“Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” üzerine Anayasa Mahkemesi (AYM) kararı (2019/ 65 sy. K.; RG:29.11.19), yetersiz olsa da, olumlu:

Yetersiz: AYM, “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” gereğini değil, yapılış ve düzenlenme tarzını Anayasa’ya aykırı buldu.

Olumlu: kamu hizmetlerine giriş için aranan bu yasal koşul, uygulamada sıkça kötüye kullanıldı. Yasama da, genişletici ve kötüye kullanıma açık düzenlemeler yaptı. Bu nedenle, kötüye kullanımların önüne geçilecek olması bakımından olumlu.

Güvenlik soruşturmasına ve arşiv araştırmasına konu edilebilecek bilgi ve belgelerin neler olduğuna, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağına hangi mercilerin soruşturma ve araştırmayı yapacağına ilişkin herhangi bir düzenleme” yokluğunu da iptal nedeni sayan AYM kararında şu üç koşul öne çıkıyor: bilgi ve belgenin niteliği, kullanım tarzı ve yetkili merci.

AKP’nin yasa önerisi, AYM kararı doğrultusunda düzenleme görüntüsü altında, “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” uygulamasını aynen sürdürmeyi öngörüyordu.

CHP ise, anayasal çerçevede yapılabilecek en güvenceli metni önerdi:

“Kamu hizmetine giriş koşullarını taşıyan ve gerekli sınavları başarmış olan adaylar; ilgili kurumun yönetim, denetim ve hukuk birimlerinin birer temsilcisinden oluşan kurul önünde, aday olunan kamu göreviyle ilgili kamu kurumları tarafından iletilmiş olan, adayın ilgili kamu görevinin gerektirdiği nitelikleri taşımadığına ilişkin kuvvetli şüphe doğuran ve hukuka uygun şekilde elde edilmiş bilgi ve belgeler konusunda bilgilendirilir. Bu çerçevede değerlendirilen veriler, adayların anayasal haklarının meşru kullanımına ilişkin olamaz ve istihbarat notu niteliği taşıyamaz.

Adaya, kendisi hakkındaki iddialar konusunda savunma hakkı tanınır. Adaylar arasında kesinlikle ayrımcılık uygulanmaz. Görüşme, kamera kaydı altında yapılır. Kamera kayıtları, sadece yargısal başvurularda kullanılabilir”.

Kendi önerisinde ısrar eden AKP, içerikle ilgili olumsuzluğa usule ilişkin iki olumsuzluk daha ekledi:

  • Güvenlik soruşturması ile ilgili, Anayasa’ya ve AYM kararına aykırı maddeleri, bir “torba yasa önerisi”ne doldurdu.
  • Öneriyi Anayasa Komisyonu yerine Plan ve Bütçe Komisyonu’na gönderdi.

AYKIRILIKLAR ZİNCİRİ

Aslında, “Kamu hizmetine alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez”(md.70) kuralı gereği, “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” koşulu, Anayasaya aykırı.

“Hiçbir ayrım gözetilemez” şeklindeki yasağa karşın, “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” başlığı altında yürürlükte bulunan ve önerilen düzenleme, ayrıksız biçimde öngörülen bu ayrımcılık yasağı ilkesini zedeleyici.

Kamu görevlilerinin, “görev ve sorumlulukları ile disiplin kovuşturulması”, Anayasa ile sıralanmış ve güvencelere bağlanmış (md.129):

  • Anayasa ve kanunlara sadakat,
  • Disiplin soruşturmasında savunma hakkı,
  • Disiplin kararlarına karşı yargısal güvence,
  • Ceza kovuşturmasının izne bağlanması.

Kamu görevi statüsünde bulunanlar hakkında öngörülen bu anayasal güvencelerden, “görevin gerektirdiği nitelikleri” taşıyan, ancak “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” adı altında görevle ilgisi bulunmayan birtakım bilgi ve öznel değerlendirmeler sonucu, kamu görevine atanamama;

  • Madde 70’e aykırı: güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması ile “görevin gerekleri” arasında bağlantı olmadığı gibi, bu usul, ayrımcılığa da açık.
  • Madde 2’deki hukuk devleti ilkesine, özellikle, “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması” ile ilgili düzenlemenin belirsiz, keyfîliğe açık ve hukuki güvenlik ilkesini zedelemesi nedeniyle aykırı.
  • Madde 129 güvencelerine aykırı: henüz göreve başlamamış bulunan bir adayın “Anayasaya ve Devlete sadakat” ölçüsü ne? Kaldı ki, savunma hakkından yoksun bulunan kişi hakkında bir karar olmadığı için yargısal başvuru yolunun işletilmesi de zor.
  • Madde 13’e aykırı: güvenlik soruşturması nedeniyle yaşam boyu kamu hizmetine girme hakkından yoksunluğa Anayasa kapalı.