Düzce depremi sonrasında ‘deprem vergileri’ bir kez daha gündemde. 1999’da yaraları sarmak için çıkartılan ve sonra kalıcı hale getirilen vergi kapsamında 19 yılda 78,3 milyar lira toplandı. Ancak bu gelirin nereye kullanıldığı belirsiz.

Deprem vergisinin akıbeti bilinmiyor
Fotoğraf: AA

Havva GÜMÜŞKAYA

Ülkede gerçekleşen her depremin ardından ‘deprem vergilerinin nereye gittiği’ gündeme geliyor. Deprem vergisi olarak hayatımıza giren Özel İletişim Vergisi’nin akıbeti bilmiyor.

17 Ağustos 1999'da 7,4 büyüklüğündeki Marmara Depremi’nde resmi rakamlara göre 20 bine yakın kişinin hayatını kaybetti. Depremin ardından “dayanışma vergisi” denilen ancak halk arasında “deprem vergisi” olarak anılan vergi toplanmaya başlandı.

Çıkarıldığı dönemde bir yıllık geçici olduğu açıklanan vergi, 2003 yılına kadar sürekli uzatıldı ve 2003’te AKP’nin ilk yılında kalıcı hale getirildi. Verginin geçici olduğu 1999 ile 2003 yılları arasında Özel İletişim Vergisi (ÖİV) adıyla 4,6 milyar lira toplandı.

Bu gelirden depremzedeler için konteyner kentler kurulduğu ve altyapının yeniden inşa edildiği öne sürüldü. Bu süreçte depremzedelere kira ve barınma yardımı yapılırken 44 bin 107 geçici, 42 bin 587 kalıcı konut inşa edildi.

Ancak 2003 itibarıyla kalıcı olan ÖİV’nin depremzedeler veya depreme hazırlık için tahsil edilmediği AKP hükümetlerinin Maliye Bakanlığı’nı yapan Mehmet Şimşek tarafından itiraf edilmişti. 2011 yılındaki Van Depremi’nin ardından ‘deprem vergileri nerede?’ sorusu yöneltilen Şimşek, toplanan paraların eğitim, duble yollar, sağlık harcamalarında kullanıldığını belirtmişti. Şimşek, “Sonuçta bunlar servettir. Bu vergiler bizim sağlığımıza gidiyor. Diyorsunuz ki bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti. Sadece bir yıllık vatandaşın sağlığı için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demiryollarına, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor” demişti.

19 YILDA 78,3 MİLYAR LİRA TOPLANDI

Hem cep telefonu hem de internet kullanımının artmasıyla ÖİV hasılatı da git gide arttı. 2003-2022 döneminde toplamda 78,3 milyar lira ÖİV toplandı. Bu yılın ilk 10 ayında ise toplanan tutar tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre Ocak-Ekim döneminde 7,4 milyar lira ÖİV toplandı. 2021 yılının tamamında 6,6 milyar lira toplanmıştı.

Vergiler, ayrı bir deprem fonunda toplanmıyor ve doğrudan merkezi yönetim bütçesine aktarılıyor. Dolayısıyla vergiden elde edilen gelirlerin nereye harcandığı bilinmiyor.

Yılsonuna kadar bu vergi ile bütçeye 8,7 milyar lira toplanması planlanıyor.

deprem-vergisinin-akibeti-bilinmiyor-1091633-1.

TOPLANMASI KOLAY VERGİ BIRAKILMAZ

Vergi Uzmanı Ozan Bingöl, vergiyedair.com’da deprem vergileri ile ilgili yazdığı analizinde bu vergilerin kalıcı hale getirilmesi ile ilgili şu ifadeleri kullanıyor: “İktidarlar, vergi idareleri tahsili kolay ve verimli vergi türlerini kolay kolay bırakmazlar. Özel İletişim Vergisi de verimli ve toplaması kolay bir vergidir. Nitekim birkaç operatör ve internet servis sağlayıcısı aracılığı ile çok bir maliyete katlanmadan toplanabilmektedir. Bu kolaylığı gören vergi idaresi ve iktidar, verginin ilk ihdasındaki amacı bir kenara bırakarak, özel iletişim vergisini kalıcı hale getirmiştir.”

***

İSTANBUL DEPREMİNE 800 BİN TL AYRILMIŞ

Özel İletişim Vergisi adı altında 2021 yılında 6,6 milyar lira toplanırken aynı yıl İstanbul’da kamu binalarının güçlendirme çalışmaları için 800 bin lira ayrıldı. Geçen yıl CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, olası depremlerde kamu binalarının afet planı bulunup bulunmadığını ve olası İstanbul depremine karşı yapılan hazırlıkların neler olduğunu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sordu. Bakanlık, soru önergesine verdiği yanıtta, 2021 yılında güçlendirme çalışmalarına yalnızca 800 bin TL kaynak ayrıldığını açıkladı.