Attila Aşut

yazievi@yahoo.com

Arapçadan dilimize girmiş “iade” sözcüğünün Türkçe karşılığı “geri verme”dir. Ama bu eski sözcüğü kullanma alışkanlığından vazgeçmeyen çoğu kişinin diline yapışmış bir yanlış söylem var: “Geri iade etmek”… Üniversite bitirmişinden akademik san taşıyanına, siyasetçisinden gazetecisine herkes yineliyor bu yanlışı...

Zaten gazetecilerin durumu ortada. “Yazarlık” kumaşı olmayan “gazeteci yazarlar”ın Türkçesi oldum olası özensizdir. Çalıştığım yayın kurumlarında çok yakından gözlemlemişimdir bunu.

Değerli meslektaşımız Saim Tokaçoğlu, üç önemli gazetemizde “iade” sözcüğünün nasıl kullandığını araştırmış. Mektubunda diyor ki:

“Merak ettim, BirGün’ün sitesinde ‘geri iade’ kaç kez kullanılmış diye. Tam 169 haberde bu ifade geçiyor! Hadi eskileri bir kenara bırakalım, yalnızca bu yılın haberlerinin linklerini gönderiyorum.”

İşte o haberler:

-El Chapo’nun evi, piyango ikramiyesi oluyor (birgun.net)

-Cyberpunk 2077 ile The Witcher'ın satış ve iade rakamları açıklandı (birgun.net)

-Prof. Dr. Demirhan: Yeni kısıtlamalar gelebilir (birgun.net)

-Memleketin özeti işte bu davada saklı: Cennet'e çöküşün hikayesi (birgun.net)

- 6 AB ülkesi, iltica başvurusu reddedilen Afganları geri göndermek istiyor: Çevre ülkelerle iş birliği yapılsın (birgun.net)

-Ankara-da-ezik-seftali-kavgasi-4-yarali-13-gozalti-356225 (birgun.net)

Peki, BirGün’de böyle de başkalarında farklı mı?

* * *

CUMHURİYET DE “GERİ İADE” DİYOR!

Aşağıdaki örnekler de 1 Ocak-25 Ağustos 2021 arasında Cumhuriyet gazetesinin web sitesinde yer alan haberler:

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ukrayna-cin-asisi-ise-yaramazsa-paramiz-iade-edilecek-1803188

- https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ankarada-ezik-seftali-kavgasinda-4-supheli-adliyede-1862948

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ab-uyesi-ulkeler-basvurusu-reddedilen-afganlari-geri-gondermek-istiyor-1859359

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-dr-recep-demirhan-normallesmede-geri-adim-atacagiz-1856238

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/chpli-acikel-ortadogunun-cihatci-ceteleri-turkiyede-cirit-atiyor-1834805

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/israil-basini-yamina-lideri-bennettin-lapid-ile-koalisyon-hukumeti-kurmasi-bekleniyor-1840379

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/iste-cennete-cokusun-hikayesi-memleketin-ozeti-bu-davada-sakli-1843525

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ataturkun-kurdugu-fabrikanin-arazisine-luks-konut-1848563

-https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/abddeki-kritik-halkbank-durusmasinin-tarihi-belli-oldu-1826566

* * *

EVRENSEL GAZETESİNDEN “GERİ İADE” ÖRNEKLERİ

Saim Tokaçoğlu’nun mercek altına aldığı üçüncü gazete Evrensel… 1 Ocak - 25 Ağustos 2021 tarihleri arasında bu gazetede “geri iade” ifadesinin geçtiği haberlerin bağlantı adresleri de şöyle:

-https://www.evrensel.net/haber/439972/ab-siginma-basvurusu-reddedilen-afganlarin-geri-iadesine-uye-ulkeler-karar-verir

-https://www.evrensel.net/haber/430804/kapatilma-davasi-olan-kurt-partileri-guclu-bir-demokrasi-cephesi-kurmaliyiz

-https://www.evrensel.net/haber/433738/yeni-yasam-uc-yasinda

-https://www.evrensel.net/haber/429014/van-belediyesi-istiraki-belvan-sirketinin-muduru-milyonluk-vurgun-yapmis

-https://www.evrensel.net/haber/439974/cgd-medya-izleme-raporunun-39uncusunu-acikladi

-https://www.evrensel.net/haber/432891/bayrama-uzak-ekmege-muhtac

-https://www.evrensel.net/haber/427894/alomos-goldun-cekildigi-kirazlida-rehabilitasyon-ekosisteme-uygun-yapilmali

-https://www.evrensel.net/haber/431459/cernobil-devam-eden-felaket

- https://www.evrensel.net/haber/430242/demirtastan-mahkeme-heyetine-neden-masumiyet-karinemi-korumuyorsunuz

* * *

Bu haberler büyük ölçüde ajans kaynaklı. İHA, DHA, AA ve ANKA’nın haberleri yani. Belli ki yazı işlerinde çalışan arkadaşlar, dil ve yazım yanlışlarına bakmadan, olduğu gibi girmişler haberleri. Ne var ki bu yanlışlar, yayımlandığı gazeteyi de bağlıyor ve okur katında hiç hoş karşılanmıyor. Çünkü “Ajanstan böyle geldi, kullandık” diyemez editörler! Onların görevi haberleri okura düzgün aktarmaktır. Eskiden gazetecilikte ajans haberlerine en azından “takla attırmak” diye bir şey vardı. Şimdi bakıyorum, ne gelirse onu giriyorlar sayfalara…

Görüldüğü gibi, dil yanlışını ajanslar yaptığında, bunlar “süper bulaştırıcı” gibi bütün haber sitelerine bulaşıyor.

Bir şey “geri iade” edilmez, geri verilir ya da gönderilir…

“Geri iade” demişken, bir not da Murat Ağırel için düşelim: Geçen hafta Halk TV’de “Hamidiye Suyu” ile ilgili yolsuzluk dosyasından söz ederken “geri iade” ifadesini kullandı o da…

Mademki her şeyin tutanağı tutuluyor o programda, bu notum da “kayda geçsin” efendim!