Halklar boykotla ‘Patron benim’ diyor
Türkiye’de 2 Nisan’da ülke çapında yapılan “satın almama” boykotu yapılıyor. Doğu Avrupa ülkelerini kasıp kavuran boykot dalgasından Tesla’ya boykot, dünyanın birçok yerinde tüketicinin “söz sahibi” olduğunu hatırlattığı bir eylem biçimi oldu.
Dış Haberler
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasıyla başlayan protestolar, Saray’ın otoriter rejimine karşı bir isyana dönüştü. Bu isyan, başta AKP’nin geleceğini elinden çalmak istediği gençler olmak üzere toplumun büyük kesimi, farklı eylem biçimleriyle hükümete Türkiye’deki asıl özne olduğunu hatırlatıyor. Muhalefetin de katılımıyla sokak hareketleri, iktidara yakın şirketlere yönelik boykotlar sürüyor.
Bu eylemlerden en ses getirenlerinden biri, Saray’da büyük paniğe yol açan, ülke genelinde 2 Nisan “tüketim boykotu” oldu. AKP’li bakanlar önce arka arkaya karşıt açıklamalar yaptığı boykota yönelik çağrılar bir suç sayıldı. Türkiye’de bu çapta ilk kez yapılacak tüketim boykotun getireceği sonuçlar henüz öngörülemiyor.
Ancak dünyanın birçok yerinde son aylarda farklı sebep, kapsam ve yöntemlerle birçok boykot düzenleniyor. Küresel kapitalist düzende halklar, boykotun uzun vadeli etkileri belirsizliğini korusa da tüketim gücünü kullanarak ekonomi ve siyasette söz sahibi hale geliyor.
∗∗∗
DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ PAHALILIĞA İSYAN ETTİ
2025’in ilk günlerinden itibaren Doğu Avrupa ülkelerinde hayat pahalılığına karşı büyük bir perakende boykotu dalgası başladı. Boykot ilk olarak Hırvatistan’da 24 Ocak’ta yükselen fiyatlara tepki olarak tüketici hakları grubu “Halo, Inspektore” (Merhaba, Müfettiş) tarafından zincir marketlere karşı başlatıldı.
Boykot hareketi sosyal medyanın da etkisiyle kısa sürede Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Slovenya, Arnavutluk, Romanya, Bulgaristan, Kosova, Macaristan, Yunanistan, Slovakya ve Çekya’ya sıçradı.
Anketlere göre Hırvatların yüzde 89,5’i, Bosnalıların yüzde 90’ı, Slovenlerin yüzde 84’ü boykotları destekliyor. Bazı ülkelerde boykota katılım oranı yüzde 50’leri geçerken marketler ve AVM’ler boş hükümetler perakendecilerle masaya oturmak zorunda kaldı.
HÜKÜMETLER HAREKETE GEÇTİ
Boykotun ilk haftasında Hırvatistan'da market satışları yüzde 53, geriledi. Birçok zincir market yüzlerce üründe fiyat indirimine gitmek zorunda kalırken hükümet 70’ten fazla ürüne fiyat sınırlaması getirdi. Katılım büyük olunca, belirli market zincirlerini hedef alan haftalık boykotlar geldi. Halo, Inspektore tüketicileri boykotu süpermarketlerin ötesine taşımaya davet ederek bankalarda, telekomünikasyon şirketlerinde, teslimat firmalarında, benzin istasyonlarında, kafe ve restoranlarda harcama yapmaktan kaçınmaları çağrısı yaptı.
Market satışlarının yüzde 56 düşüş gördüğü Bosna Hersek’te de hükümet 50 üründe fiyatları dondurdu. Bulgaristan hükümeti de benzer şekilde temel tüketim maddelerinde fiyat artışlarına üst sınır getiren bir önerge sundu. Romanya’da bazı market zincirleri 1000’den fazla üründe tavan fiyat getirdi.
ÖĞRENCİ PROTESTOSUYLA DAHA DA GÜÇLENDİ
Sırbistan’da boykotlar, Kasım 2024’te Novi Sad’da bir tren istasyonundaki beton sundurmanın çökmesinden bu yana süren ve hükümeti sarsan öğrenci protestolarıyla iç içe geçti. Tüketicileri koruma derneği Efektiva, şubat ayında ülkede artan fiyatlardan ötürü insanları beş büyük market zincirini boykot etmeye çağırdı.
Yolsuzluğa bulaşmakla suçlanan hükümete yönelik öfke, tüketicilere boykot eylemlerinde de cesaret verirken 31 Ocak’taki ilk boykotta, beş şirketin toplam cirosu yaklaşık üçte bir düşüş yaşadı. Buradan gelen momentumla Sırbistan’da haftanın belirli bir gününde tüketimi sıfıra indiren boykotlar düzenleniyor.
∗∗∗
MUSK’IN TESLA’SI HEDEFTE
ABD ürünlerine yönelik boykotta Trump yönetiminin bir parçası olan milyarder Elon Musk’ın elektrikli araç şirketi Tesla özel bir yere sahip. Almanya’dan İngiltere’ye aşırı sağcı partilere açık desteğini sunan Musk’ın bu tutumu hem Avrupa’da hem de ABD’de tepki çekiyor. Öte yandan ABD iç politikasındaki hamleler ve göçmen düşmanı adımlar da ülkede Musk ve Tesla’ya olan tepkiyi giderek artırıyor.
Avrupa’da Tesla satışları giderek düşerken ABD ve diğer birçok ülkede Tesla üretim ve satış noktalarının önünde protestolar düzenleniyor. Tesla sahibi kullanıcıların bazıları araçlarına “Musk delirmeden önce aldım” etiketleri yapıştırırken bazıları ise saldırı korkusuyla başka markaların logolarıyla araçlarını kamufle etmeye çalışıyor.
AP’nin haberine göre küresel çapta Tesla satışları, yılın ilk üç ayında 2024’ün aynı dönemine göre yüzde 13 düşüş yaşadı. DW’nin haberine göre ise Tesla satışları Avrupa'da yılbaşından beri düşüş eğiliminde. Dün yayınlanan verilere göre yılın ilk çeyreğinde şirketin Fransa'da sattığı otomobil adedi yüzde 41 azaldı. Üçüncü ay verisinin henüz yayınlanmadığı Almanya'da ise satışlar Ocak ve Şubat'ta geçen yılın aynı dönemine kıyasla sırasıyla yüzde 60 ve yüzde 76 geriledi.
∗∗∗
AMERİKAN ÜRÜNLERİ YERİNE YERLİ ÜRETİM KULLANIN
ABD Başkanı Donald Trump’ın ek gümrük vergileri gibi agresif dış politika hamleleri, Kanada’dan Avrupa’ya Batı dünyasında Amerikan ürünlerini boykot kampanyasına dönüştü.
Trump'ın Kanada'ya yönelik yüzde 25 gümrük vergi kararı sonrası Kanada halkı boykot kararı aldı. Sosyal medyada yapılan çağrılar sonrası ABD ürünleri raftan kaldırılırken yerli ürünleri kullanmaya teşvik etmek amacıyla marketlerde “Kanada ürünü satın al” yazılı etiketler yerleştirdi.
Kanada’da başlayan ABD ürünlerine boykot ve yerli üretime teşvik dalgası Avrupa’ya da sıçradı. İskandinav ülkelerinde başlayan boykot çağrıları, Almanya, Fransa ve İngiltere gibi kıtanın önde gelen ekonomilerine yayıldı. Birçok sivil toplum kurulusu Amerikan ürünlerinin yerine yerli tüketime çağrılar yapıyor.
YERLİ ÜRÜNLERE TEŞVİK
Danimarka ve İsveç’te ABD ürünlerine yönelik boykota çağrı yapan gruplar, bir yanda ABD ürünleri ve diğer yanda yerli ya da Avrupa menşeli alternatiflerinin olduğu listeler paylaşıyor. Fransa'da Coca-Cola, McDonald's ve Starbucks gibi şirketlerin ürünlerine yönelik boykot kampanyaları giderek yaygınlaşıyor. Yapılan kamuoyu araştırmalarına göre Fransızların yaklaşık yüzde 60’ı bu eylemleri desteklerken katılımcıların üçte biri boykota dâhil olduğunu belirtiyor.
Tüketicilerin yanı sıra bazı Avrupalı şirketler de önlemler almaya başladı. Danimarka'daki süpermarketler, ABD'den ithal edilmeyen ürünleri belirgin hale getirmek için etiketlerin yanına “yıldız” eklemeye başladı. Norveç’te gemilere yakıt tedarik eden bir şirket, ABD Donanması’na bağlı gemilere yakıt sağlamayacağını bildirdi.
Goldman Sachs’ın yayımladığı bir analiz, Trump’ın saldırgan politikalarına karşı hız kazanan dış boykotlar ve turizm akışının azalması, 2025 yılında ABD’nin ekonomik büyümesini %0,1 ile %0,3 oranında aşağı çekebileceğini öngörüyor. Bu oranlar, ABD’nin yıllık 27,7 trilyon dolarlık tahmini büyüme rakamı dikkate alındığında 28 ila 83 milyar dolarlık bir ekonomik daralma anlamına gelebilir. Özellikle Kanada gibi komşu ülkelerde %53 oranında boykot eğilimi olduğuna işaret eden rapor, ABD ürünlerine olan küresel tepkilerin büyüyebileceği sinyalini veriyor.
