Edebiyatın kayıp yılı
Edebiyat eleştirmenleri, 2020’yi “kayıp bir yıl olarak” ifade ediyor. Bu anlamda edebi olarak ne yeni bir bakış, ne de özgünlükten söz edilemediğini savunan eleştirmenler “Edebiyatın nefes almasına dönük işaret fişeği” dediği favori kitaplarını sıraladı. 5 eleştirmene favori kitaplarını sorduk
IŞIL ÇALIŞKAN isilcaliskan@birgun.net
Yayıncılık pandeminin başından beri can çekişen sektörler arasında. Yıl boyunca özellikle küçük ölçekli yayınevlerinde basım, dağıtım, tanıtım ve satış krizleri yaşandı. Hal böyleyken okura sunulan kitap sayısı da sınırlı kaldı.
Çoğunlukla evde vakit geçiren okur için vakit bol ancak kaynak azdı. Edebiyat eleştirmenleri her şeye rağmen varlığından mutluluk duydukları kitapları sizler için sıraladı.
Sevin Okyay, Yekta Kopan, Feridun Andaç, Ömer Türkeş ve Deniz Yüce Başarır evlere kapandığımız şu günler için yılın favori kitaplarını sıralamasız şekilde sundu.
Hazırsanız başlayalım...
***
SEVİN OKYAY: SEÇİCİNİZİN HEDİYESİ OLARAK ŞÜKRÜ ERBAŞ
“Osman”, Ayfer Tunç’un üçlemesinin son ve bence en çarpıcı kitabı. Öz Nişantaşı çocuğu olduğunu ilan edenlere karşın, karakteri ‘loser’ olsa da hakiki bir Nişantaşı kitabı, onaylamasak da sempati duyduğumuz çok iyi çizilmiş bir karakter. Hüsnü Arkan’ın “Nasreddin”i mültecilerin kaderinin yüz yıllardır değişmediğinin kanıtı. Döneme has özel dili, karakterleriyle Hoca’nın kendisi gibi güldürüp iç sızlatan bir hikâye. Faruk Duman “doğa” konusuna sahiden tutkuyla bağlı, yer yer aynı tutkuya sahip Yaşar Kemal’i hatırlatıyor bana. “Sus Barbatus 2”nin adı sizi yanıltmasın. Bu başka bir kitap, Duman’ın üçlemesinin ikinci kitabı. Necati Tosuner’in kitabı, meymenetsiz 2020’nin bir hediyesi aslında. Tosuner’den insanı burgaç gibi içine çeken, Türkçesi nefis, meselesi yürek burkan “Sen ve Kendin”: “Sana ya da kendine kalmayan bir aferin için, üzülmeden, öyle hiç aldırmazmış pozlarında hep.” Ve Murathan Mungan’ın yıllarca kafasının içinde dönüp duran “Hamamname.” Mungan İstanbul’un son birkaç yüzyılını bir hamam cininin ağzından anlatıyor. Bence sihirli. Ve pirimiz üstadımız Şükrü Erbaş hocamızdan bir şiir kitabı. Bu da naçiz seçicinizin hediyesi.
♦ Osman-Ayfer Tunç (Can Yayınları)
♦ Nasreddin-Hüsnü Arkan (Sia)
♦ Sus Barbatus 2-Faruk Duman (Yapı Kredi Yayınları)
♦ Sen ve Kendin–Necati Tosuner (İş Bankası Kültür Yayınları)
♦ Hamamname–Murathan Mungan (Metis Yayıncılık)
♦ Çırpınıp İçinde Döndüğüm Dünya-Şükrü Erbaş (Kırmızı Kedi)
***
ÖMER TÜRKEŞ: YAYINCILIĞIN KRİZİ EDEBİYATI DA SARDI
2020, edebiyat dünyası için de kayıp bir yıl olarak hatırlanacaktır. Zira pandeminin olumsuz etkililerini en çok hisseden sektörler arasında yayıncılık sektörünü sayabiliriz. Yayıncılık sektörünün krizi elbette edebiyat dünyasına da yansıdı. Öncelikle basılan yeni kitap sayısı azaldı. Edebiyat etkinlikleri ise sosyal medya ile sınırlı kaldı. Zaten gündelik hayatın zorluklarıyla bunalan insanlar okuma pratiğinden uzaklaştı. Kısacası, ciddi bir basım, dağıtım, tanıtım ve satış krizi ile karşılaştık. Buna rağmen iyi kitaplarla karşılamak sevindirici ve umut vericiydi. Okuduklarım arasında öne çıkanları şöyle sıralayabilirim:
Yerli
♦ Kötü Adamın On Günü-Mehmet Eroğlu (İletişim Yayınları)
♦ Ev-Nermin Yıldırım (Hep Kitap)
♦ Sarhoşların Perşembesi- Jaklin Çelik (İletişim Yayınları)
♦ Kıpırdamıyoruz- İsmail Güzelsoy (Doğan Kitap)
♦ Osman -Ayfer Tunç (Can Yayınları)
Yabancı
♦ Ölümün Adı-Klester Cavalcanti (Alakarga Sanat Yayınları)
♦ Collini Davası-Ferdinand von Schirach (Alfa Yayıncılık)
♦ Helios Felaketi-Linda Boström Knausgaard (Kıraathane Kitapları)
♦ Arkadaşlarım-Emmanuel Bove (Can Yayınları)
♦ Lezzetli Kadavralar-Agustina Bazterrica (Çınar Yayınları)
***
YEKTA KOPAN: KURMACA DIŞI KİTAPLARDAN ÖNERİLER
Salgın: Tükeniş Çağında Dünyayı Yeniden Düşünmek Derleyen: Didem Bayındır (Tellekt)
2020 için kurmaca dışı kitaplardan önerilerde bulunmak istedim. Bu yıl en çok kullandığımız sözcüklerden biri de “salgın” oldu. Tam da bu tuhaf sürecin içindeyken bir gelecek zaman okuması yapmanın çok değerli olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle bilimden siyasete, ekonomiden sanata, felsefeden toplumsal cinsiyete, medyadan çevreye uzanan geniş bir perspektifte, uzman isimlerin değerlendirmelerini içeren bu derlemenin yılın okunması gereken kitaplarından biri olduğunu düşünüyorum.
Hayal Bile Edemeyeceğimiz Varlıklar Kitabı - Caspar Henderson (Metis)
Kurmaca dışı kitaplardan oluşan bir liste için tartışmasız yılın en heyecan verici kitaplarından biri. İçinden geçtiğimiz salgın döneminde, dünyanın bütün bileşenleriyle buluşmak için kaçırılmaması gereken bir fırsat. Üstelik Caspar Henderson’un bu büyüleyici kitabı, edebiyattan bilime birçok kitabın da kapısını aralıyor ve okuru derinlemesine bir okuma yolculuğuna davet ediyor. Son olarak kitaptaki 27 maddeden en ilgi çekici olanın, yani hayal bile edemeyeceğimiz en ilginç varlığın “insan” olduğunu hatırlatayım. Deniz Keskin’in çevirisi ve Emine Bora’nın grafik uygulaması da harika.
İkinci Hayat: Kaçmak Kovulmak Dönmek Üzerine Denemeler - Nurdan Gürbilek (Metis)
Yazdığı her satırı iştahla okuduğum Nurdan Gürbilek bu kitabında “yer ve yurt” kavramlarının tanımlanmış bütün sınırlarını altüst ediyor. Aidiyet, özgürlük, sürgün, yabancı olmak, öteki olmak ve artık şimdiki zaman bilgisiyle tartışamayacağımız daha birçok konu Gürbilek’in metinleriyle tartışmaya açılıyor. Ev kavramını yeniden tanımladığımız bir dönemin içinden geçerken, bütün bu kavramları tartışmaya açan bu kitap, kuşkusuz yılın en iyilerinden biri.
Ben Senin Zencin Değilim - James Baldwin (Kırmızı Kedi)
George Floyd’un ırkçı polisler tarafından öldürülüşü 2020’nin unutulmaz görüntülerinden biri oldu. Sonrasında yaşananlar herkesin malûmu. Irkçılık, ayrımcılık, faşizm yükseliyor dünyada. Tam da böyle bir yılda, Amerika’daki siyahi mücadelenin üç önemli ismini, Malcolm X, Martin Luther King Jr. ve Medgar Evers’i, Baldwin’in tanıklıklarıyla okumak çok önemli. “Ben Senin Zencin Değilim”, Raoul Peck’in aynı adlı belgeselinden ve Baldwin’in tamamlayamadığı romanı “Remember This House”un notlarından oluşan bir kitap. Kitap, Sevin Okyay çevirisiyle yayınlandı.
Meraklısı için Darbeler Kitabı Murat Yetkin (Doğan Kitap)
Murat Yetkin, “Meraklısı İçin…” serisine 2020’de “Darbeler Kitabı”nı ekledi. Yıl içinde gazetecilerin imzasını taşıyan çok sayıda önemli kitap okuduk. Ama ben özellikle bu kitabı önermek isterim. Sınırları darbelerle çizilen bir coğrafyada, İttihat ve Terakki’nin Babıâli Baskını’ndan 15 Temmuz 2016 darbe girişimine kadar uzanan tarihin incelendiği bu kitap, olayları bütün yönleriyle ele almayı başarmış değerli bir çalışma.
***
FERİDUN ANDAÇ: ÖZGÜNLÜKTEN YOKSUN BİR YILDI
Ülke ve dünya gündeminin epeyce dışına sürüklenen, hatta öyle ki itibar kaybetmesi için her şey yapılan edebiyatın yayın arenasına yansısı gene yayınevlerinin okurlara ulaştırdığı kitaplarla sınırlı kaldı. Bu anlamda edebî olarak ne “yeni” bir bakış/tartışma, ne de “özgün”lükten söz edilemedi ne yazık ki! Ama andığım kitaplar/yazarlar edebiyatın nefes almasına dönük önemli işaret fişeğiydi bence.
♦ Evrensel Şarkı-Pablo Neruda (Can Yayınları)
♦ Sus Barbatus 2-Faruk Duman (Yapı Kredi Yayınları)
♦ Kalpten Seven İnsanlar-Müge İplikçi (Can Yayınları)
♦ Sözlerin Ağırlığı-Pascal Mercier (Sia Yayınları)
♦ Kütüphanemi Toplarken-Alberto Manguel (Yapı Kredi Yayınları)
Bu ara 2019’un son aylarında dilimize çevrilen Erich Auerbach’ın Mimesis/Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri (Çevirenler: Herdem Belen/Hüseyin Ertürk, İthaki Yayınları)kitabının yazın/düşün yaşamımız için önemli bir kazanım olduğunu söylemek isterim.
***
DENİZ YÜCE BAŞARIR: YARALARIMIZA DAİR BİR YOLCULUK
Hazırladığım podcast, ‘ben okurum’ sayesinde bol bol geriye dönüp, daha önce okuyup etkilendiğim kitapları yeniden okuma fırsatı bulduğum bir yıl oldu bu. Ama elbette yeni kitaplara da zaman ayırdım. Örneğin daha önce Mahcubiyet ve Haysiyet adlı romanını okuyup çok sevdiğim Dog Solstad’ın yeni romanı Lise Öğretmeni Pedersen’in Ülkemize Musallat Olan Büyük Siyasi Uyanışa Dair Anlatısı. Yine çok etkilendim ve siyasetle ilgili bayağı düşündüm sayesinde. Neredeyse ne yayımlasalar, gözüm kapalı alacağım Jaguar kitap’tan çıkan Yan Lianke imzalı Günler Aylar Yıllar da çok çarpıcı bir ‘devri daim’ anlatısıydı. Yayımladıkları kitaplara duyarsız kalamadığım bir başka yayınevi de Siren yayınları. Yoko Tawada’dan Tokyo’nun Son Çocukları yaşadığımız şu pandemi günlerine çok denk düştü bana sorarsanız. Ayfer Tunç’un Osman adlı romanı yılın en ilginç eserlerinden biriydi. 90lı yıllardan bugüne bu ülkenin geçirdiği değişimi bir hayat hikâyesi ekseninde çok iyi yansıttığını düşünüyorum. Son olarak da, Nermin Yıldırım’dan Ev’i söyleyebilirim. Yaralarımıza dair bir yolculuk...
♦ Lise Öğretmeni Pedersen’in Ülkemize Musallat Olan Büyük Siyasi Uyanışa Dair Anlatısı - Dag Solstad (Yapı Kredi Yayınları)
♦ Günler Aylar Yıllar - Yan Lianke (Jaguar Kitap)
♦ Tokyo’nun Son Çocukları - Yōko Tawada (Siren Yayınları)
♦ Osman - Ayfer Tunç (Can Yayınları)
♦ Ev - Nermin Yıldırım (Hep Kitap)