Hastane, köprü, havalimanı, cami, şimdi de kütüphane: En büyüklerin perde arkası

OZAN GÜNDOĞDU

Seçmenin önüne “büyük” bir boş gösteren konurken en büyüklerin ardındaki gerçekler gizleniyor. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan bu projeleri siyasallaştırmakta başarılı. Ancak projelerin aktüel siyasetin mezesi haline gelmesi bu projelerin arkasında yatan kamu zararının tartışılmasına engel oluyor. En büyük havalimanı yapılıyor ancak kapatılan Atatürk Havalimanı kadar yolcu taşıyamıyor.

En büyük cami yapılıyor ancak dolmuyor. En büyük köprü yapılıyor ancak geçiş garantileri yüzünden bütçeden milyarlar müteahhit firmalara akıtılıyor. Aynı durum şehir hastanelerindeki hasta garantileri yüzünden geçerli. En büyük projelerin hepsi fiyasko ama iktidar için vazgeçilmez bir nimet. Erdoğan bir süredir Türkiye’nin en büyük kütüphane projesine ilişkin demeçler veriyor.

Bu demeçler 1950’den 2000’e 14 katına çıkan 2000’den sonra ise artmak bir yana yüzde 13 azalan halk kütüphaneleri gerçeğini hatırlattı. AKP’nin “en büyük” icraatlarına ve bu icraatlarına perde arkasına mercek tuttuk.

1- EN BÜYÜK HAVALİMANI: DEV İŞLETME BORÇ BATAĞINDA

AKP, İstanbul Havalimanı’na ilişkin, “Bu bir havalimanı değil, zafer anıtı” diyerek kendi seçmen tabanında büyük beklentiler yarattı. Bugün işletme, kamu bankalarına olan borcunu ödeyemiyor, ortaklar işletmeden çekiliyor. Üstelik yeni havalimanı turist rekoru kırılan dönemde dahi henüz Atatürk Havalimanı’ndaki yolcu sayısını yakalayabilmiş değil. 2018 ve 2019 yıllarının nisan başından eylül sonuna dek İstanbul Havalimanı’nın taşıdığı yolcu sayısı henüz geçen yıl Atatürk Havalimanı’nın taşıdığı sayıyı yakalayamadı. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) verilerine göre 2018 yılında Nisan-Eylül döneminde Atatürk Havalimanı 36,4 milyon yolcu taşımıştı. 2019’un aynı döneminde İstanbul havalimanı turist rekoru kırılmasına rağmen 35,3 milyon yolcu taşıyabildi. Döviz cinsinden borçlar, yüksek faizlerin üzerine bir de beklenen yolcunun gelmemesi ise Havalimanı’nı işleten şirket İGA’nın finansman güçlükleri yaşamasına neden oluyor. İGA 4 kasımda 5 milyar dolarlık borcunu yapılandırmak için aracı kuruluşlara başvuru yapmıştı.

2- EN BÜYÜK HASTANE: GEREKİRSE ZARAR EDERİZ

Şehir Hastaneleri projesi uzmanların tüm uyarılarına rağmen hayata geçirildi. Bu kapsamda Avrupa’nın en büyük hastanesi olan Ankara Şehir Hastanesi bu yılın mart ayında tamamlandı. Kamu-Özel Ortaklığı ile hayata geçirilen projelerle “hasta doluluk garantisi” verilen başta Rönesans, CCN, YDA, Türkerler, Astaldi olmak üzere AKP’nin “gözde” firmaları zengin ediliyor. Kamunun cebinden tek kuruş çıkmayacak denerek halka anlatılan projelerin zararını bugün ilgili bakanlıklar dahi kabul ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan dün “halka hizmet için gerekirse zarar ederiz” savunmasını öne sürdü. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ise geçen ay “şehir hastanelerini biz yapsak daha az maliyete katlanırdık” demişti. Şehir Hastaneleri’nin bütçeye 25 yıllık toplam maliyetinin en az 40 milyar dolar olduğu hesaplanıyor. Toplam maliyeti ise mali şeffaflık yeterince sağlanamadığı için henüz bilinmiyor.

3- EN UZUN KÖPRÜ: FİYATI GEÇMEYE YETMİYOR

Dünyanın en uzun 4’üncü asma köprüsü Osmangazi Köprüsü. 2016’da faaliyete geçen köprü için köprüyü yapan firmaya araç başına 35 dolar garanti verildi. Üstelik dolarda yaşanan enflasyonla beraber 35 dolarlık garanti yıldan yıla artırıldı. Köprü açıldıktan sonra mesafe kısalacak diye sevinen yurttaşlar ise köprü geçiş ücreti karşısında şaşkınlık geçirdi. Bu yıl bir otomobilin köprüden geçmesi için sadece tek yöne vermesi gereke tutar 103 lira. Buna rağmen kurdaki yükselmeyle beraber geçenin de geçmeyenin de parası halkın bütçesinden harcanıyor.

4- EN BÜYÜK CAMİ: ÇAMLICA’nın TEPESİNE 60 BİN KİŞİLİK YAPI

Türkiye’nin en büyük camisi olan Çamlıca Camii siyasal İslamcıları da ikiye böldü. Mayıs ayında açılan camiinin kapasitesi 63 bin kişi, maliyeti ise Erdoğan’a göre 100 milyon dolar. İslamcı camianın diğer partisi Saadet’in genel başkanı Temel Karamollaoğlu projeye “hangi akıllının aklına Çamlıca’nın tepesine 60 bin kişilik camii yaptırmak gelir, oraya gidenlerin anası ağladı” diyerek karşı çıkmıştı. Eleştiriler dinlenmedi, caminin yapımı tamamlandı. İlk haftalarda Cuma günleri AKP teşkilatları eliyle yapay olarak doldurulmaya çalışan camii, bugün kapasitesini kullanmıyor.

5- EN BÜYÜK KÜTÜPHANE: SARAY’DA HAZIRLIK BAŞLADI

Erdoğan siyasi geçmişi boyunca projelerinin bir biçimde “en büyük” olmasına önem verdi. Dün de yaptığı konuşma sırasında son günlerde sıkça duyurduğu en büyük kütüphane projesinden bahsetti. Projeye göre Saray’da yapılacak kütüphane Türkiye’nin en büyük kütüphanesi olan Milli Kütüphaneyi de geride bırakacak. Türkiye’deki kütüphanelerin sayısına ve içeriğine mercek tuttuk. Resmi verilere göre 2002’den bu yana halk kütüphanesi sayısı artmak bir yana alıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre (TÜİK) 2001 yılında 1350 olan halk kütüphanesi sayısı 1162’ye geriledi. 2001’den önceki yıllarda ise kütüphane sayısı istikrarlı bir biçimde artıyordu. Yıllara göre kütüphane sayıları tablodaki gibi.

Dahası halk kütüphaneleri dışında kalan üniversite kütüphanelerinde de durum farklı değil. Üniversite sayısındaki fahiş artışla beraber üniversite kütüphanesi de artıyor ancak içerik aynı hızda artmıyor. Yükseköğretim Kurumu (YÖK) verilerine göre 105 üniversitede öğrenci başına düşen kitap sayısı 5’in altında. Akdeniz, İzmir Demokrasi, Giresun ve Celal Bayar üniversitelerinde ise öğrenci başına bir kitap dahi düşmüyor.

***

Yıllara göre kütüphane sayıları

1950’den 2000’e kadar yurt çapındaki halk kütüphanesi sayısı 14 katına çıktı. 2000’den bugüne ise sayı yüzde 13 azaldı. Geçmiş 10 yıllarda halk kütüphanesi sayısı şu şekilde

♦ 1950: 88

♦ 1960: 160

♦ 1970: 576

♦ 1980: 632

♦ 1990: 915

♦ 2000: 1341

♦ 2010: 1137

♦ 2018: 1162

*Veri Kaynağı: Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı