Enerji düellosunda galip yok

Hazırlayan: Yaren ÇOLAK

Ukrayna Savaşı nedeniyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar küresel enerji krizini patlattı. Avrupa Birliği’nin enerji arayışları sürerken Enerji Uzmanı Mehmet Doğan, sanılanın aksine enerji düellosunun kazananı olmadığını söyledi.

Savaştaki kritik enerji kartları neydi?
Avrupa’nın 1973’te SSCB ile başlayan doğalgaz hikâyesi, 24 Şubat 2022’de patlak veren Ukrayna Savaşı’na kadar geçen 50 yılda, baş gösteren ufak pürüzler hariç, kesintisiz ve görece sorunsuz sürdü. Savaştan sonra yaşananlara kronolojik olarak bakarsak enerji denklemine ilişkin ilk hamle AB’den geldi. AB, 2021’de Birlik mevzuatı kaynaklı sorunlardan dolayı bir türlü işletmeye alınamayan Kuzey Akım-2’yi iptal ettiğini duyurdu. Her ne kadar AB’nin Gazprom Export’tan aldığı doğalgaz rakamlarını değiştirmese de, karar Gazprom’un Ust-Luga’dan çıkıp Almanya’nın Lubmin gaz alım istasyonuna ulaşan, 1234 kilometre uzunluğa ve 55 milyar metreküp taşıma kapasitesine sahip, Gazprom ve Batılı ortaklarınca (Uniper, Wintershall Dea, OMV, Engie, Shell) alım garantileri ile milyarlarca dolar harcanarak geliştirilen Kuzey-Akım-2’nin sonu oldu.

Bu hamleden sonra Putin, AB alıcılarının doğalgaz ödemelerini ruble ile yapması gerektiğine ilişkin kararı imzaladı. Ruble ödemeyi reddeden ilk iki ülke Polonya ve Bulgaristan oldu. Bu iki ülkeyi Finlandiya (Gasum), Hollanda (GasTerra), Almanya (Shell), Danimarka (Orsted) takip etti. Nisandaki gelişmelerden sonra da Gazprom’un Polonya üzerinden AB’ye aktarımı tamamen durdu. Mayısta Gazprom’un Almanya’da bulunan şirketlerine Rusya Federasyonu’nun ambargo uygulaması neticesinde, Almanya’nın düzenleyici kurumu olan BNetzA bu şirketlere el koydu. Yine mayısta, Rusya’dan AB’ye Ukrayna’dan ulaşan doğalgazın iki giriş noktasından biri, yani günlük 40 milyon metreküp aktaran Sokhranovka, Ukrayna’nın savaş nedeniyle bölgeye erişimi kalmadığını duyurmasıyla kapandı.

Mehmet Doğan - Enerji Uzmanı

FAİLİ MEÇHUL PATLAMALAR

Sabotajlara dair ne söylemek istersiniz?
Hazirandan sonra; Kuzey Akım’da doğalgaz sağlayan Portovaya Kompresör İstasyonu’nun ağır bakım için Kanada’ya gönderilen gaz türbini ambargoya takıldı. Kuzey Akım-1’in bakıma girmesi ve Gazprom’un türbinlerin arızalandığı iddiasıyla, Kuzey Akım-1 hattı da durduruldu. 26 Eylül’de ise, her biri iki boru hattı olmak üzere toplam dört hattan oluşan Kuzey Akım-1 ve Kuzey Akım-2 hatlarından üçü, sabotaj nedeniyle faili meçhule kurban gitti. 2021 başında Rusya’dan AB’ye ortalama günlük 550 milyon metreküp doğalgaz akarken, bugün akış sadece Ukrayna’da kalan son giriş noktası Sudzha üzerinden, günlük 30-35 milyon metreküp düzeyinde seyrediyor.

Avrupa’da yaşanması beklenen gaz kesintileri olmadı.

Yaklaşık 105 milyar metreküp depolama kapasitesine sahip AB’nin depo doluluk oranı Nisan 2022’de yüzde 26’ydı. Savaş sonrası Rusya’dan AB’ye gelen doğalgazın hemen kesilmemesi sayesinde, AB doluluk oranını hedef seviye olan yüzde 95’e çıkardı. AB’nin 2022-2023 kışına nispeten hazırlıklı girmek için depolarına aldığı 73 milyar metreküp doğalgazın 40 milyar metreküpünün, Rusya kaynaklı doğalgaz olduğunun altını çizmeli. AB’nin, 2022-2023 kışına depoları neredeyse tam kapasite girmiş olsa dahi, geçmiş yıllardaki tüketimleri göz önüne alındığında kıştan depolarını tüketmiş bir şekilde çıkacağı hesaplanıyordu. AB doğalgaz iletim operatörleri birliği bile, AB’nin kıştan en iyi durumda (yüzde 15 kısıntıya gitmesi senaryosunda) yüzde 19, en kötü durumda yüzde 1 depo doluluk oranıyla çıkacağına dair rapor yayımladı. Ancak beklenen olmadı. Yumuşak geçen kış, Çin’in Covid politikası yüzünden AB’ye gelen ilave sıvılaştırılmış doğalgaz, sanayi tüketimlerindeki düşüş, bölgedeki talebi yüzde 30 azaltarak depolardan tahmin edilenin altında gaz çekilmesini sağladı.

TEHLİKE DEVAM EDİYOR

Önümüzdeki kış için tehlike nedir?
15 Şubat itibarıyla AB depolarının doluluk oranı yüzde 64,8 ve depolardaki doğalgaz miktarı 68,2 milyar metreküp. Depolardan günlük doğalgaz çekişinin bu seviyelerde sürmesi durumunda, AB 2022-2023 kışından büyük ihtimalle yüzde 50’ye yakın bir doluluk oranıyla çıkacak. Bu durumda AB’nin 2023-2024 kışında da sorun yaşamayacağını söyleyebiliriz. Ancak benzer şekilde 2024-2025 kışına hazırlık için yine en az yüzde 50 doluluk oranına ihtiyaçları olduğunu söylemek lazım. Bu durum 2026-2027 kışına kadar sürecek, çünkü maalesef bu büyüklükte bir açığın yerini alabilecek yeni arz kaynakları o zamana dek devrede olmayacak. Özetle, bu kısır döngü önümüzdeki 3-4 yıl boyunca sürecek. AB kışın olabildiğince doğalgaz tüketmemeye, yazın da bulabildiği her metreküp doğalgazı elinden geldiğince depoya atmaya çalışacak.

Rusya ve Batı arasında verilen enerji savaşının kazananı kim?
Kazananın olmadığı bir boks maçı bu, her iki taraf da ciddi darbe alıyor. Yüksek enerji fiyatları yüzünden AB sanayisi ve ekonomisi büyük zarar görüyor. Benzer şekilde Rusya kanadı da, doğalgaz satışlarından elde edilen gelirin kaybı ve ambargolar yüzünden sarsılıyor. AB enerji bakımından her ne kadar darbe alsa da, 3-4 yıl sonra tünelin sonu aydınlık. Rusya için aynı şeyleri söylemek kolay değil: kaybettiği AB pazarının yerine yeni pazarlar koyması, belki de yeni pazarlar yaratması gerekecek ve bu zaman alacak. Enerji savaşının gerçekte kazananının her ne kadar ABD’li üreticiler olduğu iddia edilse de kısa vade için bu çok da doğru değil. 2026-2027 sonrası yeni arz kaynaklarının da devreye girmesiyle AB’nin enerjide yeni ortağı ABD olacak. Yeni ortaklığın ABD’de doğalgaz talebini ne kadar artıracağını, ABD üretiminin bu talebe yetişip yetişemeyeceğini, yetişememesi durumunda Henry-Hub’ın (HH) fiyatlarını ne kadar yükselteceğini ve ABD’lilerin tepkisini zamanla göreceğiz.

Önümüzdeki birkaç yıl enerji fiyatları dalgalanacak. AB depolarını 2023-2024 kışından önce tekrar doldurabilirse, doğalgaz ve elektrik fiyatlarını bir nebze aşağıya çekmeyi başarabilir. Ancak yeni arz kaynakları için 3-4 yıl daha beklemek gerektiği düşünüldüğünde, düşük fiyatların kalıcı olması, gelecekte talebin de düşük tutulabilmesine bağlı.