Güney Asya'da komünist hareketler: 2015’ten 2016’ya geçerken Benerci’nin yoldaşları

ATEŞ USLU*

Nazım Hikmet’in 1932 tarihli şiiri Benerci Kendini Niçin Öldürdü, çoğu zaman Nazım Hikmet’in kendi siyasal yaşamını sorguladığı ve Türkiye Komünist Partisi içindeki ilişkileri alegorilerle anlattığı bir metin olarak okunur. Oysa metin, Nazım Hikmet’in 1930’ların başına gelindiğinde Hindistan’da son derece önemli bir ivme kazanmış olan toplumsal hareketleri iyi bir şekilde takip ettiğini de göstermektedir. Türkiye solunda Asya’ya duyulan bu ilgi 1960’larda ve 1970’lerde Çin Halk Cumhuriyeti ve Vietnam gibi ülkelerin devrimci hareketlerinin ve Marksizm yorumlarının belirli ölçülerde takip edilmesiyle devam etmiştir; 2016’ya gelindiğinde ise Türkiye solunun Asya’ya olan ilgisinin son derece marjinal düzeylerde kaldığını söylemek yanlış olmaz. Bu kısa yazıda, 2016 yılına girilirken Güney Asya’da sosyalist ve komünist hareketin durumuna ilişkin genel bir çerçeve çizilmesi amaçlanıyor.

Güney Asya’da gerek komünist hareket, gerekse işçi hareketleri açısından en önemli ülke Hindistan. Ülkede faaliyet gösteren sol akımları birkaç kategoride incelemek mümkün. Birçoğu ülkenin en eski partilerinden Hindistan Komünist Partisi’nden (HKP) ayrışmış olan bir dizi parti, eyaletler düzleminde ya da federal düzlemde legal siyaset yürütüyor. Çin-Sovyet ayrışmasına paralel olarak 1960’ların başından itibaren HKP’den ayrılan Maoist partiler, özellikle de Hindistan Komünist Partisi (Marksist), halen bir dizi eyalette önemini korumaya devam ediyor. Ülkenin kuzeydoğusunda bulunan Batı Bengal, Tripura ve Manipur eyaletleri ile güneybatısında bulunan Kerala, geleneksel olarak HKP(M)’nin etkili olduğu eyaletler; bu partinin 2014’teki seçmen desteği Tripura’da %64’e ulaşıyor; Tripura, Manipur ve Kerala’da ise önceki dönemlerde çounlukla birinci parti olan HKP(M) 2014 seçimlerinde %21 ila %23 arasında değişen oranlarda bir oy almış olsa da ikincil ya da üçüncül konuma düşmüş durumda. HKP(M) 1980’li yıllardan itibaren belediyeler düzleminde reformlarla sosyal hizmet programları uygulayarak faaliyet gösteriyot. HKP(M), HKP başta olmak üzere bir dizi legal sol partinin oluşturduğu Sol Cephe’nin en önemli bileşeni. Sol Cephe bileşeni olan partiler 2014 seçimlerinde ülke genelinde %4,55 oranında oy aldılar; Sol Cephe’nin Meclis’te 11 vekili bulunuyor.

Hindistan’ın kimi eyaletlerinde devrimci sol gerilla örgütleri de önemli bir rol oynamaktadır. Gerilla örgütlerinin faaliyetleri ülkenin doğu ve kuzeydoğu kesimlerinde yer alan bir dizi eyalette yoğunlaşıyor; “Kızıl Kuşak” adı verilen bu Jharkand ve Chattisgarh gibi yoksulluğun en yaygın olduğu kimi eyaletleri içeren bu bölgede çoğunluğu Maoist gerilla örgütlerinden oluşan sol hareketlerin etkisi azalma eğiliminde olsa da pek çok bölgede etkisini koruyor.

Güney Asya’da komünist hareketlerin en güçlü ülkelerden biri olan Nepal’de, Nepal Komünist Partisi (Maoist) gerillaları 2006’dan 2016’ya uzanan on yılı aşkın bir süre boyunca devam etmişlerdi. Savaş 2006’da barış anlaşmasının imzalanmasını takiben krallığın yıkılması, cumhuriyetin ilanı ve NKP(M)’nin legal siyasete başlamasıyla sonlanmıştı. İç savaşın bitmesini takiben 2008’de yapılan seçimlerde NKP(M) %30 civarında oy alarak birinci parti olmuştu. Ülkede 2013 yılında yapılan genel seçimlerde ise merkez sol Nepal Kongresi birinci parti konumuna yerleşti; iç savaş döneminde de legal parti konumunda olan ve parlamenter bir sol siyaset izleyen Nepal Komünist Partisi (Birleşik Marksist-Leninist) ikinci parti oldu, NKP(M) ise üçüncü parti konumuna düştü. Bununla birlikte sözkonusu partiler Nepal politikasında belirgin bir ağırlık taşımaya devam ediyor. Ekim 2015’de cumhurbaşkanı seçilen Bidhya Devi Bhandari de NKP(BML) kökenli bir politikacı.

Bhutan, Güney Asya’da gerilla faaliyetlerinin görece önemli ülkelerden biri. Bhutan Komünist Partisi (Marksist-Leninist-Maoist), Nepal İç Savaşı’nın sürdüğü 2003 yılında Nepal dili konuşan bir halk olan ve ülke nüfusunun yaklaşık %35’ini oluşturan Lhotshampa’lara mensup kadrolar tarafından kültürel hak ve demokratikleşme talepleriyle kuruldu. Gerek NKP(M) ile, gerekse Hindistan’daki Maoist gerilla örgütleriyle ilişki içinde bulunan BHP(MLM), Bhutan Kaplan Gücü adını taşıyan silahlı kanadıyla krallık yönetimine karşı faaliyetlerini sürdürüyor. Ülkenin güneyinde, Hindistan sınırı yakınında bulunan Lhotshampa mülteci kamplarının bulunduğu kesimlerde yoğunlaşan bu faaliyetler geniş bir ölçeğe yayılmıyor.

Sri Lanka (eski adıyla Seylan), gerek Sovyetik ya da Maoist yönelimli, gerekse Troçkist partilerin belirli bir etkiye sahip olduğu bir ülke. Ülkede halen faaliyet gösteren sosyalist ve komünist partilerin önemli bir kısmı Sosyalist İttifak içinde birlikte hareket ediyor. Eski Sovyetik partileri ve Troçkist partileri içeren bu ittifak, 2015 seçimlerinde ülkenin iki büyük seçim ittifakından biri olan Birleşik Halk Özgürlük İttifakı’nı destekledi. Büyük seçim ittifaklarının dışında kalmayı tercih eden Janatha Vimukthi Peramuna (Halk Kurtuluş Cephesi) ise 1990’ların ortasına kadar benimsediği devrimci stratejiyi terk ederek parlamenter politikayı benimsemiş durumda; 2015 seçimlerinde özellikle güney illerindeki seçmenlerden destek alarak %4,87 oy oranına ulaştı.

Güney Asya’nın diğer ülkelerinde komünist partilerin faaliyetleri çok daha sınırlı. Bangladeş’te Bangladeş Komünist Partisi başta olmak üzere bir dizi partiyi içeren Sol Demokratik Cephe, 2008 seçimlerinde son derece kısıtlı bir etki yaptı ve %1’in altında oy aldı. Pakistan’da 1948’den itibaren faaliyet gösteren ve 1954 yılında yasaklanan Pakistan Komünist Partisi, 2013 yılından itibaren yeniden legal parti statüsünü aldı. Ülkede Troçkist grupların da kimi sendikalarda çok sınırlı da olsa etkisi var.

* Yrd. Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi