Covid-19 aşısında patentin kaldırılması çağrısı güçleniyor, ilaç şirketleri karşı çıkıyor

HABER MERKEZİ

Dünya genelindeki koronavirüs salgınında yaklaşık 1,5 yıl içinde 3 milyon 200 bini aşkın insan yaşamını yitirdi. Üstelik bu sadece bilinen sayı; gerçek sayının ise bunun en az iki katı olduğu tahmin ediliyor. Koronavirüse karşı geliştirilen aşılar ise yaklaşık 5-6 aydır uygulanıyor ancak özellikle yoksul ülkeler aşıya erişim konusunda büyük zorluk yaşıyor veya hiç erişemiyor.

Son aylarda ortaya gelişen aşıda patentin kaldırılmasına yönelik çağrılar, Hindistan’da salgının felaket boyutuna erişmesiyle birlikte güçlendi. Avrupa Birliği, ABD ve Rusya’dan, art arda aşıda fikri mülkiyet haklarının askıya alınmasına yönelik açıklamalar geldi.

Aralarında Nobel ödüllü bilim insanları ve eski liderlerin de bulunduğu 175 kişi, Beyaz Saray'a, aşıların fikri mülkiyet haklarının askıya alınması için devreye girme çağrısı yapmıştı.

ABD: OLAĞANÜSTÜ ÖNLEMLER GEREKİYOR

Konuyla ilgili açıklamalarda bulunan ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai, "Bu küresel bir sağlık krizi ve Covid-19 pandemisinin getirdiği olağanüstü koşullar olağanüstü önlemler gerektiriyor" diyerek, hükümetin Covid-19 aşısında patentin kaldırılması çağrılarına destek verdiğini açıkladı.

ABD'nin çıkışından büyük mutluluk duyan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, Washington'un telif haklarının askıya alınmasını destekleyen tavrının "Tarihi bir karar" olduğunu dile getirdi.

AB’DEN ÇAĞRIYA YANIT

ABD’nin açıklaması ardından Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Brüksel’in öneriyi görüşmeye hazır olduğunu dile getirdi. Leyen, "Ancak kısa vadede, aşı üreten tüm ülkelere ihracatlara izin verme çağrısında bulunuyoruz" dedi.

AB ülkeleri liderleri ise, 7-8 Mayıs'ta Portekiz'de yapacakları zirve toplantısında Covid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet haklarını koruyan patentlerin kaldırılması konusunu görüşecek.

Porto kentinde düzenlenecek toplantı hakkında bilgi veren üst düzey bir AB yetkilisi, "Toplantıda bu konuyu görüşmek ve somut olarak ne yapılabileceğine bakmak üzere geniş bir uzlaşı bulunuyor" dedi.

PUTİN: DESTEKLEMEYE HAZIRIZ

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de, yeni tip Covid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyetin kaldırılmasını desteklemeye hazır olduklarını söyledi.

Koronavirüsle mücadele çalışmalarından sorumlu Başbakan Yardımcısı Tatyana Golikova'yla video konferans yöntemiyle bir görüşme gerçekleştiren Putin, Covid-19 aşılarının fikri mülkiyetinin kaldırılmasını desteklemeye hazır olduklarını belirterek Golikova'ya Avrupa'dan gelen bu konuyla ilgili teklifleri inceleme talimatı verdi.

Putin, "Avrupa'da Kovid-19 aşılarının fikri mülkiyetinin kaldırılmasıyla ilgili dikkate değer olduğunu düşündüğüm bir fikir var. Bu fikir, acil durumlarda benzer patent korumalarının kaldırılmasını öngören Dünya Ticaret Örgütü'nün kurallarına uygun. Pandemi de, acil bir durum. Tatyana Alekseyevna, mesai arkadaşlarınızla birlikte bunu incelemenizi rica ediyorum. Rusya, kesinlikle bu yaklaşımı destekler" dedi.

DTÖ’DEN DE PATENTİN KALDIRILMASINA DESTEK

Öte yandan, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Genel Direktörü Ngozi Okonjo-Iweala, dün yaptığı açıklamada, DSÖ üyelerini, küresel çapta aşılara eşit erişimi sağlamak amacıyla çok taraflı çözüm için acilen harekete geçmeye çağırmıştı.

DTÖ Genel Konseyinde üyelere hitap eden Okonjo-Iweala, "Aşı politikası ekonomik politikadır çünkü aşılara, tedavilere ve teşhislere eşit erişim sağlamanın bir yolunu bulmadıkça küresel ekonomik iyileşme sürdürülemez." uyarısında bulunmuştu.

Dünya Ticaret Örgütü, en az 100 ülkenin desteklediği Covid-19 aşıları ve ilaçları üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılması için teklif hazırlanmasını istiyor. Böyle bir durumda birçok ülkenin aşıları üretme imkanına sahip olacağı belirtiliyor.

İLAÇ ÜRETİCİLERİ FEDERASYONUNDAN TEPKİ

İlaç şirketleri ise çağrılara karşı çıkıyor.

Biden'e, patent feragati talebine direnme çağrısı yapan AstraZeneca PLC, Pfizer ve Johnson & Johnson firmaları, mevcut patent sistemi içinde bu yıl içinde toplam 10 milyar doz aşı üretebileceklerini öne sürdü.

Bu gelişmeler üzerine Uluslararası İlaç Üreticileri ve Dernekleri Federasyonu (IFPMA) ise, ABD'nin yeni tip koronavirüs (Covid-19) aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkının kaldırılmasını desteklemesine tepki gösterdi.

Cenevre merkezli IFPMA'dan yapılan yazılı açıklamada, ABD hükümetinin çağrıya desteğini, "hayal kırıklığı" olarak nitelendirildi.

Açıklamada, "Kovid-19 aşılarının dünya çapında hızlı ve eşit bir şekilde paylaşılmasını sağlama hedefiyle tamamen uyumluyuz. Fakat sürekli olarak belirttiğimiz gibi (patentlerden) bir feragat, karmaşık bir sorunun ne olduğuna dair basit ama yanlış bir yanıttır. Kovid-19 aşılarının patentlerinden feragat etmek, üretimi artırmayacak veya bu küresel sağlık kriziyle savaşmak için gereken pratik çözümleri sağlamayacaktır." ifadeleri kullanıldı.

ŞİRKETLERİN HİSSELERİ ÇAKILDI

Tüm bu gelişmelerin ardından, patent inadını sürdüren ilaç devlerinin hisseleri borsada sert değer kaybı yaşadı. Pfizer hisseleri düşüşün ardından toparlanarak günü yatay tamamlarken, Moderna'da kayıp yüzde 6,1 oldu. Johnson & Johnson yüzde 0,4 değer kaybederken, BioNTech hisselerinde gün sonunda kayıp yüzde 3,45 oldu.

Milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine rağmen patent inadından vazgeçmeyen büyük ilaç şirketlerini temsil eden ticaret grubu Farmasötik Araştırma ve Üreticileri, ABD yönetiminin açıklamasına karşı çıkarken, grubun başkanı Stephen J. Ubi, “Ölümcül bir pandeminin ortasında Biden yönetimi, pandemiye karşı küresel mücadelenin altını oyacak ve güvenliği riske atacak eşi görülmedik bir adım attı” dedi.

TÜRECİ KARŞI ÇIKTI

ABD'li ilaç şirketi Pfizer ile yeni tip Koronavirüs (Covid-19) aşısı üreten Alman biyoteknoloji firması BioNTech'in kurucularından Dr. Özlem Türeci ise bu fikre sıcak bakmadığını belirtti.

CNN'e konuşan Türeci, bunun kötü bir fikir olduğunu, patentlerin kaldırılması halinde dahi gelecek 12 ay içinde hazır edilebilecek aşı dozu miktarının üzerine çıkılamayacağını söyledi.

UĞUR ŞAHİN NE DEMİŞTİ?

Geçen hafta Almanya'daki Yabancı Gazeteciler Cemiyeti’nin (VAP) zoom üzerinden düzenlediği sohbet toplantısında DW Türkçe'nin patentlerin kaldırılmasına yönelik sorusunu yanıtlayan BioNTech'in kurucularından Uğur Şahin, "İçinde bulunduğumuz durum, hayatın kendisi gibi aslında. Her şey kontrolünüz altında değil her şeyi etkileyemiyorsunuz" demişti.

Patent hakkından feragatın basit bir konu olmadığını ve "sorunun lisans vermekle bitmediğini" dile getiren Şahin, aşı üretiminin 20 yıllık bir tecrübeye dayandığını ve Afrika’da ya da Irak’taki aşının, Avrupa’da kullanılan aşı ile aynı kalitede, aynı nitelikte olması gerektiğini, bunun büyük önem taşıdığını vurgulayan Şahin, "Bu nedenle gerçekten yetkin olan üreticilere özel lisanslar vermeyi değerlendiriyoruz ifadesini kullanmıştı.

ÜLKELER 100’Ü BULDU

Tam bir sayı verilemese de, son gelişmelerle birlikte, koronavirüs aşılarında fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasına destek veren ülkelerin sayısının 100’ü bulduğu düşünülüyor.

Uzmanlar, bu gelişmenin anlamlı bir anlaşmaya dönüşmesinin, en erken aylar alacağını tahmin ediyor.

Kaynak: AA, Reuters, BBC Türkçe, DW Türkçe, Euronews, Sputnik