Enflasyon canavarı AKP’nin eseri
TÜİK'e göre tüketici fiyatları kasımda yıllık yüzde 84,39, aylık yüzde 2,88 arttı. 119 temel ürünün fiyatında büyük artış gerçekleşti. ENAG'a göre ise yıllık enflasyon yüzde 170,7. Gıda enflasyonu kasımda yıllık yüzde 102,55 oldu. Bir önceki yıla göre en yüksek artış yüzde 107,03 ile ulaştırma ve gıdada yaşandı. Kasımın zam şampiyonu ise yüzde 17 ile tereyağı.
Ekonomi Servisi
AKP ekonomi yönetiminin enflasyon için uzun süredir beklediği “baz etkisi” Kasım ayı rakamlarıyla birlikte hayata geçmeye başladı.
Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) kasım ayında aylık enflasyon yüzde 2,88 arttı. Yine TÜİK verilerine göre kasımda yıllık enflasyon yüzde 84,39 oldu. Aylık olarak artış yüzde 2,88 düzeyinde gerçekleşirken artış serisi 47. aya yükseldi.
Tüketici enflasyonunda TÜİK’e göre artışın en yüksek olduğu üç ana harcama gurubu ise sırasıyla, yüzde 107,03 ile ulaştırma, yüzde 102,55 ile gıda ve alkolsüz içecekler ve yüzde 92,83 ile ev eşyası oldu. Böylece ulaştırmada üç haneli enflasyon gerçekleşti.
ENAG YİNE FARKLI
Bağımsız akademisyenler tarafından oluşturulan Enflasyon Araştırma Grubu’nun (ENAG) bu ay da yaptığı enflasyon ölçüm değerleri TÜİK’ten farklı çıktı. ENAG’a göre kasım ayında tüketici enflasyonunun baz etkisi nedeniyle, yıllık bazda yüzde 170,70 seviyesine gerilediğini açıkladı. Bir grup akademisyen tarafından enflasyon araştırması sürdüren ENAG, tüketici enflasyonunun aylık bazda yüzde 4,24 arttığını açıkladı. ENAG’a göre yılbaşından bu yana yüzde 125,43 artış yaşandı. ENAG verilerine göre enflasyon ekim ayında yüzde 185 seviyesindeydi.
ENAG en yüksek harcama gruplarını giyim ve ayakkabı kategorisinde yüzde 15,4, ev eşyasında fiyat artışları yüzde 14,26, çeşitli mal ve hizmetlerde ise yüzde 9,02 olarak hesapladı. Bir önceki aya göre enflasyon oranı gerileyen tek kategori, yüzde 0,08 azalışla sağlık oldu. Sağlığın ardından yüzde 0,91 artışla haberleşme, yüzde 1,41 artışla ulaştırma kategorisi sıralandı.
ZAMLAR DEVAM EDECEK
TÜİK’in açıkladığı bir başka enflasyon rakamı da tüketici enflasyonu oldu. TÜİK’e göre kasım ayında da artan üretici enflasyonu, tüketici enflasyonun üzerinde seyretti. Üretici enflasyonu 2022 yılı kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 0,74, bir önceki yılın aralık ayına göre yüzde 98,20, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 136,02 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 128,94 artış gösterdi.
Madencilik ve taş ocakçılığı, imalatta, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı, su temini gibi alanalar en yüksek artışın yaşandığı başılar oldu.
Yıllık en düşük artış; yüzde 64,45 ile ana metaller, yüzde 65,31 ile diğer ulaşım araçları, yüzde 74,89 ile metal cevherleri alt sektörlerinde gerçekleşti. Buna karşılık elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme yüzde 442,97, diğer metalik olmayan mineral ürünler yüzde 203,36, ham petrol ve doğal gaz yüzde 202,77 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.
GIDA FENA YAKTI
Resmi enflasyon gelir gruplarının alım gücünü yansıtmadı. DİSK-AR tarafından yapılan hesaplamaya göre emeklilerin gıda enflasyonu yüzde 131, en yoksul ikinci yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 132, en yoksul yüzde 20’lik gelir grubunun enflasyonu ise yüzde 151 olarak gerçekleşti.
DİSK-AR olarak TÜİK’in ham verilerinden yararlanarak emeklilerin, dar gelirlilerin, düşük gelirlilerin hissettiği enflasyonu yeniden hesapladı. Hesaplamaya göre gıda enflasyonu ortalama yüzde 102,6 olarak gerçekleşirken emeklilerde gıda enflasyonu yüzde 130,7 oldu. Üçüncü yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 11,4 olurken, düşük gelirli ikinci yüzde 20’lik grubun gıda enflasyonu yüzde 132,1, en yoksul yüzde 20’lik gelir grubun gıda enflasyonu ise yüzde 151,4 olarak gerçekleşti.
Dördüncü yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 101,6 olurken, en yüksek gelir grubunun gıda enflasyonu ise yüzde 75,4 oldu. Böylece en yoksul gelir grubu yüzde 151,4 oranında gıda enflasyonu hissederken, en yüksek gelir grubu ise yüzde 75,4 oranında gıda enflasyonu hissetmiş oldu. Bu durum enflasyonun gelir gruplarına göre önemli ölçüde farklı hissedildiğini ortaya koydu.
Kasım 2022’de yüzde 84,4 olan resmi enflasyon oranı AKP dönemi için yeni bir rekor anlamına geldi. Aralık 2002’de yüzde 29,7’lik bir enflasyon devralan AKP 20 yılda enflasyonu 55 puan artırmış oldu.
***
BAZ ETKİSİ NEDİR?
Ekonomik verilerde baz etkisi, verinin yıllık değişiminin son ayda gösterdiğinden değil, 12 ay önceki değişiminden etkilenmesi durumuna denir. Örneğin 2020 kasım ayı yıllık enflasyonu hesaplamasında, 2020’nin kasım ayı tüketici endeksinin 2019 yılı Kasım ayı tüketici endeksine göre yüzde değişimine dikkat edilir. 2020 yılı kasım ayında tüketici endeksi normal ortalamalara göre çok daha düşük bir oranda yükseldiyse 2021 yılı kasım ayında yıllık enflasyonu artmış bir baz etkisi görülür.
ENFLASYON NOTLARI
•Aralık 2002’de yüzde 29,7’lik bir enflasyon devralan AKP 20 yılda enflasyonu 55 puan artırmış oldu.
•Resmi enflasyon gelir gruplarının alım gücünü yansıtmıyor. DİSK-AR tarafından yapılan hesaplamaya göre emeklilerin gıda enflasyonu yüzde 131, en yoksul ikinci yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 132, en yoksul yüzde 20’lik gelir grubunun enflasyonu ise yüzde 151 olarak gerçekleşti.
•Kasım 2012’de 212 olan TÜFE, Kasım 2022’de 1.115, Kasım 2012’de 2017 olan gıda fiyatları endeksi Kasım 2022’de 1.527 oldu.