Erdoğan’ın KİT’lere ve bankalara verdiği talimatların sonucu: Yüzde 1000 batak

Nurcan Gökdemir

AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ekonomik krizin yansımalarını azaltmak amacıyla kamu iktisadi teşebbüslerine ve kamu bankalarına piyasa koşullarının dışında verdiği görevlerden dolayı ortaya çıkan zarar 2021’de 34 milyar TL’ye dayandı. KİT’lere ödenen görevlendirme giderleri yüzde 1037 artışla 2,1 milyar TL’den 23,8 milyar TL’ye, kamu bankalarının gelir kaybı ise yüzde 34’lük artışla 7,5 milyar TL’den 10 milyar TL’ye çıktı.

Merkezi bütçeden KİT’lere yapılan transferler 2018 yılına kadar “Görev zararı” olarak bütçede yer aldı. Ancak ekonomik krize paralel olarak rakam büyüdükçe ortaya çıkan olumsuz algı nedeniyle isim “görevlendirme gideri “ olarak değiştirildi. Görevlendirme gideri, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarını satış fiyatının altında belirlemesi ya da KİT’lere faaliyet konuları ile ilgili görev vermesi ile ortaya çıktı.

HALKIN BİR CEBİNDEN DİĞERİNE

Halkın bir cebinden alınarak öbür cebine konulması şeklinde gerçekleşen bu desteklerle zaman zaman enerji fiyatları baskılandı, bazen de tarım ürünlerinin fiyatları alış fiyatları piyasanın üstünde, satış fiyatları ise piyasanın altında belirlendi.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2021 yılına ilişkin Kamu İşletmeleri Raporu, bu uygulamanın giderek büyüyen faturasını ortaya koydu.
2019 yılında 1,6 milyar TL olan görevlendirme gideri, 2020’de 2 milyar TL, 2021’de de yüzde 1037’lik bir artışla 23,8 milyar TL’ye fırladı. Sadece bir yılda 21,7 milyar TL’lik artış oldu.

5 KİT’E ÖDEME YAPILDI

Toplam beş KİT’e yapılan görevlendirme bedeli ödemelerinin 2019’da yüzde 69,5’ini, 2020’de yüzde 58’ini, 2021’de ise yüzde 6,2’si TKİ’ye yapılan görevlendirme bedeli ödemeleri oluşturdu. İktidarın halkın desteğini alabilmek için özellikle seçimlerden önceki kullandığı en önemli araç olan bedelsiz kömür dağıtımı nedeniyle Türkiye Kömür İşletmeleri görevlendirme giderlerinden en büyük payı aldı. 2021’den itibaren enerji ve gıda fiyatlarındaki büyük artışlar dolayısıyla bu sıralama değişti. Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından tarımsal ürün piyasalarına yönelik yürütülen düzenleme faaliyetleri nedeniyle bu kuruma 2.9 milyar TL, enerji fiyatlarındaki artışın tüketiciye daha az yansıması için de BOTAŞ’a 19 milyar TL aktarıldı. Bu tutar 2021 yılı toplam görevlendirme bedeli ödemelerinin yüzde 79,7’sini oluşturdu.

Ayrıca TTK’ye 1.5 milyar TL, TKİ’ye muhtaç ailelere kömür yardımı yapılması ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okul ve kurumlara ısınma amaçlı kömür dağıtımı yapılması uygulamaları kapsamında 1,5 milyar TL, Et ve Süt Kurumu’na 422 milyon TL görevlendirme ödemesi yapıldı.

GELİR KAYBI ÖDEMESİ 10 MİLYAR TL

Bozulan ekonomik dengeleri düzeltmek, iktidara yakın çevreleri fonlamak için kamu bankalarının kullanılmasına da 2021’de devam edildi. Bu nedenle bankaların kullandırdıkları düşük faizli krediler nedeniyle uğradıkları gelir kaybı da yine bütçeden karşılandı.

Toplam 9.9 milyar TL’lik gelir kaybı ödemesinin 5.2 milyar TL’si Halk Bankası’na, 4.1 milyar TL’si Ziraat Bankası’na, 590 milyon TL’si Eximbank’a, 362 milyon lirası da Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası’na TL aktarıldı.

15 YILIN FATURASI 100 MİLYAR

Son 15 yılda KİT’lere ve kamu bankalarına yapılan görevlendirme gideri ve gelir kaybı ödemesi toplamı 100 milyar TL’ye yaklaştı. Özellikle seçim yıllarında daha da artan bu ödemeler önceki yıla kadar hemen hemen aynı düzeyde artarken son yıllarda artış görülmemiş boyutlara ulaştı.
Son 15 yılda KİT’lere yaklaşık 55 milyar TL, bankalara da 45 milyar TL dolayında bütçeden ödeme yapıldı.

***

Görevlendirme bedeli

Görevlendirme bedeli KİT’lere verilen görevler çerçevesinde yürütülen uygulamalar sonucunda varsa mahrum kalınan kâr dâhil katlanılan maliyet ile satış hasılatı arasındaki olumsuz fark olarak tanımlanmaktadır.

Görevlendirme bedeli şu şekillerde ortaya çıkıyor:

•KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmesi ve belirlenen bu fiyatların satış fiyatının altında olması,

•KİT’lere Cumhurbaşkanı tarafından faaliyet konularıyla ilgili görev verilmesi.

Yıllık veya 3 yıllık olarak yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararları uyarınca, T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince tarımsal üreticilere, T. Halk Bankasınca ise esnaf ve sanatkârlara Hazine faiz destekli kredi kullandırılıyor. Bankalar ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kullandırdıkları Hazine faiz destekli krediler nedeniyle uğradıkları zarar ise gelir kaybı olarak tanımlanıyor ve HMB tarafından aylık bazda Bankalara ve Tarım Kredi Kooperatifleri Birliğine ödeniyor.