Grip aşısıyla ilgili problemler

Grip aşısıyla ilgili olarak çok sayıda problem var. Bunların en büyüğü, grip aşısının işe yaramadığı yönündeki hatalı bir sanrı ve aşı karşıtları tarafından bu yönde yapılan hatalı propaganda.

Öncelikle, artık hastalık-patojen ilişkilerine epey aşina olduğumuzdan, şu konuyu netleştirebiliriz: Grip, hastalığın adıdır (tıpkı Covid-19 gibi). Hastalığa neden olan patojenin ismi ise influenzadır (tıpkı SARS-CoV-2 gibi). Aslında influenza, tek bir virüs değildir; bir virüs ailesidir. İnfluenza virüsleri çok çeşitlidir ve müthiş yüksek bir evrimsel değişim ve türleşme hızına sahiptir. Ancak insanda en sık görülen tipi Influenza A (Alphainfluenzavirus) ve Influenza B (Betainfluenzavirus) virüsleridir. Bu iki virüsün birçok alt türü veya varyantı bulunur. Aynı zamanda bu iki virüs haricinde Influenza C (Gammainfluenzavirus), Deltainfluenzavirus, Isavirus, Thogotovirus gibi benzer virüsler de bulunur; ancak bunların hepsi insana bulaşmaz. Tıpkı koronavirüsler gibi! İnsana bulaşan grip virüsleri, tıpkı koronavirüs gibi güneş ışığı, dezenfektanlar, deterjanlar gibi unsurların etkisi altında aktivitelerini yitirirler. Bu sebeple grip olduğunuz zaman güneş altında durmak iyi gelirken, sabun gibi dezenfektanlar kullanarak virüsün bulaşmasının önüne geçilebilir.

Halk arasında çoğunlukla göz ardı edilen ve umursanmayan bir hastalık olsa da, tedavi edilmediği takdirde kolaylıkla hastanelik olmayı ve hatta ölümü beraberinde getirebilen bir hastalıktır. Covid-19 salgını dolayısıyla artık meşhur bir şekilde bildiğimiz gibi, her yıl yaklaşık yarım milyon insan grip virüsü nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Özellikle bazı risk gruplarında grip son derece ölümcül bir hastalık olabilmektedir: Bu risk gruplarına örnek olarak özellikle 2 yaşında olan bebekler, 5 yaşından küçük çocuklar, 65 yaşından büyük yaşlılar; akciğer, karaciğer, kalp, böbrek, endokrin hastalıkları olanlar, genç yaşta olmalarına rağmen uzun dönem aspirin tedavisi görenler verilebilir. Hastalığın semptomları oldukça tanıdıktır: üşüme, ateş, burun akıntısı, boğaz ağrısı, kas ağrısı, çoğunlukla şiddetli baş ağrısı, öksürme, yorgunluk ve bitkinlik...

Virüsle mücadelenin en kolay yolu ise düzenli olarak aşılanmaktır. Bu aşılar sayesinde savunma sistemimize o senenin en yaygın virüs varyasyonu tanıtılır ve böylece virüs vücudumuzda aktive olduğu anda savunma sistemimiz tarafından engellenir. Gelin grip aşısıyla ilgili bazı sorulara cevaplar verelim:

Neden aşılanmalısınız?

Grip, tüm Dünya’da genellikle her kış, Ekim ile Mayıs ayları arasında periyodik ve düzenli olarak salgın olan bir viral hastalıktır. Az önce de bahsettiğimiz gibi influenza virüsleri bu hastalığa neden olur ve özellikle öksürme, hapşırma ve yakın temas gibi yöntemlerle insandan insana bulaşır. Genellikle yukarıda saydığımız semptomları bir anda ortaya çıkar ve birkaç gün boyunca etkisini sürdürür. Özellikle risk gruplarındaysanız veya bu hastalıkla uğraşmak istemiyorsanız aşılanma çok etkili ve işlevsel bir yöntemdir. Üstelik bilinen, dikkate değer hiçbir zararı yoktur.

2018 yılında yapılan bir çalışma, 2012-2015 yılları arasında grip aşısı olan yetişkinlerde gribe yakalanma oranını %82 azalttığını göstermiştir. Bir diğer çalışma, son yıllarda grip aşısı olanların hastanelik olma oranlarının %40 azaldığını göstermektedir. 2014 yılında yapılan bir çalışma, çocukların grip nedeniyle yoğun bakım ünitesine alınma oranlarının grip aşısı sayesinde %74 düşebildiğini göstermiştir.

Ayrıca grip aşısı, başka hastalıklara sahip kişiler için de faydalıdır. Örneğin kalp hastalığı olanların grip aşısı olması halinde kardiyak sorun yaşama oranları azalmaktadır (çünkü grip virüsü kalbe etki edebilmektedir). Benzer şekilde, bağımsız araştırmalar diyabet hastalarında ve kronik akciğer hastalığı olanlarda hastanelik olma oranlarını grip aşısıyla azaltabileceğimizi göstermektedir.

Grip aşısı, hamile kadınlarda görülen grip-nedenli akut solunum enfeksiyonlarını %50 oranında azaltmaktadır. 2018 yılında yapılan bir çalışma, hamile kadınların grip nedeniyle hastanelik olma oranlarının grip aşısı sayesinde %40 azaltılabildiğini göstermiştir. Dahası, annenin olacağı grip aşısı, doğumdan sonra bebeği de koruyabilmektedir. 2017 yılında yapılan bir çalışma, grip aşısı olan çocukların grip nedeniyle ölme oranlarını %51 oranında düşürdüğünü göstermiştir. Yani grip aşısı, özellikle de risk gruplarında son derece işlevsel bir korunma yöntemidir.

Neden her yıl aşılanmak gerekiyor?

Maalesef evrim sadece insanlara yarayan bir doğa yasası değildir. Belli varyasyonlar taşıyan, yeni varyasyonlar yaratabilen ve üreyen her varlık evrimleşir. Virüsler normalde cansız varlıklardır; ancak RNA gibi biyomoleküllere sahiptirler ve kendilerini canlı hücreleri araç olarak kullanarak kopyalayabilirler. Bu sebeplerle mutasyonlara ve kopyalanma hatalarına maruz kalırlar, dolayısıyla sürekli yeni varyasyonlar oluşur ve hayatta kalabilenler çoğalmayı sürdürerek gelecek nesilleri üretirler. Bu sebeple sadece spesifik bir virüsle baş etmemiz gerekmez, aynı zamanda onun müthiş hızlı evrimiyle de savaşmak zorundayızdır.

Bunun en kolay yolu, her sene salgın döneminin başında bilim insanlarınca o sene için tespit edilen en yaygın virüs soy hatlarına karşı işlevsel olan içerikteki aşıları olmaktır. Böylece savunma sistemimiz o sene bize bulaşması en muhtemel olan birkaç soy hattına dirençli olur ve aşırı şanssız değilsek ve diğer bir soy hattı bize bulaşmazsa (ki bu çok nadir görülür), o seneyi grip olmadan atlatabiliriz. Ertesi sene yeni baskın soy hatlarıyla bu işlem yenilenmek zorundadır. Çünkü bir önceki senenin hayatta kalan soy hatları, bir sonraki senenin baskın soy hatlarını oluşturmaktadır. Evrim, yenmesi çok zor bir doğa yasasıdır ve burada da etkisini hissettirmektedir.

Ne sıklıkla aşı olmalıyım?
Grip aşısı, her yıl olunması gereken bir aşıdır. Hatta 6 ay ila 8 yaş arasındaki çocuklar yılda 2 defa grip aşısı olmalıdır. Çünkü her ne kadar yetişkinlerin savunma sistemi sene içerisindeki geçişte, bir sonraki senenin giderek güçlenen ve evrimleşen virüsüne büyük oranda direnç sağlayabilse de, çocuklar bunu yapamazlar. Dolayısıyla geçiş döneminde de bu yeni soy hatlarına karşı savunma sağlanmalıdır.

Grip aşısı ne kadar etkili?

Grip aşısının başarısı, o yıl genel popülasyondan toplanan viral soy hatlarının, gerçek popülasyonu yansıtma başarısına bağlıdır. Bu yansıtma oranı düşükse, aşı da başarısız olacaktır; yüksekse, başarılı olacaktır. Aşıların genel popülasyonda dolaşan virüsü etkili bir şekilde yansıttığı durumlarda, grip aşısı olanlarda grip olarak hastaneye gitme zorunluluğu %40-60 oranında azalmaktadır. Ancak kötü bir yılda grip aşısının başarı oranı %10 civarı olabilir - ki bu bile, grip aşısının ortalama bir insan için önemsenmeyecek kadar nadir olan yan etkilerine nazaran ciddi bir fayda sağlamak demektir.

Dolayısıyla bu yıl da her yıl gibi, eğer tıbbi bir engel yoksa Türkiye’de aşı erişilebilir olur olmaz grip aşısı yaptırmanızı tavsiye ederim. Bir sonraki yazımda grip aşısıyla ilgili bazı diğer sorulara yanıt vermeye devam edeceğim.