Emekçinin katili AKP iktidarı

Dilan ESEN

AKP’nin iktidarda olduğu 21 yılda yaşanan en büyük işçi katliamlarından olan, 301 madencinin hayatını kaybettiği Soma Maden Katliamı’nın üzerinden 9 yıl geçti. Sorumluların cezalandırılmayıp aksine ödüllendirildiği, bizzat AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Fıtrat” dediği Manisa’nın Soma ilçesindeki madende hayatını kaybeden 301 işçi bugün anılıyor. “301’i asla unutturmayacağız” diyen madenciler ve katliamda hayatını kaybedenlerin aileleri bugün saat 12.00’de Soma Beşyol’da anma düzenleyecek.

14 BÜYÜK MADEN KAZASI

AKP’nin iktidarda olduğu 2002 yılından bu yana çok sayıda maden kazası meydana geldi, yüzlerce işçi hayatını kaybetti. İşçiler madenlerde can verirken katliamların sorumluları da sık sık ödüllendirdi. Karaman’daki Ermenek Maden Faciası’nda suçlu bulunarak 19 yıl üç ay hapsi cezası alan Cenne Linyit Kömürü İşletmesi Müdürü ve hissedarı Abdullah Özbey, AKP’den Konya milletvekili aday adayı oldu.

Bu kazaların bir kısmı şöyle:

•8 Ağustos 2003: Erzurum/ Grizu patlaması/ 8 işçi öldü.

•22 Kasım 2003: Karaman/ Grizu patlaması/ 10 işçi öldü.

•8 Eylül 2004: Kastamonu/ Yangın/ 19 işçi öldü.

•21 Nisan 2005: Kütahya/ Grizu patlaması/ 18 işçi öldü.

•2 Haziran 2006: Balıkesir/ Grizu patlaması/ 17 işçi öldü.

•10 Aralık 2009: Bursa/ Grizu patlaması/ 19 işçi öldü.

•23 Şubat 2010: Balıkesir/ Grizu patlaması/ 13 işçi öldü.

•17 Mayıs 2010: TTK Karadon/ Grizu patlaması/ 30 işçi öldü.

•6-10 Şubat 2011: Maraş (Ciner Holding)/ Göçük/ 11 işçi öldü.

•28 Ekim 2014: Karaman/ Su baskını/ 18 işçi öldü.

•13 Mayıs 2014: Manisa/ Patlama/ 301 işçi öldü.

•17 Kasım 2016: Siirt/ Heyelan/ 16 işçi öldü.

•14 Ekim 2022: Bartın/ Grizu patlaması/ 43 işçi öldü.

AKP döneminde yalnızca maden değil onlarca büyük işyeri katliamları da yaşandı. Davutpaşa, OSTİM, Torunlar, Isparta, Dursunbey, Hendek, Üçüncü Havalimanı, Tuzla Tersaneleri, Kot kumlama gibi birçok işçi katliamı meydana geldi. İşçi ölümlerine yönelik davaların büyük çoğunluğu cezasızlıkla sonuçlandı. Örneğin İstanbul Mecidiyeköy’de Eylül 2014'te Torun Center inşaatındaki asansör içinde bulunan işçilerle birlikte 33 kattan yere çakıldı, 10 işçi hayatını kaybetti.

İŞÇİDE HAK BIRAKMADILAR

21 yıllık iktidarı boyunca binlerce işçi, iş cinayetlerinde yaşamını yitirirken milyonların ise kazanılmış hakları gasp edildi. Emeklilerden kadınlara ve gençlere kadar 21 yılı mücadeleyle geçen emekçiler için güvencesiz bir düzen yaratıldı. AKP döneminde işçiler, emekçiler kaybetti ve kazanan yine sermaye oldu. Emek değersizleştirildi, emekçiler açlık, yoksulluk ve sefalete mahkûm edildi. AKP’li yıllarda, emekçilerin kayıplarını çeşitli raporlardan yararlanarak derledik:

•İşçiler katledildi: AKP’nin iktidarda olduğu 21 yılda en az 31 bin 131 işçi iş cinayetleri sonucu yaşamını yitirdi. Dava ve müfettiş incelemesi sonucu kesinleşen iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı 2006-2021 arasında 22 bin 305 olurken iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm geliri bağlanan vaka sayısı ise 42 bin 927.

•Emekten çaldılar: 2022’de milli gelir içinde emeğin payı yüzde 25,2’ye geriledi, sermayenin payı ise yüzde 56,7’ye yükseldi.

•Herkes asgari ücretli: Ortalama ücretler ve asgari ücret arasındaki makas kapandı. Asgari ücret hızla ortalama ücret haline geldi. 2005 yılında asgari ücret ortalama ücretin yüzde 46’sı iken 2020’de yüzde 60’ına çıktı. 2020’de kadınların ortalama ücret ve maaşları asgari ücretin 1,5 katına geriledi.

•Ücretler eridi: 2009’dan bu yana verimlilik 60 puan artarken reel birim ücreti 8 puan azaldı.

•Enflasyon yoksullaştırdı: Aralık 2002’de yüzde 29,7 olan enflasyon Nisan 2023’te yüzde 43,6 oldu. Sürekli yükselen enflasyon nedeniyle emekçiler yoksullaştı.

•Sendikaya savaş açtılar: AKP iktidarında sendikalaşma oranı yüzde 14, fiili sendikalaşma oranı yüzde 12,4 ve toplu sözleşme kapsamı yüzde 8,1 oldu. 2022’de kadınlar toplam işçilerin yüzde 32,9’unu oluştururken kadın sendika üyeleri yüzde 21,8’de kaldı.

•Grevden korktular: Greve katılan işçi sayısı 1963’ten bu yana en düşük düzeye indi. AKP döneminde 20 grev ‘erteleme’ adı altında yasaklandı, bundan 195 binden fazla işçi etkilendi. AKP döneminde yalnızca 90 bin işçi greve çıkabildi.

•Emekliler kaybetti: AKP emeklilik yaşını ve prim gün sayısını artırdı. Emekli aylığı güncelleme katsayısı, aylık bağlama oranları, aylıkların alt sınırı düşürüldü. En düşük işçi emekli aylığı 2023 Nisan’da asgari ücretin yüzde 88’ine geriledi. İş aramayan emekli oranı 2021’de yüzde 45’e yükseldi.

•İşsizlik patladı: Dar tanımlı işsizlik oranı AKP’li yıllarda ortalama yüzde 11’e yükseldi. 2022’de geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 20,8’e çıktı. Kadın işsizliği de fırladı. 2022’de ise dar tanımlı kadın işsizliği 13,4 ve geniş tanımlı kadın işsizliği yüzde 28,4 oldu.

•İşveren fonu: 2022’de İşsizlik Sigortası Fonu’nun 55,6 milyar TL giderinin yalnızca 12,3 milyar TL’si işsizlere ayrıldı. Fonun yüzde 76,1’i işverenlere aktarıldı.

•Özelleştirmede AKP payı: Kamuda özelleştirmelerin yaklaşık yüzde 90’ı AKP hükümetleri döneminde yapıldı. Cumhuriyet döneminin kamusal birikimleri 63,8 milyar dolar karşılığında özelleştirildi.

•Kıdem tazminatı eridi: 2002’de asgari ücretin 4,8 katı olan kıdem tazminatı tavan tutarı 2023 itibarıyla asgari ücretin 2 katına geriledi.

•Emekçiler ihraç edildi: İki yıllık OHAL döneminde 135 bin kamu görevlisi ihraç edildi. OHAL ile ihraç edilenlerin yargı yoluna başvurma ve adil yargılanma hakkı da ortadan kaldırıldı.

•Covid-19 emekçiyi vurdu: AKP, pandemide de sermayeyi destekledi. İşçiler ücretsiz izne zorla ayrıldı, iş sağlığı olmadan çalışmak zorunda bırakıldı, iş kodları bahane gösterilerek işten atıldı. Covid-19’un etkisini azaltmak için milli gelirin sadece yüzde 2,7’si kadar ek harcama ve gelir desteği sağlandı.

***

SOMA’DA NE OLDU?

Soma davasında mahkeme kararı bir kez bozuldu. Yargıtay 12. Ceza Dairesi’nin kendi verdiği kararı bozmasının ardından yeniden görülen davada, Manisa Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi, ‘bilinçli taksirle öldürme ve yaralamaya neden olma’ suçlamasıyla yargılanan Soma Kömür İşletmeleri A.Ş Yönetim Kurulu Başkanı Can Gürkan’ı 20 yıl hapis cezasına hükmetti. Şirketin Yönetim Kurulu Üyesi, bilirkişi raporlarında acil eylem planı yöneticisi olarak tespit edilen Haluk Evinç beraat etti. Maden mühendisleri Efkan Kurt ile Adem Osmanoğlu hakkında 12'şer yıl 6'şar ay hapis cezası verildi. Soma davası, üyeleri değiştirilen Yargıtay’ın düşük cezaları onamasından sonra Anayasa Mahkemesi’ne taşındı. Karara şerh düşen Yargıtay üyeleri madenin patronu Can Gürkan’a olası kastla öldürme suçundan ceza verilmesi gerektiğini ifade ederken ceza bilinçli taksirle verildi. Yargıtay’ın onama kararıyla birlikte, 2020 yılındaki infaz düzenlemesinden yararlanan Gürkan, yaklaşık iki buçuk yıl daha hapis yattı.

SKANDALLAR

Katliamın ardından madende yaşanan birçok skandal ortaya çıkmıştı:

•Emekçilerin, madende çalışabilmek için önce AKP’ye üye olmalarının şart koşulduğu ortaya çıkmıştı. İşçiler mesai saatlerinde işyerinden çıkarılıp AKP’nin Manisa’daki mitinglerine götürülmüşlerdi.

•Soma kömürlerinde işe alımların tarımdaki gibi ‘dayıbaşı’lar, yani taşeronlar eliyle yapıldığı, kendileri de madende çalışıyor görünen bu ‘dayıbaşı’ların çıkan kömür miktarı üzerinden prim aldığı, işçilere üretim baskısı yaptığı öğrenilmişti.