Gelirde adalet asgari bile değil

Rıfat KIRCI

Enflasyon ve dolar kuru hızla artarken alım gücü de her geçen gün eriyor. Çalışanların yüzde 60’ından fazlasının asgari ücret ve civarında ücretle çalıştığı ülkede gözler gelecek ay başlayacak zam pazarlığında. Yapılacak zam için tartışmalar devam ederken asgari ücretle ilgili bir diğer konu başlığı ise yapılan kesintiler. Asgari ücret için verilen 3 bin 577 liradan yapılan kesintiler nedeniyle işçinin eline geçen ücret 2 bin 825 liraya kadar düşüyor. Asgari ücretliler yapılacak zammın yanı sıra kesintilerin de son bulmasını istiyor. Devrimci İşçi Sendikalar Konfederasyonu’nun (DİSK) ‘Gelirde adalet istiyoruz’ sloganıyla ekim ayından bu yana sürdürdüğü eylemlerin talepleri arasında da bu kesintilerin son bulması yer alıyor.

Bin 378 lira devlete ödeniyor

İşveren asgari ücret için devlete 2 farklı ödeme yapmak zorunda. Bunlardan ilki Sosyal Sigortalar Kurumu’na (SSK) ödenen 554,51 kuruşluk prim. Bir diğeri ise işverenden alınan 71 lira 55 kuruşluk işsizlik ödeneği ödemesi. Bu ödemelerle birlikte asgari ücretin işverene maliyeti 4 bin 203 lira 56 kuruş oluyor. İşçiye kalan tutar ise 3 bin 577 lira 50 kuruş. Ancak işçinin 4 farklı başlıkta devlete ödemesi gereken bir tutar bulunuyor.

İşçinin yapması gereken ödemlerden ikisi işverenden de alınan SSK ve işsizlik prim ödemeleri. Buna göre işçiden SSK için 500 lira 85 kuruş ödeme alınıyor. İşsizlik ödeneği için ise işçiden alınan tutar 35 lira 78 kuruş.

Ücretliye 4 farklı kesinti uygulanıyor

Bunların yanı sıra işçiden aylık gelir vergisi ve damga vergisi de alınıyor. Devlet işçinin 3 bin 577 liralık maaşından 456 lira 13 kuruş gelir vergisi alıyor. Gelir vergisi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ve geliri olan herkesten alınıyor. Gelir vergisi ücretliler ve ücretli olmayan gelir sahipleri için ayrı uygulanıyor. Ücretliler için uygulanan vergi tarifesi 0 liran 24 bin liraya kadar olan dilim için yüzde 15 olarak uygulanıyor.

Damga vergisi ise devletin, asgari ücretlinin evrakları için harcadığı kağıt, dosya gibi giderler için aldığı ücrete deniyor. Devlet asgari ücretliden damga vergisi adı altında 27 lira 15 kuruş alıyor.

Bu kesintilerle birlikte işçinin brüt ücretinden eline kalan tutar 2 bin 557 lira 59 kuruş oluyor. Devlet aldığı vergilerde 268 lira 31 kuruşluk bir indirim uyguluyor. Buna Asgari Geçim İndirimi (AGİ) deniyor. AGİ ile beraber işçinin eline geçen net ücret 2 bin 825 lira 90 kuruş oluyor.

Vergi adaleti ilkesine kesinlikle aykırı

Bir işçinin işverene toplam maliyeti ile işçinin eline geçen net ücret arasındaki farka vergi takozu deniyor. Vergi Uzmanı Ozan Bingöl ise Türkiye’de vergi takozunun OECD ortalamasının üzerinde olduğunu belirtti. Bingöl şu değerlendirmede bulundu: “OECD ortalamasının üzerinde bir vergi takozuna sahip olduğumuz sürece kayıt dışılığın önüne geçmemiz mümkün değil. Bir asgari ücretlide bile yaklaşık bin 378 liralık takoz sürdürülebilir bir uygulama değil. Bugün asgari ücretlinin bir büyükşehirde geçinebilmesinin bile bilimle izahı mümkün değilken sadece bu asgari ücretliden 752 lira 50 kuruş vergi ve SGK primi kesmek ahlaki olmadığı gibi, vergi adaleti ilkesine de aykırı.”

Ozan Bingöl - Vergi Uzmanı

Vergilendirme ideolojik yapılıyor

Bingöl son olarak şunları söyledi: “Emek geliri de vergisel anlamda sermaye geliri kadar korunmalı. Bu ülkede kemer sıkma işi hep sıkacak kemeri dahi olmayan dar gelirliye uygulanıyor. Damga vergisi gibi çağ dışı uygulamalar var. Vergi politik ama vergilendirme ideolojik.”

750 lira çok şey ifade ediyor

Asgari ücretle yaşamını sürdüren işçiler vergi kesintilerinin kendileri için önemli bir gelir kaybı olduğunu belirtti. İşçi Salih Karakoç “Bizden kesilen 750 lira çok şey ifade ediyor. Açamadığımız kombi, kira, gıda her şey demek. Artık üstümüzü başımızı bile düşünmüyoruz. Yıllardır aynı ayakkabıyla idare ediyoruz. Montumuz yırtılıyor terziye diktiriyoruz. Eskiden babalarımız, dedelerimiz yapardı bunu. Seri üretimin, endüstrinin bu kadar ileri olduğu, tüketimin arttığı bu çağda bunu yapmak durumundayız. Aldığımız ürünler de kullan at olduğu için sağlam olmuyor, hemen yıpranıyor, bozuluyor. Ama biz bunu bile karşılayamıyoruz” diye konuştu.

İstanbul’da bir kafede garsonluk yapan Erinç Tan ise şu değerlendirmede bulundu: “Türk lirası değer kaybetse de bizim elimize geçen 3 kuruş para. 50 lira 100 lira daha kazanalım diye fazla mesaiye kalıyoruz. 750 lira bunun için bize çok geliyor. Mesela şimdi bize 750 lira bir masraf çıksa kara kara düşünürüz. Evde çamaşır makinesi bozulacak, bir masraf çıkacak diye korkuyoruz.”

Çocuğumun harçlığını kesiyorlar

Bir başka garson Adem Kılıç da kendilerinden yapılan kesintilerin kaldırılmasını talep etti. Kılıç, 3 çocuk babası olduğunu belirterek “Bizden kesilen 750 lira her bir çocuğuna 250 lira az harçlık vermem demek. Şu an beni en çok yoran eğitim masrafları. Öğretmenler kitap listeleri veriyor. Onlara kızmıyorum. Bizi bu kitapları alamayacak duruma getirenlere kızıyorum” dedi.

***

Eylemler meydanlara taşıyor

DİSK ‘Gelirde adalet istiyoruz’ sloganıyla ekim ayında başlattığı eylemlere devam ediyor. DİSK’e bağlı sendikalar örgütlü işyerlerinde ve meydanlarda kitlesel basın açıklamaları ve yürüyüşler düzenliyor.Ayrıca DİSK gelecek ay başlayacak olan asgari ücret görüşmelerinde ise asgari ücretin net 5 bin 200 lira ödenmesi talebinde bulundu. Bunun yanı sıra DİSK’in taleplerinden bazıları şu şekilde:

• Asgari ücret ve bütün ücretlerin asgari ücret kadarı için tüm vergi ve kesintiler sıfırlansın. Asgari ücret net ödensin net ödensin.
• Asgari ücret sonrası ilk vergi dilimine uygulanan tarife oranı yüzde 10’a indirilsin. Vergiye esas gelir dilimleri milli gelire göre artırılsın.
• En düşük emekli aylığı asgari ücret düzeyine yükseltilsin.
• Elektrik, su, doğalgaz ve internet faturaları vergi ve kesintiden muaf tutulsun.
• Tüm gıda ürünlerinde KDV sıfırlansın.
• Asgari ücret dışında kalan tüm ücretler 1000 lira artırılsın.

***

Asgari ücretliden zengin vergisi

Asgari ücret ağustos ayında gelir vergisinde yüzde 20’lik dilime girdi. Yıllık 24 bin lira kazanca kadar olan ücretler için yüzde 15 gelir vergisi uygulanıyordu. Asgari ücretlinin ağustos ayında, ocak ayından itibaren kazandığı tutar 24 bin lirayı geçtiği için yüzde 20’lik vergi dilimine girdi. Asgari ücretli ağustos ayına kadar her ay 456 lira gelir vergisi öderken, ağustosta 472 lira ödedi. Eylül ayından itibaren ise bu tutar her ay için 608 liraya yükseldi. Asgari ücretlinin yıl boyunca ödeyeceği gelir vergisi 6 bin 98 lira. 2002 yılında yüzde 15 vergi oranının uygulandığı ilk dilim brüt asgari ücretin 15 katı, 2003 yılında ise 16 katı düzeyindeydi. 2021 yılında ilk vergi dilimi asgari ücretin 6.7 katı düzeyine geriledi.