Cumhuriyet: Sahiplenirken yeniden kurmak

Gücünü tanrıdan alan soya dayalı monarşi rejimlerini parçalayan burjuvazi önderliğindeki ulusçuluk hareketlerinin farklı bir halkası olan Anadolu devrimi, sömürge devletlerinin Anadolu’ya saldırılarını püskürten ilerici, devrimci bir zümrenin bağımsız modern devlet anlayışıyla cumhuriyet rejiminde karar kıldı. Osmanlı’nın son döneminde başlayan ülkenin kurtuluşuna dair fikir savaşlarında kuşkusuz Batı’daki gelişmeleri de gören aydınlar içerisinde cumhuriyet fikri yayılmaktaydı. Tanzimat’tan itibaren meclis, seçimler, kadınlara oy hakkı gibi konular gündemdeydi ancak bu fikirler dönemin ruhuna uygun olarak padişahı ve halifeliği karşısına almadan alttan alta dillendirilen fikirlerdir. Osmanlı hanedanının ve İstanbul Hükümeti’nin, başkentin işgali sonrası yaşadığı acziyet ve hilafet ordusu gibi işbirlikçi yapılar sonrası modern fikirlerin radikal şekilde dillendirilmesinin olanakları açığa çıktı.

Cumhuriyet fikri başlarda kimileri tarafından radikal bulunsa da (Kazım Karabekir’in günlüklerinde de görüldüğü üzere) Mustafa Kemal Atatürk ve beraberindeki kadroların düşünsel doğrultusunun modern devlet yapısına yönelik olması bu devrimi çabuklaştırdı. Burada kuşkusuz en önemli iki devrim laiklik ilkesiyle bağlantılı yenilikler ve Medeni Kanun oldu.

Türkiye’de cumhuriyetin niteliği kurucu kadroların ulusçulukla halkçılık arasında kimi zaman gidip gelen yurttaş yaratma projesi (Türk Tarih Tezi gibi uygulamalar, sonrasında Türk Ocağı’nın kapatılması Halkevlerinin açılması gibi…) ve yeni gelişen ulusal sermayenin beklentileriyle biçimlendi. İzmir İktisat Kongresi’nde çerçevesi çizilen, yerli sermayenin önünü açacak devletçi bir kalkınma hamlesi, savaştan yeni çıkmış ülkenin borçsuz bir şekilde farklı alanlarda üretime geçmesinin önünü açtı. Biraz da zaruretten kaynaklı bu dönem (cılız yerli sermayenin devlet eliyle güçlendirilmesini sağlamak), Cumhuriyet’e devletçi bir nitelik de kazandırdı.

Bu gelişmeler karşısında kimi muhalif tutumlar, devrimin kadroları tarafından irticai gelişmeler ya da İngiliz müdahalesi olarak algılandı. Balkan savaşlarından beri büyük travmalarla süren savaşların bıraktığı izler ve ülkeyi 600 yıl yönetmiş hanedanın tekrar babadan oğula geçecek rejimi kurma hevesini örgütleyeceği kaygıları bugün de kimi zaman tartışılan baskıcı politikaları da açığa çıkardı. Ancak dönemin muhalefetinin karakterine baktığımızda aşiret yapıları, feodal güçler, ağalar, dini sancak yapan mürteciler, yeni rejimde yer bulamamaktan yakınan eski birtakım ittihatçılar olduğu görülüyor. Cumhuriyet devrimi, kimi zaman sosyalistleri de hedef alan “sert” tek parti politikalarına karşın toprak ağalığı onların ardına sığınan irticacı kesimlerle tam bir hesaplaşma içine giremedi. Halkevleri, Köy Enstitüleri gibi projeler çok partili rejimin popülist havasıyla hızlıca dağıldı.

Cumhuriyet devrimleri özellikle 1950’lerden itibaren bir avuç sömürgenin ve toprak ağasının talepleri uğruna ihanete uğradı, ekonomik bağımsızlığımız emperyalistlerin eline bırakıldı. Bu çıkarcı gruplar, ağalar, beyler, paşalar siyasi rantlarını dini sömürerek, halkın dini duygularını istismar ederek gerçekleştirmek istediler. Devrimlerin en önemlilerinden laiklik ilkesini aşındırarak toplum ve siyaset yaşamından çıkarmaya çalıştılar. Devrimleri bağımsızlık ve sosyalizmle taçlandırmak isteyen devrimci gençlerin üzerine ABD-NATO eğitimli faşist komandoları ve tarikatçıları saldılar. Emekçilerin taleplerini faşist uygulamalarla bastırdılar. Darbelerle hem devrimcileri yok etmeye çalıştılar hem de Cumhuriyet’in ilerici kazanımlarını elimizden aldılar. Bu ülkenin aydınlık kuşaklarını işkencelerden geçirirken utanmadan bayrak ve Atatürk fotoğraflarını kullandılar. Aşındırıp yıktıkları Cumhuriyet’i, hatta Atatürk’ü kendilerine kalkan yaptılar! Şimdi o darbeciler tarihin karanlık sayfalarına gittiler, aşama aşama yerlerine getirdikleri şeriatçı rantçılar da ülkeyi uçuruma sürüklediler.

Sosyalistler, feodalizmin soya dayalı monarşilerini ve gücünü dinden alan yöneticilerini yıkan Cumhuriyet devrimlerini ilerici, devrimci duygularla sahiplenir. Emperyalizme karşı bağımsız devletleri ve kamusal üretimi destekler. Dinin kullanışlı siyaset alanından çıkıp özel alana girmesini sınıf mücadelesi açısından vazgeçilmez bulur. Ancak sınıf mücadelesiyle, peş peşe devrimlerle geliştirilmeyen Cumhuriyet, emperyalist kapitalist sistemin hızlı şekil değiştirebilen aygıtlarıyla (din, milliyetçilik vb) içten çürümeye mahkûmdur. Devrimcilik, geçmişin tekil olaylarını bağlamından koparıp tartıştırmak değil, toplumda içselleştirilmiş ilerici adımları sahiplenerek yeninin mücadelesine ışık olmaktır.

Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları devrimciydiler. Tarihin akışını gördüler, halka öncülük ettiler. Bugün de tek adam rejimiyle cisimleşmiş; rantçı, dinci, sömürücü, halk düşmanı politikalara karşı, gençlerin, ezilenlerin, yoksul üreticilerin, çağdaş bir ülkede yaşamak isteyenlerin öncüsü olmak gerekiyor. Cumhuriyet, bağımsızlık, laiklik gibi değerleri bir barikat gibi tutup sahiplenirken, 98 yılda aşındırıp gericileştirdikleri Cumhuriyet’i aynı devrimci ruhla, iddiayla yeniden kurmak gerekiyor. O zaman yeniden, aynı heyecanla… Yaşasın Cumhuriyet, yaşasın devrim.