onlarca ülkenin liderini bir araya getirdi. Batı’nın hegemonyasına karşı adil bir küresel kalkınma için çok kutupluluğun güçlendirilmesi gerektiği vurgulandı.
Dış Haberler
Rusya’nın Tataristan Cumhuriyeti’nde düzenlenen BRICS Zirvesi’nde, Batı’nın hegemonyasını dayatmasına karşı küresel çok kutupluluğun önemine vurgu yapıldı. Ukrayna Savaşı’nın başladığı Şubat 2022’den bu yana en Rusya’da düzenlenen büyük diplomatik forumda ev sahibi Devlet Başkanı Vladimir Putin, Batı’nın izole etme çabalarına karşı onlarca lideri ağırlayarak yalnız olmadığı mesajını verdi. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) temmuz ayındaki toplantısında da benzer mesajlar verilmişti.
Dünya nüfusunun yüzde 45’ini, küresel ekonominin yüzde 28’ini, dünyadaki ham petrolün üçte birinden fazlasını üreten BRICS’in Rusya’nın Kazan kentinde düzenlenen zirvesi sona erdi. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın Batı’nın küresel hegemonyasına karşı işbirliğini güçlendirerek yeni bir güç dengesi yaratmak için kurulan birliğin 16’ncı zirvesi, “Adil küresel kalkınma ve güvenlik için çok taraflılığın güçlendirilmesi” temasıyla gerçekleştirildi.
Ocak ayında Mısır, İran, Birleşik Arap Emirlikleri ve Etiyopya’nın katılmasıyla 9 üyeye ulaşan BRICS Zirvesi’ne 22’si liderler düzeyinde olmak üzere 36 ülke katıldı. Zirvenin son gününde üyelerin yanı sıra birçok liderin katılımıyla “Genişletilmiş BRICS+” toplantısı düzenlendi.
DOLAR SİLAHLARI
Genişletilmiş toplantıda konuşan Rusya lideri Putin, “doların bazı ülkeler tarafından silah olarak kullanıldığını” söyledi. “Doların küresel finans sistemlerinde siyasi çıkarlar için kullanılması, bu para birimine olan güveni sarsıyor” diyen Putin, “Biz doları reddetmiyoruz ancak onunla çalışmamıza izin verilmiyorsa, başka alternatifler aramaya mecbur kalıyoruz” ifadelerini kullandı.
Putin, adil bir finans sistemine geçiş çağrısı yaparak bundaki gecikmenin Ortadoğu’dakine benzer büyük sarsıntılara yol açabileceği uyarısı yaptı. “Küresel ticaretin ve dünya ekonomisinin merkezi giderek gelişen pazarlara kayıyor” diyen Putin “Çok kutuplu bir model oluşuyor” diye konuştu. Daha adil bir dünya düzenine geçiş sürecinin kolay olmadığını belirten Putin, “Bu sürecin oluşumu, her şeye egemen olma mantığıyla düşünmeye ve hareket etmeye alışmış güçler tarafından engelleniyor” dedi.
Ortadoğu’nun tam ölçekli bir savaşın eşiğinde olduğunu kaydeden Putin, “Filistin halkına karşı tarihi adaletsizlik düzeltilmedikçe bölgedeki şiddetin kısır döngüsü kırılamaz” dedi. “Ülkeler arasında çatışmaların başlamasına yönelik adımlar atıldığını” belirten Putin, Ukrayna’nın bunun bir örneği olduğunu aktardı.
KÜRESEL GÜNEY’İN YÜKSELİŞİ
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ise “Küresel Güney’in kolektif yükselişinin dünyada yaşanan büyük değişime işaret ettiğini” söyledi. Bunun dünya tarihinde görülmemiş bir “atılım” olduğunu kaydeden Şi, "BRICS+" diyaloğuna katılan ülkelere "barış için bir istikrar gücü olma", "küresel güvenlik yönetimini güçlendirme", "krizleri çözecek ve kökenlerindeki sebepleri giderecek yollar arama" çağrısında bulundu.
Zirveye video konferans yoluyla katılan Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva, BRICS’e kendi finans sistemini geliştirmeye yönelik çalışmaların hızlandırılması çağrısı yaptı. “Daha fazla bekleyemeyiz” diyen Lula, “Birçok kişi dünyayı dostlar ve düşmanlar olarak ikiye bölmek istiyor, ancak hassas alanlarda bulunan insanlar bunun acısını çekiyor” diye konuştu.
SİSTEM ARTIK ÇÜRÜDÜ
İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ise “Birleşmiş Milletler (BM) ve IMF gibi uluslararası kurumların Batılı ülkelerin nüfuzu nedeniyle etkinliğini yitirdiğini” kaydederek “Tek kutuplu sistemin temelleri artık çürüdü” dedi. Pezeşkiyan buna karşın BRICS'in başarılı bir işbirliği ve yakınlaşma modelini ortaya koyduğunu söyledi. İsrail’in Gazze ve Lübnan’daki saldırılarıyla “yeni bir şiddet ve terör dalgası yarattığını” kaydeden Pezeşkiyan, BM Güvenlik Konseyi ve uluslararası kurumların etksiziliğine dikkat çekti.
Zirvede yer alması Ukrayna ve Batılı müttefiklerinin tepkisini çeken BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de bugünün uluslararası finans sisteminin birçok kırılgan ülkeye ihtiyaç duyduğu desteği sunmadığını belirtti. “modası geçmiş, etkisiz ve adil olmayan” uluslararası mali yapıda reform yapılması gerektiğini belirten Guterres, BMGK’deki reformlar da dahil “barış mekanizmasının” güçlendirilmesi gerektiğini aktardı.
ÜYELİKTEN BAHSETMEDİ
Genişletilmiş toplantıda konuşma yapan Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da BRICS’in, ekonomik büyümeye hizmet ederek daha adil bir küresel düzenin inşasına katkı sunduğunu söyledi. Türkiye’nin BRICS’e üye olmak isteğini daha önce dile getiren Ankara, bu konuda resmi bir başvuru yapılıp yapılmadığını açıklamamıştı. Erdoğan konuşmasında bir üyelik başvurusundan bahsetmese de “BRICS ailesiyle diyaloğumuzu ilerletmekte kararlıyız” dedi. “Ortadoğu’daki kan durmadan adaletten, barıştan ve kalkınmadan bahsedilemez” diyen Erdoğan, Filistin’i tanımayan ülkelere bu doğrultuda adım atma çağrısı yaptı.
∗∗∗
Şİ VE MODİ 5 YIL SONRA BİR ARADA
Kazan’daki zirve, 2020’de başlayan sınır anlaşmazlığı sonrası Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile Hindistan Başbakanı Narendra Modi’yi 5 yıl aradan sonra ilk kez bir araya getirdi. Dünyanın en kalabalık iki ülkesinin liderlerinin görüşmesinde iki tarafın iletişim ve işbirliğini güçlendirmesi, aralarındaki farklılıkları ve anlaşmazlıkları uygun şekilde yönetmesi gerektiğinin altını çizen Şi, Hindistan’ı “uluslararası sorumluluklarını üstlenmeye” ve “çok kutuplu bir dünyanın teşvik edilmesine” katkıda bulunarak “gelişmekte olan ülkelere örnek olmaya” çağırdı. Çin ile ilişkilere “karşılıklı güvenin” yön vereceğini kaydeden Modi ise, “Hindistan-Çin ilişkileri iki ülke halkları için olduğu kadar bölgesel ve küresel barış ve istikrar için de önemli. Karşılıklı güven, karşılıklı saygı ve karşılıklı duyarlılık ikili ilişkilerimize rehberlik edecek” ifadelerini kullandı.
∗∗∗
BİLDİRİDE YAPTIRIMLARA TEPKİ
BRICS ülkeleri, zirve sonrasında ortak çıkarlara dayalı işbirliğinin genişletilmesinin ve stratejik ortaklığın daha da geliştirilmesinin önemine vurgu yapan 134 madde içeren 43 sayfalık sonuç bildirisini yayımladı.
BRICS ülkeleri bildiride Batı’nın yaptırımları eleştirilerek “Yasa dışı yaptırımlar da dâhil olmak üzere hukuka aykırı tek taraflı zorlayıcı tedbirlerin dünya ekonomisi, uluslararası ticaret ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılması üzerindeki yıkıcı etkisinden derin endişe duyuyoruz” denildi.
Bildiride BRICS ülkeleri arasında, dolara alternatif bir ödeme sistemi de dâhil, ticareti kolaylaştırmayı amaçlayan bir dizi proje sıralandı. Kazan Bildirisi'nde, diğer ülkelerin kalkınmasını baltalayan tek taraflı siyasi amaçlı yaptırımların uygulanmasına karşı çıkıldı.
Çok taraflılığa ve Birleşmiş Milletler’in (BM) uluslararası sistemdeki merkezi rolünü sürdürmeye olan bağlılık teyit edildiği BRICS sonuç bildirgesinde "BRICS ülkeleri Filistin’in Birleşmiş Milletler’e tam üye olarak kabulünü destekliyor" ifadeleri yer aldı. BRICS bildirgesinde dikkat çeken bir diğer sonuç ise, temsil edilebilirliğini artırmak amacıyla Güvenlik Konseyi de dâhil olmak üzere BM'nin kapsamlı reformuna yönelik destek teyit edildi.
∗∗∗
MOSKOVA VE TAHRAN’DAN STRATEJİK ORTAKLIK
BRICS Zirvesi kapsamında bir araya gelen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın yakında ülkeleri arasında kapsamlı stratejik ortaklık anlaşmasını imzalayacakları bildirildi. Gelişen kili ilişkileri ve işbirliğini korumanın öncelikli olduğunu belirten Putin, İran'ın BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) üyesi olduğunu ve bunun uluslararası alanda çalışmak için fırsat oluşturduğunu kaydetti. BRICS ülkeleriyle kapsamlı işbirliğini genişletmeyi hedeflediklerini dile getiren Pezeşkiyan, ABD'nin İran ve Rusya'ya yaptırım uyguladığına dikkati çekerek, "ABD'nin bozmaya çalıştığı tüm süreçleri halledeceğiz ve engelleri ortadan kaldıracağız” dedi.
