Devrim günlerinde muhtarlar
Eski zamanların muhtarları pek iftihar edilen makam sahipleri olarak bilinmezlerdi. Sivil olmalarına rağmen devletin resmi temsilcisi sıfatıyla köylüler üzerinde baskı unsuru olarak görülürlerdi.
Yeşilçam sinemasında filmin “esas çocuğu” zalim muhtara karşı mücadele ederdi. Bu filmlerde muhtarlar cinayet, ırza tasallut, gasp, hırsızlık gibi ne kadar kötülük varsa hepsini yaparlar, köylülerin canına okurlardı.
Muhtarın ailesi de haliyle “ayrıcalıklı” bir mevkide bulunurdu.
Bunu da en çok, atasözü haline gelmiş bir eleştiride görürdük. Toplumsal yaşamda -hak etmeden- avantajlı bir yere geçmek isteyen uyanıklara şöyle seslenilirdi:
-Ulan senin baban muhtar mı?
Kısacası “devlet muhtarları” insanlığın kara kaplı dönemlerine damga vurmuş küçük, sınırlı, etkili birer zulüm makineleriydi.
Ama bir dönem geldi ki, muhtarlar da eski kimliklerinden sıyrılıp halkın yanında yer aldılar.
Ne zaman ve nerede?
Türkiye’nin umutlu yıllarında, gelecek güzel günlerin çok yakında olduğuna inanılan dönemlerinden birinde böyle “güzel muhtarlar” da vardı.
Fatsalı efsane “Terzi Fikri” için bir biyografi yazan (o da Fatsalı) Sinan Demirbilek’in Ozan Yayınları’ndan çıkan “İki Darbe Bir Yaşam: Terzi Fikri” adlı kitabında böylesi muhtarlara ilişkin küçük bir ayrıntı yer alıyor:
“Fatsa’da sosyal uyanış devam ediyordu. 1968’in Şubatında Fatsa’da 25 köy muhtarı ve Terziler Derneği’nin de (Başkanı Fikri Sönmez) aralarında bulunduğu beş dernek “ABD’ye ilk ihtar” başlıklı bir bildiri yayınladılar. Bildiri şöyleydi:
‘Ey Amerikalı…
Biz köylüler seni hiç sevmiyoruz. Sen gavursun biz Müslüman’ız. Dinin başka dilin başka. Biz haysiyetimize düşkün milletiz.
Fakirliğimize bakıp şerefimizi kaybettiğimizi sanma. Seferberlikte Fatsa köylerinden 211 şehit verdik. Kimsenin boyunduruğunda yaşamamak için…
Ecnebinin emrine girmemek için, dinimizi kaybetmeyelim diye.
Senin gibi düşmanları denize döktük de sen bin bir oyununan içimize girdin oturdun. Nato anlaşması dedin, askerlerimizi emir altına aldın. Yardım yapıyorum diye zenginleri kompırador yaptın. 20 bin asker yığdın, aramıza casuslar saldın, karımıza kızımıza sarkıntılık yapıyorsun.
Amerikalı…
Senin siyasetine senin anlaşmalarına düşmanım. Yol yakınken çekil git, bir daha da gelme. Yoksa bu memlekette ilerde çok şeyler yapacağız. Gitmezsen elimizden çekeceğin var.
Bütün köylü karı-uşak seni istemiyoruz anladın mı?”
(Sinan Demirbilek bildiriyi imla hatalarıyla kitabına koyduğunu belirtmişti, ben de ona sadık kaldım.)
Bildiride yer alan “karımıza kızımıza sarkıntılık yapıyorsun” meselesine gelince… Onu bir belgesel çekiminde 68 Kuşağı önderlerinden Mehdi Beşpınar anlatmıştı.
1966 yılının kasım ayında İncirlik Askeri Üssü’ndeki ABD askerleri çarşıda kızlara laf atıp sarkıntılık yapınca Adanalılar ayaklanıp üssün kapısına dayanıyorlar. Ertesi gün İstanbul ve Ankara’dan hareket eden devrimci gençler yıldırım hızıyla olay yerine intikal edip, tepkiyi antiemperyalist bir çizgiye oturtuyorlar.
Şimdi bu onurlu muhtarların adını sanını da yazalım ki, çocukları torunları onlarla iftihar etsinler.
Budak Köyü-Cevat Şahin
Hisarbey Köyü-Fehmi Altıntaş
Köycülük Derneği 2. Başkanı Zeki Sarıhan
Ürmeli Köyü-Cevat Uygun
Tepeli Köyü-Kamil Tirek
Akköy Köyü-Mehmet Karadere
Bağlarca Köyü-Hasan Ergin
Söken Köyü-Vehbi Sarıhan
Sakargeriş Köyü-Osman Yeşiltaş
Kayatepe Köyü-Osman Karasu
Demirci Köyü-Şevket Demirci
Yukarı Kargıcak Köyü-Rasim Mavzer
Kabakdağı Köyü-Celal Güneş
Bozdağı Köycülük Derneği Başkanı-Recep Dindar
Bahçeler Köyü-Hasan Semiz
Sudere Köyü-İsmail İstanbul
Yusuflu Köyü-Ahmet Ölçek
Yapraklı Köyü Kalkındırma Koop. Başkanı Ahmet Kızgın
Fartıl Köyü-Ali Öztürk
Dağgüvezi Köyü-Şükrü Özten
Gölköy Köyü-Halil Doğan
Tahtabaş Köyü-Nazım Yıldız
Tepecik Köyü-Faik Gülbulak
İnönü Köyü-Dursun Varan
Kayaköy Köyü-Şükrü Otyakmaz
Sayaca Köyü-Salih Diken
Beyceli Kalkındırma Derneği 2. Başkanı Cafer Akyüz
Terziler Derneği Başkanı Fikri Sönmez
Şerefiye Mahallesi Muhtarı Mustafa Çataltaş
Bu bildiri Fatsa’da geniş yankı uyandırıyor. İktidardaki Adalet Partisi (AP) ilçe yöneticileri imzacı muhtarlara “bu bildirinin altına nasıl imza atarsınız?” diye soruyorlar.
Aynı günlerde Samsun’da 15 muhtar ve Malatya Akçadağ’da 11 muhtar “Amerika seni istemiyoruz” başlıklı bildiri yayımlıyorlar.
Bugünlerin muhtarları mı?
Onlar için yazacak yer kalmadı. Ancak eski zamanlarda böylesi şeyler olmuştu. Adları da saygıyla anılıyor:
-Devrim günlerinde muhtarlar!