Dijital sağlık platformları yaygınlaşıyor. Artık cep telefonu uygulamasıyla hemşire ve bakıcı bulmak mümkün. Bu durum sağlık işçileri için birçok sorunu beraberinde getiriyor. Avrupa’daki sendikalar dönüşümün farkında, yeni bir mücadele alanı açılıyor.

Dijital platformlar ve sağlık işçileri: Sağlık sepeti nokta com

Kıvanç Eliaçık

Yemeğin ve çiçeğin sepeti var. Getir-götür, armut piş ağzıma düş derken dijital platformlar ekonominin farklı alanlarına yayılıyor. Cep telefonu uygulamasıyla hemşire ve bakıcı bulmak bile mümkün. Pandemi günlerinde evde sağlık ve bakım hizmetlerinin önemi artarken Avrupa’da dijital teknolojinin sektördeki yeri tartışılıyor.

SAĞLIKTA ÖZELLEŞTİRME

Pek çok Avrupa ülkesi, sağlığı yasal bir hak olarak kabul etse de özelleştirmeler ara vermeden sürüyor. Sağlık için ayrılan kamu bütçesi daralıyor, taşeronlaşma artıyor. Özel sağlık şirketlerinin faturalarını hükümetler ve belediyeler ödüyor. Avrupa nüfusu yaşlandıkça ve aile üyeleri işçileştikçe ücretli bakım hizmetlerine ihtiyaç artıyor.


Avrupa genelinde, uzun süreli bakım hizmetlerinde çalışanlar arasında kadınlar ve göçmenler dikkat çekiyor. Sağlık ve bakım emekçileri düşük ücretlerden, kötü çalışma koşullarından ve kadro yetersizliğinden şikâyet ediyor.

Özelleştirme arttıkça dijital platformlar yeni bir aktör olarak sektöre dâhil oluyor. Evde sağlık ve bakım hizmetlerini daha önemli hale getiren Covid-19, bu süreci hızlandırdı. İhtiyaç sahiplerinin platformlara ilgisi artıyor, yoksullaşan veya işsiz kalan sağlık çalışanları da yeni veya ek iş imkânları bulabiliyor. Platformların varlığı sendikalar için ise yeni bir mücadele alanı açıyor.

ÇEVRİMİÇİ HEMŞİRELER

Benzer dijital platformlarda olduğu gibi sağlık platformları da ihtiyaç sahibiyle emekçiyi bir cep telefonu uygulamasıyla eşleştiriyor. Hasta veya hasta yakını adres, yaş, hastalık, ilaçlar gibi bilgileri girerek bir hemşire bulabiliyor, ödemeyi kredi kartıyla yapabiliyor. ‘Müşteriler’ uygulama aracılığıyla bakım emekçisine puan verebiliyor. Puanlama sonraki iş imkânlarını ve ücretleri etkileyebiliyor.

Bakım hizmeti pizza dağıtımına benzemiyor. Bakım işçisi serumu kapıdan bırakıp gidemez. Hastalarla yakın ve uzun süreli ilişki kurmaları gerekiyor. Sağlık-bakım uygulamaları Uber veya AirBnb gibi haritaya dayalı basit bir algoritmayla çalışmıyor. Şimdilik, hastanın özel ihtiyaçları, hemşirenin mesleki bilgi ve tecrübeleri, ücret, süre vb. konularda ön görüşme yapılabiliyor. Ama yapay zekâ teknolojisi geliştikçe eşleşmeler hızlanacak ve emekçinin söz hakkı azalacak.

Platformlar, sağlık emekçilerine hastanelere göre daha yüksek ücretler vaat etse de sigorta, sosyal haklar, ulaşım, tatil hakkı vb. hesaba katılınca iddialar gerçekleşmiyor. Pek çok örnekte sağlık emekçileri platformun/şirketin işçisi olarak değil, bağımsız taşeron statüsünde çalışıyorlar. Bu yüzden platform, çalışanı sigortalamıyor, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile eğitim ihtiyaçlarını karşılamıyor. Uzun süreli bakım hizmetlerinde başka birinin evinde çalışan, hatta orada yaşayan emekçiler,hastanede karşılaşmadıkları yeni sağlık ve güvenlik riskleriyle karşı karşıya kalıyorlar. Platform bu konuda hiçbir önlem ve sorumluluk almıyor.

Bazı ülkelerde devlet kurumları platform aracılığıyla sağlanan hizmetlerin ödemesini yapıyor. Bu durum sektörün büyüyeceğinin en önemli göstergesi...

SENDİKALAR VE SAĞLIK PLATFORMLARI

Avrupa’da sağlık sendikaları geleneksel olarak güçlüdür. Hastanelerde takım olarak çalışan sağlıkçıların sendikaları siyaset üzerinde de etkilidir. Ama dijital bir uygulamayla mesaiye giden, kendisi dışında hiçbir meslektaşını görmeyen hemşireler, çalışırken ve haklarını ararken yalnız kalıyorlar. Sendikalar bu dönüşümün farkında. Sağlık sendikaları, dijital platformlarda ‘toplu sözleşme’, ‘işçi temsilciliği’ ve ‘platform içi mesajlaşma sekmeleri’ talep ediyor. Bazı sendikalar kendi haberleşme uygulamalarını ve şikâyet sitelerini kuruyor.

Pandemi, sağlık sistemlerinin ve sağlık çalışanlarının sorunlarını açıkça ortaya koydu. Pek çok bakım işçisi işini, sağlığını, hatta hayatını kaybetti. Evde bakım hizmetlerine ihtiyaç artıyor ve salgın nedeniyle dijital araçlar yaygınlaşıyor. Platformlarla ilgili yürütmemiz gereken tartışma bir teknoloji tartışması değil. Tartışmamız gereken mesele, özelleştirme ve güvencesiz çalışma koşulları.

Elbette konu sağlık olunca sadece işçi haklarını değil, hastaların haklarını da tartışmalıyız. Teknoloji sağlık hizmetine erişimi kolaylaştırmalı, emek sömürüsünü değil!

***

Teletıp ve E-Sağlık

♦ Hâlihazırda bazı ilaç firmaları ve sigorta şirketleri, araba kiralama, yol yardımı, yaşam koçluğu vb. hizmetlerle beraber çevrimiçi sağlık danışmanlığı da sağlıyor. Uzman doktorlar dâhil olmak üzere sağlık işçileri ek iş olarak bu platformlarda çalışıyor. Sağlık bir promosyon-tanıtım ürününe dönüşüyor.

♦ Pek çok ülkede bakım işçileri ortalama ücretten daha az kazanıyor. Kadın işçilerin yoğun olduğu sektörde bütçe yetersizliği, özelleştirme ve sendikasızlık ücret artışını engelliyor.

♦ Sağlık sektöründeki şirketler, sosyal sorumluluklardan ve vergi yüklerinden kaçmak, mevzuattaki yetersizlikleri suiistimal etmek için dijital platformlar kuruyor.