Dış politikaya Joe Biden ayarı
Biden yönetimiyle birlikte dış politikada eksen değiştiren Saray yönetimi Mısır’dan BAE’ye sorun yaşadığı ülkelerle yakınlaşma çabasında. Türkiye’nin bölgede yalnız kaldığını hatırlatan uzmanlar İhvancılığın çökmesinin ardından Ankara’nın buna mecbur kaldığını vurguluyor.
Bilge Sarıhan
Dış politikada eksen değiştiren Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni ABD Başkanı Biden ile birlikte ABD’nin değişen siyasetine ayak uydurmaya çalışıyor. Başta Ortadoğu olmak üzere yeni duruma uygun rol isteyen Erdoğan, bir yıl öncesine kadar gerilim yaşadığı ülkelerle arayı düzeltmek için tüm çabasını harcıyor. Mısır’dan Suudi Arabistan’a, İsrail’den Tunus’a dek pek çok ülkeyle diplomatik temaslar kurma gayretinde.
İHVANCILIK BİR HAYAL OLDU
Ankara’nın Katar yönetimiyle kurduğu ilişki sıcak paraya duyduğu ihtiyacı karşılamaya yetmezken Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile artan temaslar dikkat çekiyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, geçtiğimiz hafta BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Şeyh Tahnoun Bin Zayed Al Nahyan’ı kabul etti. Görüşmede, BAE’nin Türkiye’ye yönelik yatırımlarının ele alındığı bildirildi. Dış politikada yaşanan eksen değişiminin bir başka göstergesi de Tunus oldu. Mısır’da Sisi yönetiminin gerçekleştirdiği darbeye sert tepki gösteren Saray yönetimi aynı tepkiyi Tunus için göstermedi. Tunus’ta Cumhurbaşkanı Kays Said’in başbakanı azlederek, Meclis’in çalışmalarını durdurması, bir bakıma İhvancı politikanın resmen sonra ermesi, AKP için de bu politikanın hayale dönüşmesi anlamına geliyor.
MOSKOVA'DAN KIRIM TEPKİSİ
Öte yandan Türkiye, Biden yönetimine göre dış politika hattı çizmeye çalışırken Rusya’dan karşı hamleler geliyor. Ankara, Karadeniz’deki Rusya-Ukrayna geriliminde NATO ve ABD’den yana tavır alırken, Rusya Montrö Sözleşmesi’nin yıl dönümünde AKP’yi uyarmış, “Sözleşmenin uygulamasını yakından takip edeceğiz” mesajı vermişti. Son olarak Ukrayna’da düzenlenen Kırım Platformu Kuruluş Zirvesi’ne katılan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Kırım’ın işgalini tanımıyoruz. Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne olan desteğimiz çok güçlüdür” ifadelerini kullandı. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova ise Çavuşoğlu’nun da katılacağı Kırım Platformu forumuna tepki gösterdi. Zaharova, “Katılacak ülkelerin pozisyonlarını görüp not ediyoruz” dedi.
ARAP BAHARI SORUN ÇÖZMEDİ
Türkiye’nin değişen dış politikasını yorumlayan uzmanlar, Saray yönetiminin bölgede yalnızlaştığının altını çiziyor. Galatasaray Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Faik Demir, Arap Baharı sonrası Ortadoğu’da yaşanan gruplaşmalarla ve belli kopmaların problemleri çözmediğinin görüldüğünü ve Ortadoğu’nun neredeyse her ülkesinde bir sorun yaratmaya başladığını belirtti.
Ali Faik Demir - Öğretim görevlisi
Türkiye’nin şu anda Irak’taki operasyonlar, Suriye’nin konumu, Lübnan’daki problemler, Körfez ülkelerinin kendi aralarındaki dengesizlikleri ve mücadeleleri konusunda zayıf olduğunu vurgulayan Demir, “Türkiye’nin mutlaka Ortadoğu’nun diğer ülkeleri ile ilişkilerini tekrar gözden geçirip bir anlamda çıkış noktası bulması Türkiye’nin de menfaatine” açıklamalarında bulundu.
ABD’NİN BEKLENTİSİNE UYGUN POLİTİKA
BAE’nin gönderdiği güvenlik danışmanı ile Erdoğan’ın görüşmesinin muhtemelen bir şeyler bildirmek üzere yapıldığını söyleyen Demir bu görüşmeyi, “Tarafların ilişkilerin düzelmesini istediğini görüyoruz. Bu tek taraflı bir adım değil” şeklinde değerlendirdi. Amerika’nın Afganistan’dan çekilmesinin son zamanlarda dünya siyasetinde yaşanan en önemli gelişmelerden biri olduğunun altını çizen Demir sözlerini, “ABD, bu çerçevede müttefiki olan ülkelerden çok rakipleriyle ve düşmanlarının mağduriyetini hedeflemekte ve Rusya ve İran’ın Ortadoğu’daki nüfuzunu kırmak istemektedir. Ortadoğu’da başlayan bu yakınlaşma rüzgarı ABD’nin çıkarına görünmekte. Türkiye’nin politikaları da paralel olarak ABD’nin beklentilerine çıkacak.” diyerek noktaladı.
BU AÇILIMLAR SONUÇ VERMEZ
Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleri ile yakınlaşma çabalarını değerlendiren Emekli Büyükelçi Faruk Loğoğlu ise “Bu çabalar stratejik ve zihinsel değişikliğin ürünü değil taktiksel ihtiyaçlara yönelik bir açılım. Örneğin bu açılımda Mısır özelinde tatmin edici bir yanıt alınamadı. Özellikle Müslüman Kardeşler konusunda Türkiye tutumunu değiştirdiğini inandırıcı bir şekilde açıklamazsa bu açılımlar pek de sonuç vermez gibi duruyor. Fakat sonuç verdiği noktada kötü olmaz çünkü Türkiye Ortadoğu’da çok yalnızlaştı. Görüşmelerin yaşanması iyi bir gelişme olur ilişkilerin normale dönmesi konusunda ama Türkiye mezhep ve ümmet eksenli bir dış politika değişimi yapmadığı takdirde bu açılımın Ortadoğu ülkelerinde bir etki yaratacağını düşünmüyorum.” dedi.
Faruk Loğoğlu - Emekli Büyükelçi
***
Türkiye’nin değişen Ortadoğu politikası
Erdoğan “Darbeci” olarak tanımladığı Sisi ile ilişkileri normalleştirmeye çalışıyor. Mısır ile hem istihbarat hem de dışişleri düzeyinde iletişimlerin başladığını duyurdu. Körfez ülkeleriyle de normalleşme çabasında olan Cumhurbaşkanı’nın son olarak BAE ile yaptığı ılımlı görüşmeler de bundan sonraki sürecin Biden’ın Ortadoğu politikasına paralel ilerleyeceğinin habercisi.
Suudi Arabistan ile Türkiye ilişkileri son yıllarda dış politikadaki fikir uyuşmazlıkları nedeniyle gergindi. Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın Suudi Arabistan'ın 2018'de İstanbul Başkonsolosluğu'nda öldürülmesi de iki ülke arasındaki gerilimi artırmıştı. En son 4 Mayıs 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdülaziz El Suud ile telefonda görüşme yaptı. Görüşmede ikili meselelerle ilgili hususlar ve işbirliğini ilerletecek adımlar değerlendirildi.
İsrail ile 31 Mayıs 2010 tarihinde gerçekleşen Mavi Marmara olayı, iki ülke arasındaki ilişkilerde en büyük kırılma noktası oldu. Aralık 2020’de Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu üyesi Mesut Caşın, "İsrail bir adım atarsa, Türkiye iki adım atabilir. Yeşil ışık görürsek, büyükelçiliğimizi tekrar açacak ve büyükelçimizi de iade edeceğiz" dedi.
Son olarak da 14 Ağustos 2020’de Erdoğan, BAE ile İsrail arasındaki anlaşmaya tepki olarak Abu Dabi ile diplomatik ilişkilerin askıya alınabileceğini açıklamış, Dışişleri Bakanlığı da anlaşmayı "Filistin davasına ihanet" olarak nitelemişti. Bir sene sonra 19 Ağustos 2021’de Erdoğan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Ulusal Güvenlik Danışmanı Şeyh Tahnoun Bin Zayed el Nahyan ile görüşmesinin ardından konuyla ilgili yaptığı açıklamada iki ülke arasındaki ilişkilerde yumuşama sinyali verdi. Erdoğan son olarak, “BAE ülkemizde ciddi yatırımlara girecek" dedi.
***
Yeni bir S-400 anlaşması kapıda
Rus askeri ihracat şirketi Rosoboronexport’un genel direktörü Aleksandr Miheyev, Türkiye’ye yeni bir parti S-400 sevkiyatını içeren anlaşmanın yakında imzalanacağını söyledi.
Sputnik’te yer alan habere göre Rosoboronexport Genel Müdürü Aleksandr Miheyev, Türkiye’ye yapılması planlanan ikinci parti S-400 sevkiyatına ilişkin bir soru karşısında “S-400 hava savunma sistemine gelince, görüşmeler devam ediyor. Görüşmelerin son aşamasında olduğumuzu söyleyebilirim. Yakında partnerlerimiz ile bunu resmileştirip anlaşmayı imzalayacağız” dedi.
Türkiye şimdiye dek Rusya’dan dört S-400 bataryası satın aldı. Söz konusu tedariki içeren anlaşmanın 2.5 milyar dolar değerinde olduğu biliniyor.