Halk müziğine “Dinleyeverin Gaari” makamını kazandıran Özay Gönlüm’den 8 bal gibi name

ENGİN ÖZER @enginzer

Henüz Ege bölgesi yavaş şehirleri, organik tarımı, butik işletmeleri, küçük otelleri, şirin kıyılarıyla popüler olmamıştı. Ege, o zamanlar da doğaldı, hatta bugüne göre çok daha doğal, sakin, huzurlu ve temizdi de. Ege’nin o özlenir hâli aslında ülkenin geneline de hâkimdi. Dertsiz tasasız değildik yine, ne zaman dertsiz tasasız oldu ki zaten ülke. Ama yine de daha bir doğru ve dürüst gibiydi. İnsan için derler ya hani “oturmasını kalkmasını bilir” diye, memleket de daha bir oturmasını kalkmasını bilir gibiydi o dönemler.

Ülke ikiye, üçe, dörde, beşe bölünmüş, yolda gördüğüne nefretle bakar değildi. Ortak değerler hâlâ ortak gibiydi. En azından milli takımın maçlarına herkes sevinir, belirli günler ve haftalarda birlikte coşar, gururlanırdı.

1 İşte o günlerin ruhunu tam olarak benliğinde biriktirmiş bir güzel insandı Özay Gönlüm

Anadolu’nun kültürel zenginliğini, Ege güneşi gibi ışıldayan yüzünde toplamıştı. “Ağzımda bal gibi tatlı bir türkü” dizelerinde geçen o türkünün ozanı gibiydi Özay Gönlüm. Adı gibi, ay gönüllü, “gocuman” bir sesti. Bugün onun doğumgünü. Bundan tam 77 yıl önce doğmuştu adı gibi, sesi gibi, manileri gibi güzel insan Özay Gönlüm.

2 Artık ülkenin Batısı Anadolu’ya çomar diyor, Anadolu Batı'ya hain gözüyle bakıyor, iki taraf oturup aynı türküyü dinleyip, aynı filme gülemiyor bile

Olsun varsın, Özay Gönlüm’ü çıkartmış topraklardan hiç umut kesilir mi? Onun benzersiz özelliklerini, hem kendi dilimizden hem de onun Denizlili ağzından sıralayalım dedik. Okuyuverin gaari.

Özay Gönlüm, Denizli Erkek Sanat Enstitüsü’nde fark edilmeye başlanmıştı bile. Henüz 16 yaşındaydı ve Türk folklorünün en önemli isimlerinden Muzaffer Sarısözen ile tanışmak üzereydi. Sarısözen de onun gibi bir Anadolu çocuğuydu. Sivas doğumlu Muzaffer Sarısözen, Sivas Valiliği tarafından müzik öğrenimi görmesi için İstanbul Belediye Konservatuvarı’na gönderilmiş, sonrasında Sivas’a dönerek öğretmenlik yapmış, Türk müziğine yaptığı katkılar göz önüne alınarak sonradan Ankara Devlet Konservatuvarı folklor arşivine atanmıştı. Çünkü liyakat. Özay Gönlüm’ün ülkenin, türkü ve oyun havalarına gönül vermiş en önemli ismiyle tanışması hayatındaki önemli basamaklardan oldu. O da tıpkı Sarısözen gibi, hayatının kalanını Türk ezgilerine ve renkli yöresel kültürlere adayacaktı.

3 İki yüz türkünün derleyicisi veya kaynak kişisi olarak bir yetenek abidesi

Özellikle, “Denizli’nin Horozları” (Çil Horoz), “Çöz de Al Mustafa Ali”, “Sultan Seccadesi”, “Asmam Çardaktan”, “Cemile’min Gezdiği Dağlar Meşeli”, “Osman'ımın Mendili”, “Adım Adım Denizli’nin Yolları”, “Şu Dağlar Tepe Tepe” gibi türküleriyle biliniyordu.

Özay Gönlüm, sadece bir müzik insanı değil, karşısındakini sanatının çok yönlülüğüyle büyüleyen alçakgönüllü bir üstattı.

4 Anadolu’da belki binlerce yıldır varlığını sürdüren, hikâye ve söylenceleri kuşaklara aktaran anlatıcı geleneği Özay Gönlüm’ün dilinden başka bir güzel damlıyordı

Türkülerin arasına girer, izleyiciyle direkt ilişki kurar, hem meddahlığını yapar, hem müziğine devam ederdi.

Çalan söyleyen, güldüren, heyecanlandıran, sonra yeniden çalan söyleyen, gülen gözleriyle içimizi ısıtan, gerçek bir “tek kişilik dev kadro”ydu Özay Gönlüm. TRT’nin takım elbiseli resmiyeti içinde hem usulüne uygun türkülerini söyler hem de araya kattığı mektuplarla Anadolu’nun yüce gönüllülüğünü resmederdi.

5 Türkü seveninden sevmeyenine, televizyon izlemek isteyeninden istemeyenine herkesi ekrana kilitlerdi

İnanılmaz etki gücüyle küsleri bile yan yana oturtur, ekrandan anlattıklarıyla birlikte gülmelerine vesile olurdu. O ekrandayken kimse televizyonun önünden kalkıp gitmez, farzı misal musikiden hoşlanmayan evin huysuz ihtiyarı bile televizyona, radyoya kulak kabartırdı. Çocuklar, anneler babalar, Özay Gönlüm’e herkes bayılırdı.

O, başka hiçbir şeye benzemeyen sazıyla çocuk aklımızı yerinden oynatırdı Özay Gönlüm. Sazının adı “Yaren”di. Cura, bağlama ve çöğürü tek bir sazda birleştirdiği kendi tasarımı bir müzik aletiydi elindeki. Karakterinden yansıyan bol ahenkli renkler, tek bir saza sığmamış, çareyi yeni bir keşif yapmakta bulmuştu. Bu kimselere benzemeyen adam, çocuk zihinlerimiz için ilahm veren bir kahramandı. Düşünsenize bir kahraman ki, halk müziği sanatçısı!

6 Halk üzerindeki bu etkisi dönemin “kamu spotlarına” da yansıdı

Gönlüm’ün “Çöz de Al Mustafa Ali” türküsü 80’lerin meşhur KDV reklamlarına uyarlanmıştı. Tüm karakterlerini Gönlüm’ün oynadığı reklam bir dönemin sloganıydı. 2000 yılında aramızdan ayrılan Özay Gönlüm’ü bir de o eşsiz şivesiyle Hey Dergisi’ne verdiği röportajından dinleyelim:

“Üç yaşında ağız mızıkasına başlamıştım. Denizgli’de oluveriyo.. Benim bubam çandırma assubayı idi, accık gezdik kısım kısım ama. Şinci üç yaşındayken, dört yaşında, anam mızıgamı dutmuş, sandıga goyuvemiş” …Derken gaari, 11 yaşında ortaokulda mandoline başlayıvedim.

Sona, iki, üç yıl aççık da keman deyolar, onu da çalıvedim. Birkaç deneme metod bitidim. Kulakları çınlasın, İsmail Acar adlı öğretmenimin. O benlen çok uğraştıydı. Bi noktada sevemedim onları. Bizim evin yanında bir hüseyin ağabeyim vardı, pabuşçu… Onlara gittiydik bigün… Onlarda bi dene saz asılıydı, duvarda. Aldım elime, çalıveedik şööle.. Kulağım aççık dolgun ya, bi türkü çağırıverir gibi oluvemişim.
’Hüseyin dayı, sen bunu satan mı?’ dedim

‘5 lire ver, senin ossun’ dedi. Yıl 1953 filan. Ve getidim, çaldım onu duumadan.. 12 saat duumadan, çalıp çığırdım. Öylesine seviyodum ki… 1962 yılında eskerden geldim. Ama 1957’de gelmiştim Ankara’ya… Rahmetli Muzaffer Sarısözen’den büyük ruh almıştım. 1967 yılında Ankara Radyosu bir sınav açdı, dediler. Anonslar oluyodu. Kurs sonunda sanatçı yapceklermiş.

7 250 lirayla Ankara’da netcez a’kideş? Ben gitmiyom dedim

Bi akadaşım vardı ‘sen kendini ne sanıyon len’ didi. O zaman kööleden neleden neleden gelenle narasın. Giidik sınava. Zeybek çığırttılaa. Eh, efelik var ya serde ‘Tüküsünü de çığırem mi’ dedim. ‘Çığır’ dedile. Meğe, benim sesim vamış da, benim haberim yokmuş. Piyonodan bi sesler verdi birisi. Meğer, benim sesimin bir iyi tınısı da varmış.. Tuttular kazandın dediler. Emme yarım saat kaldım orda. İkinci, üçüncü sınava lüzümat görmemişler. Sonra girdik büyük kurula. Orda kocaman teelettiler gaari. Üç dene peşkir eskittim siline siline. şimdi dayılarımın, amcalarımın, teyzelerimden bi türkü duydum mu çıkarıveriyom notasını hemencecik. Asmam çardaktan vamış sizin listede. Şincik herkes okuyo ya gaari… Bizim Denizli’nin horozlarına yakıvemişler onu.

8 Bak Fikret Kızılok mu ne vaa. ‘Sööle sazım’ diyo... Hepsi öyle olsa

“Eee… İşte böyle deyiverip gidiyoz gaari. Benim içimden rahatsız olduğum bazı şeyler va. Sen onları bi yol, yazıve gazivetene. Şincik halk müziğinde besteler yapıyoolaa. Halkın bağrından çıkma bir ezgi ile oturup buda bi a’kideş dattiri duttiri çığırıyoo… Olmaaaz. Yüzlerce, binlerce kişi dolaşalım tüm Anadolu’yu. Ben şimdiye kadar 300 dolaştım. Bi de ulusal Türk müziği yaratılmasından yanayım. Sen bunu da yazıve gazıviteye, gocuman gocuman. Sadece bağlama çalınsın demiyom. Bak Fikret Kızılok mu ne vaa. ‘Sööle sazım’ diyo.. Hepsi öyle olsa.. Ezgileri, kendi formları içinde bırakaraktan ama.”

İyi ki o dev gibi gülen yüzüyle bu topraklarda var olmuş Özay Gönlüm. Onun gibi isimler sayesinde dandikliğin prim yapmayacağı günlerin geleceğine dair umudumuzu yitirmiyoruz. İyi ki doğdun güzel insan.